Afrika
Afriká úlkenligi boyınsha ekinshi materik bolıp ol dúnya júzi jeriniń besten bir bóliminen azmaz kóbirek jerdi iyeleydi hám ol ulken kólemde suw menen qorshalǵan. Ol 61 mámleketten ibarat hám ol jerde dúnya júzi xalqınıń 14% i jasaydı. Ol adamzat jasaǵan eń birinshi materik esaplanadı.

Ol basqa kontinentler menen tómendegi shegaralarǵa iye:
- Arqasında Jer orta teńizi arqalı Evropa menen
- Shıǵısında Suez kanalı hám Qızıl teńiz arqalı Azia menen
- Shıǵısında Hind okeanı arqalı Avstraliya menen
- Batısında Atlantika okeanı arqalı Amerika kontinenti menen shegaralasqan.
Geografiya
redaktorlawAfrikada jasawshı adamlardıń kópshiligi jarlı hám olar awıllıq jerlerde jasaydı.[1]
Arqa yamasa Saxara Afrikası
redaktorlawArqa Afrikanıń kópshilik bólimin Saxara shólistanlıǵı iyelegeni ushın ol jerler qurǵaq hám jıllı hám jawınlı máwsim bolmaydı. Saxara Afrikasında dárya yamasa basqa suw ózekleri júda az. Bunıń jıllı hám qurǵaq bolıwınıń sebebi, materik júdá keń yaǵnıy jawın hám samal alıp keliwshi okeannan alısta jaylasqan. Bulaq sıyaqlı jer astı suw ózekleri shólde júdá áhmiyetli. Bular ádette oazislerdi payda etedi. Oazis bul shól ortasındaǵı jasıl (ósimlikli) jer.
Saxara shólistanlıǵınıń arqasında jaylasqan mámleketlerde shólistanlıqtıń qurǵaq samalınıń tásiri kúshli.
Afrikanıń jıllı bolıwınıń sebebi ol eki tropik arasında jaylasıwında:
- Cancer tropikası
- Capricorn tropikası
Tropikler júdá jıllı jerler esaplanıp, onıń orayında ekvator jaylasqan (oń tárepte qızıl sızıq penen kórsetilgen). Bul sızıqlar haqıyqatında joq, olar tek adamlar tárepinen quyashtıń nurları qay jerde eń kúshli ekenligin kórsetiw ushın qollanıladı.
Alıs arqadaǵı ellerdiń hawa-rayı salqınraq hám Jer orta teńizi boyındaǵı Evropa mámleketlerindegi hawa-rayına jaqın.
Qubla yamasa Kishi Saxara Afrikası
redaktorlawBul bólim Afrika kontinentiniń qublası haqqında, al Qubla Afrika mámleketi haqqında emes.
Qubla Afrikada Arqaǵa qaraǵanda jawın kóbirek. Qubla jaǵa boylap tawlı jerler de az. Bul samaldıń bultlardı ákeliwin ańsatlastıradı hám nátiyjede jawın-shashın kóp boladı. Qubla Afrika Arqa Afrikaday keń emes. Qubla Afrikada bir neshe tropikalıq ıǵal toǵaylar bar.
Haywanatları
redaktorlawAfrika haywanlarǵa bay. Ol jerde haywanlardıń túrleri kóp. Máselen gepard, pil, arıslan, jılan, jiraf hám kóplegen basqa haywanlar. Afrika kól hám dáryalarında balıqtıń 2,000 nan aslam túri jasaydı.
Siltemeler
redaktorlawBasqa web-saytlar
redaktorlaw
Afrikadaǵı mámleketler | ||
Aljir · Angola · Benin · Botsvana · Burkina-Faso · Burundi · Efiopiya · Qubla Afrika · Qubla Sudan · Djibuti · Chad · Ekvatorlıq Gvineya · Eritreya · Kot-dIvuar · Gabon · Gambiya · Gvineya · Gvineya-Bisau · Gana · Kabo-Verde · Kamerun · Keniya · Komor Atawları · Kongo Respublikası · Kongo DR · Lesoto · Liberiya · Liviya · Madagaskar · Marokko · Malavi · Mali · Mavrikiy · Orayliq Afrika · Mısır1 · Mozambik · Mavritaniya · Namibiya · Niger · Nigeriya · Ruanda · San-Tome hám Prinsipi · Senegal · Seyshel Atawları · Somali · Sudan · Svaziland · Syerra-Leone · Tanzaniya · Togo · Tunis · Uganda · Zambiya · Zimbabve | ||
Negizi ǵárezsiz, biraq tanılmaǵan hám yarım tanılǵan mámleketler: Azavad · Batıs Saxara · Somaliland | ||
1. Azlaǵan bólimi Aziyada |