Yaponiya baslawısh tálim mektepleri

Yaponiyada baslawısh tálim mektepleri májburiy. Barlıq balalar aprel ayında altı jasqa tolǵanınan keyin birinshi klastı baslaydı. Házirgi kúnde balalar baǵshası barǵan sayın keń tarqalıp barmaqta, biraq májburiy emes hám mektepti baslaw balanıń turmısındaǵı júdá zárúrli waqıya esaplanadı.

Yaponiyadaǵı baslawısh mektep klası

Táriyxı

Edo dáwirinde ayırım balalar terakoya yamasa mabad mekteplerinde oqıw, jazıw hám esaplawdıń ámeliy usılların úyrengen.

1886-jılda zamanagóy baslawısh mektep sisteması májburiy tálim sıpatında baslandı. 1947-jılǵa shekem tek baslanwsh mektepler májburiy bolǵan. Ekinshi jáhán urısı aldınan hám urıs dáwirinde mámleket tálimi Yaponiya fashistlik húkimeti tárepinen úgit-násiyatlaw quralı retinde isletilgen.

Búgingi kúnde derlik barlıq baslawısh tálim mámleket mekteplerinde alıp barıladı. Bul mekteplerde oqıw biypul, eger shańaraqlar mektep túslikleri, úskeneler hám qosımsha kitaplar yamasa sabaqlar sıyaqlı mektepten tısqarı qárejetlerdi tólewleri kerek.

Mekteplerdiń 1 % ten azlawı jeke-menshik mektepler. Ayırım jeke-menshik baslawısh mektepler abroylı bolıp, olar ózleri baylanısqan joqarı dárejedegi menshikli mekteplerge, keyin bolsa universitetke birinshi qádem bolıp xızmet etedi. Bul „basqısh mektepleri“ niń ayırımlarına kirisiw ushın báseki júdá kúshli.

Baslawısh mektep klasları úlken, ádette hár birinde otızdan qirqga shekem oqıwshı bar. Studentler ádette akademiyalıq hám ıntızamlıq funkciyalarǵa iye bolǵan kishi jumısshı toparlarǵa bólinedi.

Oqıw kursları

Ministrliktiń Baslawısh mektepler ushın oqıw kursı akademiyalıq hám akademiyalıq bolmaǵan hár qıylı pánlerden ibarat.

Akademiyalıq pánler qatarına yapon tili, sociallıq pánler, arifmetika pánleri kiredi. Yapon tili jazba tildiń quramalılıǵı hám jası úlkenler menen rásmiy sóylewde (keigo) awızsha formalarınıń hár túrliligi sebepli bólek aytılatuǵın tema bolıp tabıladı. Inglis tili ayırım mekteplerde, ásirese joqarı klaslarda oqıtıladı, endi bul 2011-jıldan baslap 5 hám 6-klaslarda májburiy bolıp tabıladı, sebebi 2002-jılda Yaponiyada TOEFL balları Arqa Koreyadan keyin Aziyada eń jamanı bolǵan.

Oqıtılatuǵın akademiyalıq bolmaǵan pánler arasında kórkem-óner (sol menen birge, yapon tilinde sulıw jazatuǵın adamlar) hám qol kórkem-ónerleri, muzika, hayku yamasa yapon dástúriy poeziyası, úy qurılısı, dene tárbiyası hám etikalıq tárbiya kiredi. Balalar „arnawlı ilajlarda“ qatnasadı, hár háptede klass jumıslarına ǵamxorlıq etiw, sayaxatlar, dástúrlerdi joybarlaw hám soǵan uqsas wazıypalar. „Arnawlı ilajlar“ oqıwshılardıń mektep jámááti aǵzası retinde belsendi qatnasıwın, juwapkershilik sezimin, sheriklikte islewdi qálewin tárbiyalaw wazıypasın da atqaradı. Bul etikalıq tárbiya sabaqları menen baylanıslı bolıp, olar „kerekli ámeliyat haqqında oy-pikir júrgiziw“ ushın kontekst retinde isletiledi, atap aytqanda, arnawlı shınıǵıwlarǵa shaqırıq qılıw jáne bul arqalı studentler basqa xalıqlardıń kózqarasın esapqa alıwdı hám „omoiyari“ sezimin rawajlandırıwdı úyreniwleri múmkin.

„Informaciya texnologiyaları tálimin jaqsılaw barǵan sayın kóbirek ǵalabalasıp atır hám kópshilik mektepler Internetke kirisiw múmkinshiligine iye“. Tálim televideniyesi, radio sisteması ámeldegi hám derlik barlıq baslawısh mektepler Yaponiyanıń burınǵı radioesittiriw korporaciyasıc (Nippon Xoso Kyokai — NHK) mektep tálimi bólimi tárepinen tayarlanǵan baǵdarlamalardan paydalanadı.

Kúndelik ómiri

Yaponiya baslawısh hám orta mektepleri azanda saat 7:50 de baslanadı, sabaqlar 8:30 da baslanadı. Yaponiya mekteplerinde mektep avtobusları joq, sebebi kópshilik mektep rayonları kishi bolǵanı hám jámiyetlik transportı bar ekenligi sebepli.

