Papua-Jańa Gvineya

Papua-Jańa Gvineya ǵárezsiz mámleketi
Papua-Jańa Gvineyanın' bayraǵı Papua-Jańa Gvineyanıń gerbi
Papua-Jańa Gvineya bayraǵı Papua-Jańa Gvineya gerbi

Papua-Jańa Gvineya dúnya kartasında

Paytaxtı Port-Morsbi
General-gubernatorı Bob Dadae
Rásmiy til(ler)i inglis, tok-pisin hám xiri-motu
Gimni O Arise All You Sons
Jer maydanı 462 840  km²
Xalqınıń sanı
 – adam/km²
9 134 073
 15/km²
Ǵáresizlik kúni 16-sentyabr 1975-jıl
Pul birligi kina (PGK)
Waqıt poyası +10
Telefon kodı +675
Internet domeni .pg

Papua-Jańa Gvineya (ingl. Papua New Guinea [ˈpæpuːə njuː ˈɡɪni], rus Па́пуа - Но́вая Гвине́я) — Okeaniyadaǵı mámleket bolıp, ol Tınısh okeanınıń qubla-batıs bóleginde, Jańa Gvineya atawınıń hám Bismark arxipelagınıń shıǵıs bólegin, Solomon atawlarınıń (Bugenvil, Buka atawları) hám D'Entrekato atawlarınıń arqa bólegin iyeleydi. Mámlekettiń tolıq atı Papua-Jańa Gvineya ǵárezsiz mámleketi (ingl. Independent State of Papua New Guinea, tok-p. Independen Stet bilong Papua Niugini). Maydanı - 462 840 km². Xalqı - 9 134 073 kisi (2019-jıl 29-noyabr) bolıp, tiykarınan papualar hám melaneziyalılar. Qala xalqınıń úlesi - 15,2% (1991). Paytaxtı - Port-Morsbi. Aymaqlıq bóliniwi: 20 wálayat. Milletler Doslıq Awqamına kirgizilgen. Mámleket baslıǵı - Ullı Britaniya patshasınıń wákili bolıp esaplanatuǵın general-gubernator. Nızam shıǵarıwshı organ - Milliy parlament.

Rásmiy tilleri - inglis, tok-pisin hám xiri-motu tilleri. Xalıqtıń kópshiligi xristianlar, qalǵanları jergilikli dástúriy ıqtıqatlarǵa ámel etedi.

Etimologiya redaktorlaw

"Papua" ataması malaysha "papuva" sózinen kelip shıqqan bolıp, qaraqalpaq tiline awdarmada "buyra" degen mánisti ańlatadı (basqa versiyaǵa bola "orang Papua" - "buyra baslı qara adam" degennen alınǵan). Bul at Jańa Gvineya atawına 1526-jılda Portugaliyalı Xorxe de Menezes tárepinen jergilikli xalıqtıń shashları formasına itibar qaratıp berilgen. 1545-jılda ispan teńizshisi Inigo Artiz de Retes atawǵa keldi hám oǵan "Jańa Gvineya" atamasın berdi, sebebi onıń pikirine qaraǵanda, jergilikli xalıq Afrikadaǵı Gvineya aborigenlerine uqsas edi (múmkin, ol jańa atawdıń hám Afrikadaǵı Gvineya mámleketiniń shegaralarında óz-ara uqsaslıq kórgen).

Evropanıń koloniyalastırıw siyasatı baslanǵanınan tap ǵárezsizlikke erisiwge shekem mámleket óziniń rásmiy atın bir neshe márte ózgertken. 1884-1906-jıllarda qubla-shıǵıs bólegi Britaniya Jańa Gvineyası, 1906-1949-jıllarda bolsa Papua (Avstraliya qadaǵalawı astında) dep atalǵan. Arqa-shıǵıs bólegi dáslep Germaniya koloniyası bolǵan hám 1884-1920-jıllarda Germaniya Jańa Gvineyası (1914-jıldan Avstraliya qadaǵalawı astında), al 1920-1949-jıllarda bolsa Milletler Ligasınıń sheshimine bola Avstraliyaǵa tapsırılǵan Jańa Gvineya Aymaǵı dep dep ózgertildi. 1949 jılda Avstraliyanıń eki koloniyası birewine - Papua hám Jańa Gvineya aymaǵına birlestirildi. 1972-jılda provinciyaǵa Papua-Jańa Gvineya aymaǵı dep qayta at berildi.

1975-jıldan baslap Papua-Jańa Gvineya ataması jańa ǵárezsiz mámleket ushın rásmiy at boldı.

Derekler redaktorlaw

v  d  e