Lixtenshteyn

Lixtenshteyn (Liechtenstein), Lixtenshteyn Knyazligi (Fürstentum Liechtenstein) - Oraylıq Evropadaǵı mámleket (knyazlik). Reyn dáryasınıń oń jaǵasında, Avstriya menen Shveycariya arasında jaylasqan. Maydanı 160 km², xalqı 32,5 mıń adam (2001); kóbisi lixtenshteynlikler (tiykarı avstriyalıqlar hám shveysariyalıq nemeclar). Mámleketlik tili - nemec tili. Húkimran dini - katolicizm. Paytaxtı - Vaduts qalası. Iri qalaları: Shan, Balsers, Trizen. Lixtenshteyn aymaǵı basqarıw tárepten 11 jámáátke bólinedi.

Mámleketlik basqarıw principi

Lixtenshteyn - konstituciyalı monarxiya. Ámeldegi Konstituciyası 1921-jıl 5-oktyabrde kúshke kirgen (1938, 1939, 1965 hám 1990-jılda ózgerisler kirgizilgen). Mámleket baslıǵı - knyaz (1990-jıldan knyaz Xans Adam II fon Lixtenshteyn). Nızam shıǵarıwshı hákimiyattı knyaz hám bir palatalı parlament (landtag), atqarıwshı hákimiyattı húkimet - bas ministr, onıń orınbasarı hám 3 aǵza ámelge asıradı.

Tábiyatı

Lixtenshteyn aymaǵınıń kóp bólimin Alp tawlarınıń tarmaqları iyelegen. Batısında Reyn oypatlıǵı jaylasqan. Íqlımı ortasha, jıllıq jawın - 700-1200 mm. Aymaǵınıń 1/4 bólimi orman, tiykarınan, shırsha, qara qayın, emen ósedi. Tawlarda subalp hám alp otlaqları bar.

Tariyxı

Lixtenshteyn aymaǵı rimlikler dáwirinde Retsiya wálayatına kirgen (eramızǵa shekemgi XV ásirden). Dáslepki orta ásirde Shvabiya Gercogliginiń bir bólimi. Keyinirek bul jerde Vaduts Grafligi (1342) hám "Múqáddes Rim imperiyası" quramındaǵı Shellenburg úlkesi dúzildi. 1699-1712-jıllarda bul úlkeni Avstriya knyazi Lixtenshteyn satıp aldı. 1719-jıl Vaduts penen Shellenberg birlesip, Lixtenshteyn knyazligi payda boldı. 1806 -jıl Lixtenshteyn Reyn birlespesi, 1815-66 -jıllarda Germaniya Awqamı quramında. 1921-jıldan Lixtenshteyn rásmiy tárepten ǵárezsiz mámleket, ámelde bolsa 1923-jılda dúzilgen bajıxana birlespesine kóre, Shveycariya ishki ekonomikalıq regionı esaplanadı. Lixtenshteynniń shet ellerdegi diplomatiya hám konsullik máplerin Shveycariya qorǵaydı. Lixtenshteyn - 1990-jıldan BMSh aǵzası. Milliy bayramı - 14-fevral - knyaz tuwılǵan kún (1945).

Siyasiy partiyaları hám kásiplik awqamları

Aǵartıwshı byurgerlar partiyası, 1918-jıl shólkemlestirilgen; Watanlaslar Awqamı, 1936-jılda dúzilgen; Erkin dizim, ekologiya partiyası, 1985-jılda tiykar salınǵan. Miynetkeshler Awqamı kásiplik awqamı, 1936-jılda dúzilgen.

Ekonomikası

Lixtenshteyn - industrial-agrar mámleket. Miynetke jaramlı xalıqtıń 45,2% sanaatta, 45% i xizmet kórsetiw tarmaǵında bánt. Metallsazlıq, priborsazlıq, mashinasazlıq (press hám shtamplash úskeneleri, esaplaw hám anıq mashinalar, joqarı vakuumlı texnika), ximiya-farmacevtika, toqımashılıq, azıq-awqat, aǵashsazlıq, gúlalshılıq kárxanaları, shınıdan jasalma tas tayarlaw fabrikası, elektr stanciyaları bar. Jılına ortasha 153 mln. kVt/saat elektr energiyası payda etiledi. Elektron texnika, mikroprocessorlar islep shıǵarıw, ásirese, rawajlanǵan. Sanaat óniminiń kóp bólimi eksport etiledi. Awıl xojalıǵında miynetke jaramlı xalıqtıń tek 2% i bánt. Shárwashılıq, ásirese, sút-gósh jetistiriw (awıl xojalıǵı óniminiń 75%) ústem. Palız eginshilik, baǵshılıq, júzimshilikten joqarı ónim alınadı. Avstriyadan Shveycariyaǵa baratuǵın temirjol hám avtomobil jolları Lixtenshteyn arqalı ótedi. Lixtenshteyn - xalıqaralıq finans oraylarınan biri. Shet el turim rawajlanǵan. Pul birligi - Shveycariya franki.

Mádeniyatı

6 jastan 14 jasqa deyingi balalardıń oqıwı májbúriy. Oqıw múddeti - baslanǵısh mektepte 5, tolıqsız orta mektepte 3, tolıq orta mektep (gimnaziya) te 5 jıl Gimnaziyada oqıwdı dawam etpeytuǵın balalar 8 jıllıq xalıq mektebinde oqıwǵa májbúr. Mámleket mektepleri menen birge menshikli mektepler de bar. Joqarı maǵlıwmat almaqshı bolǵanlar shet ellerge, tiykarınan, Avstriya, Germaniya hám Shveycariyaǵa barıp oqıydı. Vaduts qalasında keshki texnikum, muzıka mektebi, Mámleket muzeyi bar. "Lixtenshteyner faterland" ("Lixtenshteyn watanı", 1913-jıldan) hám "Lixtenshteyner folsblat" ("Lixtenshteyn xalıq beti", 1878-jıldan) gazetaları basıp shıǵarıladı. Press-und informationsamt húkimet baspasóz hám informaciya agentligi (1962) hám Lixtenshteyn radiosı (1995) iskerlik kórsetedi. Lixtenshteyn aymaǵında bir qansha arxitekturalıq estelikler: Vaduts, Balsers hám Nendeln átiraplarında Rim qorǵanlarınıń qaldıqları, orta ásir saraylarınıń búlginshilikleri saqlanıp qalǵan. Vaduts hám Gutenberg sarayları, Eshendaǵı shirkew, Trizen hám Trizenbergtaǵı ibadatxanalar qayta tiklengen.