Ekinshi jáhán urısı

Ekinshi jáhán urısı
Ekinshi jáhán urısı
Sáne	1939-jıl 1-sentyabr — 1945-jıl 2-sentyabr
Orın	Evraziya, Afrika, Dúnya okeanı
Sebep	1919-jilģi Versal tınıshlıq shártnamasınıń Germaniya ushin awır shártleri; Dúnyadaǵı ullı mámleketlerdiń imperializmi hám militarizmi, sonıń ishinde, Adolf Gitlerdiń nemis milliy-socialistlik ideyaları hám siyasatı; Versal-Vashington sisteması aqıbetleri; Jáhán ekonomikalıq krizisi;
Nátiyje	Gitlerge qarsı koaliciyanıń jeńisi; Germaniya, Yaponiya hám olardıń awqamlaslarınıń táslim bolıwı; Germaniya aymaqlarınıń basıp alınıwı hám jeńimpazlar arasında bólistiriliwi;

Ekinshi jáhán urısı (1939-jıl 1-sentyabr — 1945-jıl 2-sentyabr) — eki jáhán áskeriy-siyasiy koaliciyalarınıń urısı bolıp, insaniyat tariyxındaǵı eń iri qurallı kelispewshilikke aylandı. Bul urista sol waqitta bar bolǵan 74 mámleketten 62 si (Jer sharı xalqınıń 80% i) qatnastı. Áskeriy háreketler Evraziya hám Afrika aymaǵında hám barlıq okean suwlarında alıp barıldı. Bul yadro quralı qollanılǵan birden-bir kelispewshilik. Urıs aqıbetinde 70 millionnan aslam adam qurban boldı, olardıń kópshiligi tınısh xalıq edi.

Ekinshi jáhán urısınıń baslanıwı 1939-jil 1-sentyabrde fashistler Germaniyası Polshaǵa bastırıp kirgen waqıttan baslanadı. Bunnan keyin 3-sentyabr kúni Ulli Britaniya hám Franciya tárepinen Germaniyaǵa uris járiyalandı. 17-sentyabrde SSSR armiyası shıģıstan Polshaģa bastırıp kirdi hám oktyabrde 1939-jil avgustta qol qoyılgan Molotov-Ribbentrop paktine muwapıq mámleket Germaniya hám SSSR ortasında bólinip alındı. Bunnan keyin Germaniya Daniya hám Norvegiyanı (1940-jil aprel-iyun), Franciya hám Benilyuks mámleketlerin (1940-jil may-iyun), Yugoslaviyanı (1941jil aprel) tezlik penen basıp aldı. 1940-jil iyun ayınan baslap urista fashistlik Italiya qatnasıp, Franciyada Germaniyaga járdem berdi hám 1940-jil 28-oktyabrde Greciyaga ámelge asırılmagan uristi járiyaladı. 1941-jil aprelde Italiya hám Germaniya birgelikte Greciya qorganıwın jeńip, mámleketti basıp alıwģa eristi. Ayırım mámleketler óz erki menen Germaniya hám Italiyanıń awqamlaslarına aylandı: Vengriya, Ruminiya hám Bolgariya, sonday-aq, belgili dárejede Finlyandiya usınday mámleketler edi. 1941-jil iyun ayına kelip, Germaniya hám Italiyanın birden-bir qatań dushpanı tek Ulli Britaniya bolip qaldı, oni hálsiretiwge bolgan háreket nátiyje bermedi.