Zimbabve

Zimbabve (Zimbabwe), Zimbabve Respublikası (Republic of Zimbabwe) — Afrika qublasındaǵı mámleket. BMSh aǵzası. Maydanı 390,76 mıń km2. Xalqı 11,5 mln. adam (2001). Paytaxtı Harare qalası. Basqarıw jaǵınan 8 wálayat (province) qa bólinedi.

Zimbabve Respublikası inglisshe Republic of Zimbabwe shonasha Nyika yeZimbabwe arqa ndebeleshe Ilizwe leZimbabwe
Bayraq Gerb
Uranı: «Unity, Freedom, Work» (inglisshe) («Birlik, Azatlıq, Miynet»)
Gimni: «Blessed be the land of Zimbabwe» (inglisshe) «Zimbabve jurtı qutlı bolsın»
Zimbabveniń Afrikadaǵı jaylasqan ornı
Paytaxtı	Xarare 17°49′45″S 31°03′08″E
Iri qalaları	Xarare, Bulavayo, Chitungviza, Mutare, Gveru
Rásmiy tilleri	16 til: cheva chibarve inglis kalanga koysan nambya ndau ndebele shangani shona sesoto tonga tsvana venda kosa ım tilleri
Etnikalıq quramı (2017)	99.38% afrikalılar (tiykarınan shona hám matabele xalıqları) 0.22% evropalılar 0.18% reńliler 0.08% aziyalılar 0.02% basqalar 0.01% esapqa alınbaǵanlar
Diniy quramı (2017)	84.1% xristianlıq 69.2% protestantlıq 14.9% basqa xristianlıq 10.2% dinsizlik 4.5% dástúriy dinler 1.2% basqalar
Etnoxoronim	zimbabveli zimbo
Basqarıw forması	prezidentlik respublika
• Prezident	Emmerson Mnangagva
• Birinshi Vice-prezident	Konstantino Chivenga
Nızam shıǵarıwshı organ	Parlament
• Joqarǵı palata	Senat
• Tómengi palata	Milliy assambleya
Ǵárezsizlik  (Ullı Britaniyadan)
• Daǵazalanıwı	11-noyabr 1965-jıl
• Respublika	2-mart 1970-jıl
• Zimbabve-Rodeziya	1-iyun 1979-jıl
• Ǵárezsizlik tán alınıwı	18-aprel 1980-jıl
• Házirgi konstituciya	15-may 1980-jıl
Maydanı
• Ulıwma	390,757 km2 (60-orın)
• Suw (%)	1.0
Xalıq sanı
• yanvar 2024-jıl (shama)	16,868,409 (73-orın)
• 2022-jıl (sanaq)	15,178,957
• Xalıq tıǵızlıǵı	39 adam/km2
JIÓ (SAUP)	2023-jıl (esap)
• Jámi	▲ $44.448 milliard (131-orın)
• Jan basına	▲ $2,749 (175-orın)
JIÓ (nominal)	2023-jıl (esap)
• Jámi	▲ $32.424 milliard (106-orın)
• Jan basına	▲ $2,005 (149-orın)
Djini (2019)	▲ 50.3 joqarı
IRI (2021)	▲ 0.593 ortasha · 146-orın
Pul birligi	Zimbabve dolları
Waqıt zonası	UTC+2
Avtomobil háreketi	shep
Telefon prefiksi	+263
ISO kodı	ZWE
XOK kodı	ZIM
Internet domeni	.zw

Mámleketlik basqarıw principi

Zimbabve - respublika. Aldınǵı atı - Qubla Rodeziya. Britaniya Doslıq awqamı quramına kiredi. 1980-jılda mámleket ǵárezsizlikke eriskennen soń, Zimbabve Respublikası dep atalatuǵın boldı. Ámeldegi Konstituciyası 1980-jılda qabıl etilgen, oǵan 1987 hám 1989-jıllarda ózgerisler kirgizilgen. Mámleket baslıǵı - prezident (1987-jıldan R. G. Zimbabve gerbine. Mugabe). Ol tuwrı ulıwma dawıs beriw jolı menen 6 jıl múddetke saylanadı hám shegaralanbaǵan ret qayta saylanıwı múmkin. Nızam shıǵarıwshı húkimet bir palatalı parlament. Onıń kepillik múddeti - 5 jıl Atqarıwshı hákimiyattı prezident penen húkimet ámelge asıradı. Prezident húkimetke basshılıq etedi, vice prezidentlerdi hám ministrlerdi tayınlaydı.

