Qazaq tili

Qazaq tili — Qazaqstan Respublikasının' memlekettik tili, sonımen qatar Resey, O'zbekstan, Qıtay, Mon'g'oliyya jəne t.b. elderde turatın qazaqtardın' ana tili.

Qazaq tili Қазақ тілі
Spoken in:	Qazaqstan, Qıtay, Resey, O'zbekstan, Mon'g'oliya, İyran t.b.
Total speakers:	12 mln
Ranking:	93
Language family:	Altay  Tu'rki   Batıs tu'rkiy    Qıpshaq     Qıpshaq-Nog'ay      Qazaq tili
Writing system:	Kiril, Arab, Latın
Official status
Official language in:	Qazaqstan
Regulated by:	Resmiy rettew uyımı joq
Language codes
ISO 639-1:	kk
ISO 639-2:	kaz
ISO 639-3:	kaz
Qazaq tilinin' jayıliwı. Qazaq tili jayıliw aiwmaqtarı (ko'k)

Qazaq tili tu'rki tilderdin' qıpshaq tobına jatadı, sonın' ishindegi qaraqalpaq, nog'ay, qarag'ash tilderimen birge kıpshaq-nog'ay topshasın quradı. Tag'ı da tatar, bashqurt, qarashay-balqar, qumıq, qaray, qırımlı (qırım-tatar) tilderine jaqın.

Jaziwı

Qazaq jaziwı birneshe ret o'zgeriske ushıradı. 1929 jılg'a deyin Qazaqstanda qazaq arab jaziwın paydalandı. 20 g'. basında Axmet Baytursınulı usınısımen qazaq fonetiykasına negizdelgen arab-parsı a'lippesin (to'te jaziw) paydalang'an. Qazir de Qıtayda iste. 1929 jıldan 1940 jılg'a deyin latın grafiykası qoldanılıp, 1940 jıldan qazirge deyin kiyriyll a'lipbiyi qoldaniwda. Tu'rkiyya men Batıs elderdegi qazaqtar a'rtu'rli latın jaziwına negizdelgen a'lippelerdi paydalanadı.

Fonetiykası

Qazaq tili biwın u'ndestigine negizdeledi, yag'niy qazaqtın' to'l so'zderi ne birın'g'ay jiwan ne birın'g'ay jin'ishke bolıp keledi, ja'ne jiwan daiwıstı biwındardag'ı daiwıssız dıbıstar jiwan tu'rde aytıladı (mısalı: tıs, qurt), al jin'ishke daiwıstı biwındarda jin'ishke estiledi (mısalı: tis, ku'rt).

Qazaq tilinde ekpin ko'binese son'g'ı biwıng'a tu'sedi.

Dawıstı dıbıstar

Qazaq tilinde 12 dawıstı dıbıs bar: а, ә, е, и, о, ө, ұ, ү, у, ы, і, э Dawıstı dıbıs til, jaq ja'ne erinnin' qatısına qaray jıwan ja'ne jin'ishke, ashıq ja'ne qısan', erindik ja'ne eziwlik bolıp jikteledi:

Tildin' qatısına qaray:	Jıwan: а, о, ұ, ы, у.
	Jin'ishke: ә, ө, ү, і, е, и, у, э.
Jaqtın' qatısına qaray:	Ashıq: а, ә, о, ө, е, э.
	Qısan': ы, і, и, у, ү, ұ.
Erinnin' qatısına qaray:	Erindik: о, ө, ұ, ү, у.
	Eziwlik: а, ә, е, ы, і, и, э.

Dawıssız dıbıstar

Dawıssız dıbıs o'kpeden shıqqan aiwanın' aiwız qiwısında kedergige ushırap shıg'iwınan jasaladı. Qazaq tilinde 26 daiwıssız dıbıs bar: б, в, г, ғ, д, ж, з, й, к, қ, л, м, н, ң, п, р, с, т, у, ф, х, һ, ц, ч, ш, щ. Daiwıssız dıbıstar u'n men saldırdın' qatısına qaray uyan, u'ndi ja'ne qatan bolıp u'shke bo'linedi.

Uyan':	б, в, г, ғ, д, ж, з, һ
U'ndi:	й, л, м, н, ң, р, у
Qatan':	к, қ, п, с, т, ф, х, ч, ц, ш, щ

Grammatiykası

Qazaq tilinde so'z aldında turatın ko'mekshi so'zder (preposition) ornına, so'z artınan keletin shılaiw (postposition) ne tiyisti jalg'aiw qoldanıladı (mısalı: qazaq tili tiwralı maqalanı entsiyklopediyyag'a qosiw).

San esimi bar zat esim jekeshe tu'rinde beriledi (mısalı: «men eki maqala jazdım», biraq «maqalalarımda ko'p qate jiberippin»).

So'z taptarı

Qazaq tilinde kelesi so'z taptarı bar

• Zat esim (бет, қол)
• Sın esim (қызыл, биік)
• San esim (бір, жүз)
• Esimdik (мен, сен)
• Etistik (бару, жазу)
• U'steiw (тез, таза)
• Shılaiw (үшін, туралы)
• Elikteiw so'z (күмп, тарс-түрс, 'ыржың-іржің)
• Odag'ay (алақай, тәйт, құрау-құрау)

Septikteri

Qazaq tilinde 7 septik bar. To'mende a'r septiktin' suraqtarı, jalg'aiwları men mısaldarı berilgen:

septik	surag'ı	jalg'aiwı	mısalı
Ataiw	kim? ne?	(joq)	кісі, ат
İlik	kimnin'? nenin'?	-ның/-нің, -дың/-дің, -тың/-тің	кісінің, аттың
Barıs	kimge? nege? qayda?	-ға/-ге, -қа/-ке	кісіге, атқа
Tabıs	kimdi? neni?	-ны/-ні, -ды/-ді, -ты/-ті	кісiні, атты
Jatıs	kimde? nede? qayda?	-да/-де, -та/-те	кісіде, атта
Shıg'ıs	kimnen? neden?	-нан/-нен, -дан/-ден, -тан/-тен	кісіден, аттан
Ko'mektes	kimmen? nemen?	-мен/-бен/-пен	кісімен, атпен

Sırtqı siltewler

• Tiliashar.kz — qazaq tilinin' sabaqtarı Shablon:Ru icon
• So'zdik.kz — Qazaqsha-orıssha, orıssha-qazaqsha so'zlik
• Slovar.Azion.kz — Qazaqsha-orıssha, orıssha-qazaqsha so'zlik
• Ma'ssag'an.com — Qazaqsha-orıssha-inglisshe so'zlik