Hár bir kúnniń birinshi on bes minutı mekteptegi jıynalıs (dúyshembi kúni azanda) yamasa xanada qatnasıw hám daǵazalar ushın ajratıladı.

Shınıǵıwlardıń hár biri 40 tan 45 minutqa shekem bolıp, olar arasındaǵı tánepis 5 ten 10 minutqa shekem.

Túslik

Tórt azandaǵı shınıǵıwlardan keyin, shama menen saat 12:30 larda, studentler mektep asxanalarınan úy bólmeleriniń túsliklerin alıp ketiw ushın jiberiledi. Túslik ádette bento qutılarında, hár qıylı jańa tayarlanǵan tamaqlardıń kishi bólimleri menen beriledi.

Bularǵa „gásh, balıq, palız eginleri hám teńiz ósimlikleriniń barlıq túrleri kiredi. Ádettegi tamaq stew yamasa kori, qaynatılǵan palız eginleri, sendvich hám salattan ibarat. Hár bir tamaq sút penen beriledi.Sonday-aq, jelatin, muzqaymaq hám miyweler sıyaqlı mazalı zatlar da bar“.

Baslawısh mekteplerde bufetler kem bolǵanı ushın awqatlar klasta oqıtıwshı menen birge alıp barıladı, bul bolsa awqatlanıw, salamatlıq, jaqsı awqatlanıw ádetleri jáne sociallıq minez-qulıqtı úyretiw ushın taǵı bir rásmiy bolmaǵan múmkinshilik jaratadı. Barlıq studentler birdey túslik etiwdi hám óz bólmelerine túslik qılıw ushın smenalarǵa tayarlanadı. Túslik shama menen 40 minut dawam etedi.

Tústen keyin

Ayırım tómen baslawısh mekteplerde túslikten keyin sabaqlar tawsıladı hám balalarǵa úyge ketiwge ruxsat beriledi. Bul mekteplerdiń joqarı klass oqıwshıları túslikten keyin taǵı bir sabaqqa iye. Biraq, basqa mekteplerde kúnine 5 yamasa 6 sabaq bar, tek eń kishi studentler altınshı dáwirge iye emes. Birpara mektepler ortasında 20 minutlıq tánepiske ruxsat beredi, bul geyde klaslardı tazalaw ushın qollanıladı: sıpırıw, tazalaw, taslandını taslaw hám taǵı basqa. Oqıwshılar ádette saat úshte mektepten ketedi.

Baslawısh mekteplerde sport hám inglis tili klubı sıyaqlı mektepten keyingi klublar usınıs etiledi, biraq orta mektep klublarınan ayrıqsha bolıp, olar ádette háptede bir ret jıynaladı.

Mashqalalar

Yaponiya baslawısh mektep kórinisinen nátiyjeli, biraq ayırım máselelersiz emes, atap aytqanda, sabaqqa qatnaspawı hám oqıwdı biykarlawı hám tınıshsızlıq muǵdarı artıp barıp atır (2010-jılda pútkil mektep sistemasında 77 630 ta jaǵday belgilengen). Bunnan tısqarı, uzaq waqıttan berli Yaponiyaǵa qaytqan jas balalar ushın arnawlı támiynat mashqalası. Olardıń sırt elde ótkergen dáwirleri mashqala bolıp tabıladı. Húkimet shet elde jasawshı yapon balalarınıń tálim alıwı menen de shuǵıllanadı. Biraq, kópshilik qala oraylarında bunday qaytıp kelgenlerdi qabıl ete alatuǵın keminde menshikli xalıqaralıq mektepler bar.

Tartısıwlar

1980-jıllardaǵı tálim reforması háreketi hám ayırım oqıw programmaların qayta kórip shıǵıw nátiyjesinde 1989-jılda jańa oqıw kursı dúzildi. Joybarlastırılǵan zárúrli ózgerisler yapon tiline ajıratılǵan saatlar sanın kóbeytiw, sociallıq pánler kursın kúndelikli turmıs kursına almastırıw — balalar ushın jámiyet hám átiraptaǵı ortalıq penen tuwrı múnásibette bolıw boyınsha kórsetpe hám etikalıq tárbiyaǵa itibardı kúsheytiw bolǵan. Sonıń menen birge, oqıw baǵdarlamasında mámleket bayraǵına hám Yaponiya milliy gimnine jańa pát beriliwi kerek edi. Ministrlik mekteplerindegi zárúrli dástúrlerde bayraqtı kóterip, mámleketlik gimnin jırlawdı usınıs etedi. Bayraq ta, gimn de nızamlı túrde milliy nıshan retinde belgilenbewi hám urıs dáwirindegi mılletshillik birlespeleri sebepli ayırım puqaralardıń bul usınısı qarsılıq menen kútip alındı.

Jáne qarań

• Sport kúni
• Fushugaku
• Juku
• Terakoya
• Yaponiyada bilimlendiriw
• Yaponiyada bilimlendiriw táriyxı
• Yaponiya imperiyasında bilimlendiriw.