Afrika

Afriká úlkenligi boyınsha ekinshi materik bolıp ol dúnya júzi jeriniń besten bir bóliminen azmaz kóbirek jerdi iyeleydi hám ol ulken kólemde suw menen qorshalǵan. Ol 61 mámleketten ibarat hám ol jerde dúnya júzi xalqınıń 14% i jasaydı. Ol adamzat jasaǵan eń birinshi materik esaplanadı.

Dúnya kartasında Afrika

Ol basqa kontinentler menen tómendegi shegaralarǵa iye:

• Arqasında Jer orta teńizi arqalı Evropa menen
• Shıǵısında Suez kanalı hám Qızıl teńiz arqalı Azia menen
• Shıǵısında Hind okeanı arqalı Avstraliya menen
• Batısında Atlantika okeanı arqalı Amerika kontinenti menen shegaralasqan.

Geografiya

Afrikada jasawshı adamlardıń kópshiligi jarlı hám olar awıllıq jerlerde jasaydı.

Arqa yamasa Saxara Afrikası

Bul súwret Fevral hám Avgustta (jazdan aldın hám keyin) ósimlikler qay jerde eń kóp ekenligin kórsetedi

Arqa Afrikanıń kópshilik bólimin Saxara shólistanlıǵı iyelegeni ushın ol jerler qurǵaq hám jıllı hám jawınlı máwsim bolmaydı. Saxara Afrikasında dárya yamasa basqa suw ózekleri júda az. Bunıń jıllı hám qurǵaq bolıwınıń sebebi, materik júdá keń yaǵnıy jawın hám samal alıp keliwshi okeannan alısta jaylasqan. Bulaq sıyaqlı jer astı suw ózekleri shólde júdá áhmiyetli. Bular ádette oazislerdi payda etedi. Oazis bul shól ortasındaǵı jasıl (ósimlikli) jer.

Saxara shólistanlıǵınıń arqasında jaylasqan mámleketlerde shólistanlıqtıń qurǵaq samalınıń tásiri kúshli.

Afrikanıń jıllı bolıwınıń sebebi ol eki tropik arasında jaylasıwında:

• Cancer tropikası
• Capricorn tropikası

Tropikler júdá jıllı jerler esaplanıp, onıń orayında ekvator jaylasqan (oń tárepte qızıl sızıq penen kórsetilgen). Bul sızıqlar haqıyqatında joq, olar tek adamlar tárepinen quyashtıń nurları qay jerde eń kúshli ekenligin kórsetiw ushın qollanıladı.

Bul ósimliklerge bay oazis Liviyada jaylasqan.

Alıs arqadaǵı ellerdiń hawa-rayı salqınraq hám Jer orta teńizi boyındaǵı Evropa mámleketlerindegi hawa-rayına jaqın.

Qubla yamasa Kishi Saxara Afrikası

Bul bólim Afrika kontinentiniń qublası haqqında, al Qubla Afrika mámleketi haqqında emes.

Qubla Afrikada Arqaǵa qaraǵanda jawın kóbirek. Qubla jaǵa boylap tawlı jerler de az. Bul samaldıń bultlardı ákeliwin ańsatlastıradı hám nátiyjede jawın-shashın kóp boladı. Qubla Afrika Arqa Afrikaday keń emes. Qubla Afrikada bir neshe tropikalıq ıǵal toǵaylar bar.

Jasıl jer ıǵal toǵaylardı kórsetedi.

Haywanatları

Afrika haywanlarǵa bay. Ol jerde haywanlardıń túrleri kóp. Máselen gepard, pil, arıslan, jılan, jiraf hám kóplegen basqa haywanlar. Afrika kól hám dáryalarında balıqtıń 2,000 nan aslam túri jasaydı.

Basqa web-saytlar

• Afrika jańalıqları (Herald Tribune) (inglis tilinde)