Tilewbergen Jumamuratov

Tilewbergen Jumamuratov
Tilewbergen Jumamuratov
Tolıq atı	Tilewbergen Kuppatulla ulı Jumamuratov
Tuwılǵan sánesi	15-iyun 1915
Tuwılǵan jeri	Moynaq rayonı, QQASSR, SSRA
Qaytıs bolǵan sánesi	2-aprel 1990 (74 jasta)
Qaytıs bolǵan jeri	Nókis, Qaraqalpaqstan
Puqaralıǵı	SSRA
Milleti	qaraqalpaq
Dóretiwshilik túri	shayır, awdarmashı
Baǵdarları	poeziya, awdarma
Ákesi	Kuppatulla
Ómirlik joldası	Orınbasqan Xojanazarova
Perzentleri	Bayron (ulı); Asiya (qızı); Zuxra (qızı); Zamira (qızı) ; Malika (qızı) ; Murat (ulı) ; Dilyara (qızı)
Ataqları	Qaraqalpaqstan xalıq shayırı (1976); Ózbekstan xalıq shayırı
Sıylıqları	«Xalıqlar doslıǵı» ordeni; «Húrmet belgisi» ordeni; Berdaq atındaǵı mámleketlik sıylıqtıń laureatı
Sayt	Tilewbergen Jumamuratovtıń telegram kanalı
Qol úlgisi

Tilewbergen Jumamuratov — qaraqalpaq xalqınıń XX ásirdiń 2-yarımında jasap ótken tulǵası. Improvizator, lirik, filosof shayır, satira-yumordıń sheberi, tariyx, ádebiyat, til tarawları boyınsha bilimdan, dilmash, kóplegen prozalıq, dramaturgiyalıq, publicistikalıq shıǵarmalardıń avtorı.

Biografiyası

Tilewbergen Quppatulla ulı Jumamuratov 1915-jılı Moynaqtıń Aqdárya awılında tuwılǵan. Ol eski mektepte sawat ashqan, soń jańa mektepte hám muǵállimler kursında oqıǵan, 1948-jılı Orta Aziya mámlektlik universitetin pitkergen. Ol hasıl dóretpeleri menen poeziyamızdı bayıttı, jańalıqlar endirdi, joqarı sheklerge kóterdi, ádebiy jónelistegi óz aldına bir dáwirdi júzege keltirip, shayırlıq mektebin jarattı.

Miynet jolı

Miynet jolın 30-jılları awılda muǵállimshilikten baslaǵan. Sońınan «Qızıl balıqshı» gazetasında redaktor, Moynaq atqarıw komitetinde úgit-násiyatlaw bólimi baslıǵı, Qaraqalpaqstan baspasóz basqarması baslıǵınıń orınbasarı, Qaraqalpaqstan radiosınıń Ádebiy-kórkem esittiriwi baslıǵı, «Sovet Qaraqalpaqstanı» gazetasınıń kórkem ádebiyat bólimi baslıǵı, Qaraqalpaqstan Jazıwshılar awqamında bas máslahatshı wazıypalarında isledi.

Jetiskenlikler

Ózbekstan hám Qaraqalpaqstan xalıq shayırı, “Xalıqlar doslıǵı”, “Húrmet belgisi” ordenleriniń, Qaraqalpaqstan Respublikası Berdaq atındaǵı mámleketlik sıylıǵınıń laureatı, Qazaqstan, Bashqurtstan, Tatarstan hám taǵı basqa ellerdiń medallarınıń iyesi.

Shıǵarmaları haqqında

Shayırdıń dóretiwshiliktegi ózgesheligi - qaraqalpaq ádebiyatına tán, burınnan kiyatırǵan usıllar menen birgelikte jańa usıllardı qollanıwında. Burınǵınıń atı shıqqan sheshenlerinen shayırǵa, siyrek gezlesetuǵın improvizator qásiyeti ótken. Ol házirge deyin halıq folklorınıń bay dástúrlerin saqlaǵan, eń sońǵı shayır – improvizator. Onıń jaslayınan-aq shayırlıq boyınsha aytıslardaǵı sózge sheshenligi moyınlanıp, óz mákanında ǵana emes, alıs jerlerge de onıń dańqı taradı. Uzaqlardan onı izlep kelip, onıń menen aytısqan belgili sóz sheshenleri, jeńilgenligin tán alıp shayırǵa bas iygenligi haqqında waqıyalar halıq awızında taralǵan. Orator-shayır ózine tán atqarıw usılına iye bolıp, óziniń hátteki úlken kólemdegi dóretpelerin de yadtan aytatuǵın edi. Fenomen dárejesindegi yadlaw uqıbına iye bola otırıp, ol folklorshılarǵa halıq poeziyasınıń marjanların qayta tiklewge járdem berdi. Klassik shayırlardıń mádeniy miyraslarınıń durıs jetkerilip beriliwi, til mádeniyatı, nama tariyxı h.t.b. haqqında kritikalıq statyalar jazdı. Sheberlik penen Omar Hayyam, Alisher Nawayı, Maqtımqulı, Abdulla Toqay, Toqtaǵul Satılǵanov, Musa Jalil, A.S. Pushkin, M.Yu. Lermontov, Anna Axmatova, S. Shipachev, Pimen Panchenko, Vadim Shefner, Stepan Oleynik, Chot Enchinov shıǵarmaların qarakalpaq tiline awdardı. Onıń pesaları Mámleketlik teatr saxnasında qoyılıp, ulken tabıslarǵa eristi. Awızeki dóretiwshiliktiń dástúrlerin tolıq biylew menen birge jazba ádebiyatında, ruwxıylıq hám adamgershilik kategoriyalarınıń mánisin filosofiyalıq kóz qarastan túsinip jete biliwde joqarı qániygelikke iye bola otırıp, ol qaraqalpaq poeziyasına jańa túrdegi hám formadaǵı qosıqlar endirdi. Bul - asaw miniatyuralar, túrli muqamdaǵı ańızlar, jaybasar balladalar hám ózine tán ózgeshelikke iye tórtlikler. Milliy ádebiyatta birinshi bolıp «Makarya sulıw» atlı, qaraqalpaq folklorına tamır baylaǵan qosıq túrindegi romandı jazdı.

Shańaraǵı

Ákesi: Kuppatulla

Ómirlik joldası: Orınbasqan Xojanazarova

Perzentleri:

Bayron (1940-1998) (6 qız, 1 uldıń ákesi)
Asiya
Zuxra
Zamira
Malika
Murat
Dilyara

Shayır hám ómirlik joldası Nókis qalasındaǵı Shorsha Baba qoyımshılıǵına jerlengen.

Ádebiyatlar

Жумамуратов Т. Аралға келдим оралып. — Нөкис: «Qaraqalpaqstan», 2015, 324 бет. ISBN 978-9943-981-85-0