Tábiyatı

Zimbabveniń úlken bólegin tokembriy kristall jınıslarınan dúzilgen Matabele hám Mashona platoları iyelegen (eń biyik noqatı - Inyanga tawı, 2596 m). Aymaǵınıń derlik bóleginiń uzınlıǵı - 800-1500 m. Platolar arqada Zambezi dáryası oypatlıǵına, qublada bolsa Limpopo dáryası oypatlıǵına tekshe sıyaqlı tómenlep túsedi. Paydalı qazılmaları xrom, litiy, temir, mıs, qalay rudaları, altın, taskómir, asbest. Íqlımı mámlekettiń arqa bóleginde Ekvatorial mussonlı, qublada tropikalıq passatlı ıqlım. Eń ıssı ayı (yanvar) nıń ortasha temperaturası 21-27°; eń salqın ayı (iyul) 10-17°. Ortasha jıllıq jawın qubla-batısta 300-700 mm den Inyanǵa tawı arqa eteklerinde 1000 -2000 mm ge shekem. Iri dáryaları: Zambezi, Limpopo hám Sabi. Zambezi dáryasınıń orta aǵımında iri Kariba suw bazası bar. Kópshilik bólegi qońır topıraqlı jerlerde ósetuǵın savannalardan ibarat, qublası qurǵaq sahralar. Haywanat dúnyası hárqıylı: kiyik, buffalo, jirafa, zebra, pil, nosorog, arıslan, begemot, qaplan, sırtlan, qasqır hám basqalar. Zimbabvede ulıwma maydanı 26 mıń km2 milliy baǵ hám az ushırasatuǵın haywanlar saqlanatuǵın qorıqxanalar bar. Irileri - Xvange, Matusadona, Viktoriya-Fole, Mine-Puls hám basqalar. Xalqınıń 90% mashona hám matabele elatına tiyisli Afrikalı bantular; Evropalılar, Aziyalılar da bar. Qala xalqı 26,4 %. Rásmiy tili - inglis tili. Dinge sıyınıwshılardıń kópshiligi xristianlar hám jergilikli dástúriy dinlerge sıyınıwshılar. Iri qalaları: Harare, Bulavayo, Gveru, Kvekve, Kadoma, Mutare, Masvingo.

