Qatar

Qatar, Qatar Mámleketi (دولة قطر, Mámleket Qatar) - Qubla-batıs Aziyadaǵı mámleket. Qatar yarım atawda jaylasqan. Maydanı 11,4 mıń km². Xalqı 793,3 mıń adam (2002). Paytaxtı - Doha qalası.

Mámleketlik basqarıw principi

Qatar - tolıq monarxiya. Ámeldegi Konstituciyası 2003-jıl apreldegi referendumda maqullanǵan hám 2005-jıldan kúshke kirgen. Mámleket baslıǵı - ámir (1995-jıldan shayıq Hamad bin Xalifa Al Soniy); ol qurallı kúshler bas komandiri ham bolıp tabıladı. Nızam shıǵarıwshı hákimiyattı húkimet ámelge asıradı.

Tábiyatı

Jaǵa bólegi tómen, marjan rifleri menen qorshalǵan. Jer maydanı shól landshaftlı tegislikten ibarat (eń biyik noqatı 56 m), oazis az, ayırım jayları batpaqlasqan tegislik. Neft hám tábiyiy gaz kánleri bar. Íqlımı tropikalıq, qurǵaq ıqlım. Yanvardıń ortasha temperaturası 16°, iyul ayı 32°, eń joqarı temperatura 45°. Jıllıq jawın 125 mm shamasında. Qatarda úzliksiz aǵıp turatuǵın dáryalar joq. Qatarda shól ósimlikleri ósedi.

Xalqı

Xalqı, tiykarınan, jergilikli arablar; qalǵanları basqa arab mámleketleri, Iran, Pakistan, Hindstan hám de Afrikadan kelgen. Rásmiy tili - arab tili. Mámleketlik dini islam. Qala xalqı 91%. Tiykarǵı qalaları: Doha, UmmSaid, Dohan.

Tariyxı

Qatar yarım atawda xalıq eramızǵa shekemgi 3-2 mıń jıllıqtan jasap kelgen. Qatardı bir neshe ret Sasaniyler iyelegen. VII-X ásirlerde Arab xalifalıǵı quramında bolǵan. X ásirden Qarmatlar mámleketine kirdi. XIII-XIV ásirlerde Bahrayn ámirligi húkimranlıǵı astında boldı. XVI ásir baslarında portugallar, keyin osmanlı túrkler basıp aldı. XVIII ásirdiń 2-yarımında Qatar aymaǵında Sanıy dinastiyası basshılıǵındaǵı kishi sultanlıq dúzildi. Bul dinastiya XIX ásirdiń aqırında Qatardı birlestirdi. 1871-1914-jıllarda Qatar taǵı Osmanlı túrk imperiyası húkimranlıǵı astında boldı. 1916-71-jıllarda Ullı Britaniya protektoratı 1971-jıl 1-sentyabrde ǵárezsiz mámleket dep daǵaza etildi. Qatar - 1971-jıldan BMSh aǵzası. Milliy bayramı - 3-sentyabr - Ǵárezsizlik kúni (1971). Ózbekstan Respublikası suverenitetin 1991-jıl 30-dekabrde tán alǵan hám 1997-jıl 27-noyabrden diplomatiyalıq qatnasların ornatqan. Qatarda siyasiy partiya hám kásiplik awqamlar joq.

Xojalıǵı

Qatar ekonomikasınıń tiykarı - neft qazıp shıǵarıw jáne onı qayta islew; tiykarǵı neft kánleri Dohan rayonında jaylasqan. Jalpı ishki ónimde awıl xojalıǵınıń úlesi 1%, sanaattiki 49%, xizmet kórsetiw tarmaǵı 50% ti quraydı. Sanaatında neftten tısqarı, tábiyiy gaz da qazıp shıǵarıladı. Sonıń menen birge, tógin, neft ximiyası sanaatı ónimleri, cement islep shıǵarıladı, gaz suyultırıladı. UmmSaid qalasında metallurgiya zavodı isleydi. Avtomobillerdi remontlaw ustaxanaları, alkogolsiz ishimlik zavodları bar. Jılına ortasha 5,9 mlrd. kVt/saat elektr energiyası payda etiledi. Awıl xojalıǵı tómen rawajlanǵan. Ol ishki mútájliktiń 10% in qandıradı. Oazislerde xurma (finik palmasi) óstiriledi; biyday, mákke, tarı, júweri, palız eginleri egiledi, baǵshılıq penen shuǵıllanıladı. Kóshpeli hám yarım kóshpeli shárwashılıq (qoy, eshki, túye baǵıladı) bar. Jaǵaǵa jaqın suwlardan balıq, krevetka awlanadı, merwert alınadı.

Transportı

Qatarda temirjol joq. Avtomobil jolları uzınlıǵı 1,2 mıń km (90% qattı qatlamlı). Gaz hám neft trubaları uzınlıǵı 550 km den zıyat. Teńiz sawda flotınıń tonnası - 636 mıń tonna dedveyt. Teńiz portları: Doha hám UmmSaid. Qatar shetke neft hám neft ónimleri, tógin, cement, suyultırılǵan gaz, teńiz ónimlerin shıǵaradı. Shetten azıq-awqat, sanaat úskeneleri, keń tutınıw buyımların aladı. Sırtqı sawdada Yaponiya, AQSh, Ullı Britaniya, BAÁ, Germaniya menen sheriklik etedi. Pul birligi - Qatar riali.

Medicinalıq xızmeti, bilimlendiriwi hám mádeniy-aǵartıwshılıq mákemeleri

Xalıq ushın medicinalıq xızmet biypul. Shıpakerler shet elde tayarlanadı. Orta mekteplerde oqıw biypul. Orta ulıwma tálim hám óner-texnika oqıw orınları, universitet bar. Milliy muzey, akvarium, etnika muzeyi, milliy kitapxana iskerlik júrgizedi.

Baspasózi, radioesittiriwi hám telekórsetiwi

Qatarda bir qansha gazeta hám jurnallar basıp shıǵarıladı. Irileri: «Al-Arab» («Arabsha», arab tilindegi kúndelik gazeta, 1957-jıldan), «Asuak al Xolij» («Korfaz», arab tilindegi aylıq jurnal, 1980-jıldan), «Al-Vatan» («Watan», arab tilindegi kúndelik gazeta, 1995-jıldan), «Galf tayms» («Korfaz waqtı», inglis tilindegi kúndelik hám háptelik gazeta, 1978-jıldan), «Ar-Rayya» («Bayraq», arab tilindegi kúndelik gazeta, 1978-jıldan), «Ash-Shıǵıs» («Shıǵıs», arab tilindegi kúndelik gazeta, 1985-jıldan). Qatar informaciya agentligi húkimet agentligi bolıp, 1975-jıl dúzilgen. «Katar brodkasting servis» húkimet xızmeti 1968-jıl, «Katar televiji servis» telekórsetiw xızmeti 1970-jıl dúzilgen. Qatarda «Al-Jáziyra» ǵárezsiz arab joldas telekanalı (1996-jıl tiykar salınǵan) rezidenciyası jaylasqan.