Butan

Bul maqala mámleket haqqında bolıp tabıladı. Ximiyalıq túsinik haqqında Butanlar betine qarańız.

Butan patshalıǵı (Pendal Druk Shung) — Qubla Aziyadaǵı, Gimalay tawlarınıń shıǵıs bólegindegi mámleket. Maydanı 47 mıń km2. Xalqı 742 737 adam (2012). Paytaxtı — Thimphu qalası. Basqarıw tárepten 8 dzong (wálayat) qa bólingen.

Mámleketlik basqarıw principi

Butan — konstituciyalı monarxiya. Mámleket baslıǵı — patsha. Patsha janında 9 máslahátshiden ibarat keńes bar. Nızam shıǵarıwshı organ — bir palatalı Milliy Assambleya 150 aǵzadan ibarat (105 danası saylanadı, 10 danası tayınlanadı, qalǵanları — rásmiy adamlar, húkimet aǵzaları hám patsha sovetiniń aǵzaları). Atqarıwshı húkimet patsha tárepinen Ministrler Keńesi arqalı ámelge asırıladı.

Aymaqlıq bóliniwi

Butan aymaǵı 4 dzongdeyaǵa bólingen. Olar bolsa 20 dzongxaǵa bólingen, bulardı tómendegi kesteden kóriwińiz múmkin:

• Bumthang
• Chhukha
• Chirang
• Daga
• Geylegphug
• Ha
• Lhuntshi
• Mongar
• Paro
• Pemagatsel
• Punakha
• Samchi
• Samdrup Jongkhar
• Shemgang
• Tashigang
• Thimphu
• Tongsa
• Wangdi Phodrang

Tábiyatı

Butan aymaǵı tawlıqtan ibarat. Eń biyik shıńı — Jomolhari (7314 m). Íqlımı taw-tropikalıq, musson, joqarı ıǵallıqtaǵı, tawlardıń joqarı bóleginde suwıq. Oypatlıqlarda ortasha temperatura yanvarda — 4,5°C, iyulda 17°C. Jılına 1000 -5000 mm jawın jawadı. 3500 m biyiklikke shekem orman, onnan biyikte subalp hám alp otlaqları. Dáryaları — Sankosh, Amo, Kuru. JigmiDorji, Gaza, Manaz qorıqxanaları bar.

Xalqı

Tiykarǵı maqala: Butan demografiyası

Xalqı tiykarınan bxotiyalar; gurkhlar, nevarlar da jasaydı. Xalıqtıń 13% qalalarda jasaydı. Rásmiy tili — bxotiya (dzongke, tibet tiline jaqın). Tiykarǵı dini — lama mazhabındaǵı budda dini. Butan IX ásir aqırlarınan Tibetqa, XIX ásirdiń 2-yarımınan 1947-jılǵa shekem Angliyaǵa ǵárezli bolǵan. 1949-jıldaǵı shártnamaǵa kóre, Butan sırtqı siyasat salasındaǵı jumısların Hindstan húkimeti menen máslahátlesip júrgizedi. Milliy bayramı — 17-dekabr — patsha saylanǵan kún (1917).

Ekonomikası

Butan — agrar mámleket. Jalpı ishki ónimde awıl xojalıǵınıń úlesi 42,7%, sanaattıń úlesi 9,6%. Awıl xojalıǵında dıyqanshılıq jetekshi orında. Oypatlıqlarında salı, arpa, biyday, tarı, mákke, qublada paxta egiledi. Qubla-shıǵısında baǵshılıq rawajlanǵan (mango, apelsin, pizang hám basqalar). Jaylawlarda qoy, jılqı baǵıladı. Ormanlarda qımbat bahalı terekler kóp; lak, mushk, mum tayarlanadı. Iyiriw hám toqıw ónermentshiligi, naǵıs oyıwshılıq áyyemnen dástúr bolǵan. Taxta tiliw zavodı hám miywe konserva fabrikası bar. 1,5 mlrd. kvt/saat elektr energiya payda etiledi. 1968-jıldan aerodrom iske túsken. Tiykarǵı transport quralı otulov.