Tariyxı

Zimbabve aymaǵınan tabılǵan áyyemgi buyımlar (ılaydan islengen ıdıs ıdıslar, tastan jasalǵan miynet quralları) paleolit dáwirine tiyisli. XII-XVII ásirlerde bul jerde Monomotapa mámleketi bar bolǵan. Arxeologiyalıq tabilǵan zatlar (turar jaylar, irrigaciya imaratları hám basqalar) bunıń dálili bola aladı. XVI ásirde sol mámleket portugal kolonizatorlarınıń júrisin qaytardı. XVIII ásirde Limpopo hám Zambezi dáryaları aralıǵında mashona qáwimi húkimranlıq etken. XIX ásir 50-60-jıllarda Zimbabvege inglis kolonizatorları bastırıp kire basladı. 1889-jıl Angliya xanzadası Viktoriya "Britaniyanıń Qubla Afrika kompaniyası" ("British Saut Afrika kompani", 1888-jıl S. Rode tárepinen dúzilgen) ǵa Zimbabve aymaǵı ústinen basshılıq etiw huqıqın berdi. S. Rode tabele qáwiminiń joqarı baslıǵı Lobenguladan paydalı qazılmalardı qazıp alıw ushın ruxsatnama da aldı. 1893-jıl inglis áskerleri mámleketti basıp aldı jáne onı Rode húrmetine Qubla Rodeziya dep atay basladı. Afrikalılar kolonizatorlarǵa qarsı bir neshe ret kóterilis kóterip shıǵıwdı, ásirese 1896-97-jıllarda kútá úlken kóterilis bolıp, kolonizatorlar onı shápáátsizlik penen bastırdı. 1923-jıl Zimbabve "ózin-ózi mekeme etetuǵın" koloniya mártebesin aldı. Salmaqlı ekspluataciya, salıqlar Afrikalıqlar dińkesin qurtıp, kolonizatorlarǵa qarsı ǵázebin kúsheytti. Ekinshi jáhán urısınan keyin kolonizatorlıqqa qarsı háreket kúsheyiwi menen Angliya húkimeti 1953-jıl Rodeziya hám Nyasalend federaciyasın dúzdi. 1963-jılǵa kelip bul federaciyaǵa ziyan jetip, mámlekette azatlıq háreketi háwij ala basladı. 1965-jıl azshılıqtı shólkemlestirgen evropalıqlardan dúzilgen Yan Smit húkimeti kópshilikten ibarat Afrikalıqlar huqıqın ayaq astı etip, Qubla Rodeziyanı "ǵárezsiz" dep járiyaladı. 1969-jıl mámlekette rasizmdi bekkemlewge qaratılǵan jańa "konstituciya" qabıllandı. Smit húkimetiniń siyasatı Afrikalıqlardıń qattı qarsılıǵına tap boldı. 1974-jıl Milliy jıynalısqa ótkerilgen saylawdı Afrikalıqlar boykot etti. 1974-jıl dekabrde Lusaka (Zambiya) da Afrika Milliy keńesi, Zimbabve Afrika xalqı awqamı, Zimbabve Afrikalıqlar milliy birlespesiniń basshıları Qubla Rodeziya jergilikli xalqınıń túpkilikli mápin kórsetken konstituciyalıq konferenciya shaqırıwdı talap etti. Usı ushırasıw urıs qatnasıwshısıları kelisip, óz shólkemlerin birlestirip, birden-bir partiya - Afrika Milliy keńesin dúziwge qarar qabıl etti. Qubla Rodeziya jergilikli xalqınıń rasizm basqarıw principine qarsı azatlıq háreketin Afrika birlesken shólkemi, barlıq aǵartıwshı kúshler qollap-quwatladı. 1976-jılda dúzilgen hám de Afrika Milliy keńesi menen Zimbabve Afrika xalqı birlespesin óz ishine alǵan Zimbabve patriotlıq frontı bul gúrestiń kusheyiwine kómeklesti. 1978-jılda Ya. Smit penen Afrikalıq quwırshaq ǵayratkerler ortasında "ishki jaǵdaydı tártipke salıw" tuwrısında pitim dúzildi. 1979-jıl aprelde ótkerilgen jalǵan saylaw nátiyjelerin xalıq aralıq kólemde hesh kim tán almadı. Sol jılı dekabrde Londonda bolıp ótken konferenciyada kelesi konstituciya hám saylaw ótkeriw tuwrısında kelisip alındı. 1980-jıldaǵı saylawda patriot kúshler uttı. 1980-jıl 18-aprelde ǵárezsiz Zimbabve Respublikası daǵazalandı. 1987-jılǵı saylaw da sol kúshler jeńisi menen juwmaqlandı. Zimbabve - 1980-jıldan BMSh aǵzası. Milliy bayramı - 18 aprel - Ǵárezsizlik daǵazalanǵan kún (1980). Ózbekstan Respublikasınıń ǵárezsizligin 1992-jıl 27-yanvarda tán alǵan.

Siyasiy partiyaları hám kásiplik awqamları

Zimbabve Afrikalıqlar milliy awqamı - patriotlıq frontı, 1963-jılda tiykar salınǵan; Zimbabve birligi háreketi, 1989-jıl dúzilgen; Zimbabve Afrikalıqlar milliy awqamı, 1977-jıl dúzilgen; Zimbabve konservativ awqamı, 1962-jılda tiykar salınǵan, 1984-jılǵa shekem Rodeziya frontı, Respublika frontı dep atalǵan; Birlesken partiyalar, 1994-jılda dúzilgen. Zimbabve kásiplik awqamları kongressi - Birlesken kásiplik awqam orayı. Shólkemlestiriw qurıltayı 1981-jıl fevral-martta bolıp ótken.

Xojalıǵı

Zimbabve Afrikanıń ekonomikalıq jaqtan eń rawajlanǵan mámleketlerinen biri. Jalpı ishki ónimde sanaat 33%, awıl xojalıǵı 19,5% ti quraydı. 1991-jılda daǵazalanǵan ekonomikalıq quramın qayta qurıw programmasında mámleket qadaǵalawın kemeytiw, sırtqı sawda iskerligin erkinlestiriw, paydadan alınatuǵın salıqtı tómenletiw, erkin sawda regionların ashıw názerde tutılǵan.

Sanaatı

Ónim islep shıǵarıw hám taw kánshilik sanaatı ekonomikanıń tiykarın quraydı. Bul tarmaqlar óniminiń 90% eksport etiledi. Sanaatı azıq-awqat, toqımashılıq, aǵashsazlıq, ximiya, avtomobil jıynaw, metallurgiya hám de taw kánshilik tarmaqlarınan ibarat. Gveru hám Masvingo átirapında xromit, Zvishavani qasında asbest, Mxangurada mıs, Shangani kánlerinde nikel, altın qazıp shıǵarıladı. Jergilikli mútajlik ushın taskómir hám temir rudası, qalayı, gúmis, volfram hám basqalar qazıp alınadı. Energetikası Zambezi dáryasındaǵı Kariba GES dan hám sanaat regionlarındaǵı ıssıllıq elektr stanciyalarınan ibarat. Jılına ortasha 7,6 mlrd. kVt saat elektr energiyası payda etiledi. Ónim óndiriwshi kárxanaları Harare hám Bulavayo qalalarında jaylasqan. Kadomada toqımashılıq, Kvekveda qara metallurgiya kárxanaları, Gveru, Kvekveda ferroxrom islep shıǵarıw, KamativiDeteda qalayı eritiw hám tazalaw, Alyaskada mıs zavodları bar. Ferukdaǵı neft ónimleri zavodı Jaqın Shıǵıstan keltirilgen shiyki neftti qayta isleydi. ShervudBlokdaǵı iri kombinat ammiak hám nitratammoniy zavodların óz ishine aladı. Harare, Senent hám KollinBaukda cement zavodları bar.

Awıl xojalıǵı

Tiykarǵı eginleri: mákke (egisliklerdiń 60-70%), paxta, tarı, aq mákke, jer ǵoza, salı. Arqa-shıǵıs, arqa-batıs wálayatlarında, Oraylıq hám de arqa Mashonalend hám Masvingodaǵı tovar ónim islep shıǵarıwshı xojalıqlarda temeki, Kadoma, Chinxoyi hám Mxangura aymaǵında paxta, arqa-batıstaǵı Chirundu aymaǵında hám mámleket qubla-shıǵısında qumsheker qamıs jetistiriledi. Shárwashılıqta, tiykarınan, góshli qaramal baǵıladı. Mámleket qubla hám orayı eń zárúrli intensiv shárwashılıq aymaǵı bolıp tabıladı. Ormanlardıń tiykarǵı bólegi mámlekettiń batısında bolıp, kóp muǵdarda aǵash tayarlanadı.

Transportı

Eń áhmiyetli transport túri - temirjol. Onıń uzınlıǵı 12,8 mıń km, avtomobil jolları uzınlıǵı 85,2 mıń km. Neft trubaları uzınlıǵı 288 km. Harareda xalıq aralıq Kentukki aeroportı bar. Zimbabve shetke temeki, altın, ferroqatpa, paxta, asbest, nikel, mıs káni, qantsheker, qara maldıń góshi hám basqalardı satadı. Shetten mashinalar, transport úskeneleri, ximiya sanaatı ónimleri, shiyki ónim hám janılǵı satıp aladı. Sırtqı sawdadaǵı tiykarǵı qarıydarları: JAR, Ullı Britaniya, Germaniya, AQSh, Italiya, Yaponiya hám Afrikadaǵı qońsılas mámleketler. Pul birligi - Zimbabve dolları.

Densawlıqtı saqlaw

Zimbabvede mámleketke qaraslı hám menshikli emlew mákemeleri bar. Mámleket ǵárezsizlikke eriskennen keyin bópelerdiń nabıt bolıwın, juqpalı keselliklerdi kemeytiw, xalıq densawlıq salamatlıǵın jaqsılaw ilajleri kórile basladı. Shıpaker hám miyirbiykeler Harare universiteti kolledji janındaǵı medicina mektebinde tayarlanadı.

Bilimlendiriwi, mádeniy hám ilimiy mákemeleri

Ǵárezsizlik Ramazan yaki Qurban hayttan aldıńǵı kúninde xalıqtıń 75% sawatsız edi. 1981-jıldan májburiy baslanǵısh tálim engizildi. Úlken jastaǵı xalıq ortasında górsawatlıqtı tamamlaw háreketi kúsheytirildi. 80 jıllarda tómendegi bilimlendiriw sisteması qarar taptı: 5-6 jaslı balalar ushın mektepke shekem klasslar; 7 jastan 7 jıllıq baslanǵısh mektep; 6 jıllıq orta mektep. Óner texnika tálimi baslanǵısh mektep negizinde óner bilim orınlarında ámelge asırıladı. Baslanǵısh mektep oqıtıwshıları pedagogikalıq bilim orınları hám kolledjlerde tayarlanadı. Harareda orta mektepler ushın oqıtıwshılar tayarlaytuǵın jańa pedagogikalıq kolledji ashılǵan. Hararedaǵı Zimbabve universitetiniń 9 fakultetinde 3 mıńnan aslam student tálim aladı, 564 oqıtıwshı sabaq beredi. Universitet aldında institutlar, sonday-aq pedagogikalıq institutı, bir neshe kolledj bar. Iri kitapxanaları: Hararedaǵı Zimbabve universitetiniń kitapxanası, Parlament kitapxanası, xanzada Viktoriyanıń memorial kitapxanası, Bulavayoda Zimbabve Milliy kitapxanası, Ǵalabalıq kitapxana hám basqalar. Muzeyleri: Harare hám Bulavayodaǵı Zimbabve Milliy muzeyleri, Hararedaǵı Zimbabve Milliy galereyası, Gverudaǵı tariyx muzeyi, Mugaredaǵı arxeologiya, tariyx, etnikalıq muzeyleri. Harareda awıl xojalıǵı tarawındaǵı izertlewler keńesi (onıń quramında 7 institut hám 8 izertlew hám de tájiriybe stanciyası), sonıń menen birge, Gerbariy hám botanika baǵı, Veterinariya ilimiy izertlew laboratoriyası, Ormantexnika izertlew orayı, Hawa rayın úyreniw xızmeti, Geologiya xızmeti, Zimbabve ilimiy keńesi, Temekini izertlew orayı, Paxtashılıq izertlew orayı, bir qansha ilimiy jámiyet hám awqamlar bar.

Baspasózi, radioesittiriwi, telekórsetewleri

Tiykarǵı gazeta hám jurnalları: "Gerald" ("Xabarshı" inglis tilindegi kúndelik gazeta, 1891-jıldan), "Kronikl" ("Waqıyalar", inglis tilindegi kúndelik gazeta, 1894-jıldan), "Sandi meyl" ("Ekshembi xabarnaması", inglis tilindegi ekshembilik gazeta, 1935-jıldan), "Faynenshl gazett" ("Finanslıq gazeta", isbilermen dóńgeleklerdiń inglis tilindegi háptenaması, 1970-jıldan), "Zimbabve nyus" ("Zimbabve jańalıqları", inglis tilindegi aylıq jurnal, 1974-jıldan), "Zimbabve gavernment gazett" ("Zimbabve húkimet gazetası", inglis tilindegi háptenama). Zimbabve Afrika informaciya agentligi (ZIANA) 1981-jıldan iskerlik kórsetedi. Zimbabve radioesittiriw korporaciyası - mámleket radio hám telekórsetiw xızmeti 1964-jılda dúzilgen.

Ádebiyatı

Zimbabve ádebiyatı inglis tilinde, sonıń menen birge, shona hám matebele tillerinde rawajlanıp atır. Shona hám matebele xalıqlarınıń áyyemgi bay folklor dástúrleri bar. Ańızlar, ertekler, qosıqlar, naqıllar xalıq tariyxı hám oyshıllıǵın ańlatadı. 1957-jılda S. Mutsvayronıń "Fezo" kitabı shıqqanǵa shekem, tiykarınan, aq deneli jazıwshılardıń XIX ásir aqırında payda bolǵan inglis tilindegi ádebiyatı haqqında sóylew múmkin. Aq deneli jazıwshılar shıǵarmalarınıń tiykarǵı teması dáslepki kelgindilerdiń turmısı hám hádiyseleri edi. Ayırım dóretpelerdeǵana sociallıq uyǵınlıqlar kóteriledi. A. Sh. Kripe "Qapa úlke" (1911) hám "Jaǵa terekleri jurtı" (1913) romanların túpkilikli jay xalıqqa qayırqomlı jazǵan. 50-jıllar aqırına kelip jergilikli tillerde latın álipbesindegi dóretpeler payda boldı. Afrikalı jazıwshılar dástúriy turmıs tárizi menen zamanagóy - evropalasqan turmıstıń toqnasıwları haqqında jazadı. Ǵárezsizlik daǵazalanǵannan soń, ádebiyat rawajlana basladı. Afrikalı jazıwshılar zamanagóy kórkem janrlar - roman, qıssa, gúrrińlerge shaqırmaqta. Ch. Mungoshidiń "Jawın jawa ǵoy" romanında Afrikalı dıyqanlardıń tómen jaǵdayı súwretlengen. V. Katiyoniń "Jer perzenti" romanında jaslardıń Qarsılıq háreketine qosılıwı, rasizm tártiplerine qarsı gúresi kórsetilgen.

Arxitekturası hám súwretlew kórkem óneri

Zimbabveniń túrli jaylarında paleolit dáwirine tiyisli jartas súwretleri saqlanǵan. Súwretlerde adam hám haywanlar, Zimbabve xalıqlarınıń úrp-ádetleri sáwlelendirilgen. Gematittan islengen dúnyadaǵı birinshi "qálem" - gúńgirt hám qızǵısh tayaqshalar Matopo tawındaǵı Bambata úńgirinen tabılǵan. XIX ásir Monomotapa mámleketi (XIV-XVII ásirler) mádeniyatı rawajlanıwı qaldıqları - Zimbabve, Inyanga komplekslerin, Dxlo-Dxlo, Kami sıyaqlı tas qarabaları tabılǵan. Qalıń granit diywallar, qus súwretlengen tas diiywallar, ılaydan islengen ıdıslardıń qaldıqları saqlanǵan. Zimbabve awıllarınıń sızılmaları áyyemgi komplekslerdi yadqa saladı (turar jay hám xojalıq imaratları paxsa diywal menen oralǵan). Turar jaylar arasında tóbesi konus tárizli sheńber ılashıqlar kóp. XIX ásir aqırlarınan shaxmat taxtası formasında proektlestirilgen kem qabatlı gerbish imaratlardan ibarat qalalar qurıldı. 1950-jıllardan keyin Harare, Bulavayo hám basqa qalalarda zamanagóy kóp qabatlı imaratlar qurıla basladı. Keyingi jıllarda 20-30 qabatlı basqarıw imaratlar boy kóterdi. Kórkem ónermentshilikten aǵash naǵıs oyıwshılıǵı, gúlálshılıq (geometriyalıq naǵıs penen ziynetlengen hurma, gúzeler), sebet toqıw rawajlanǵan. XX ásirdiń 60-jıllarında professional súwretlew kórkem óneri payda boldı. Súwretshiler arasında adamlarǵa hám óz watanınıń tábiyatına muhabbat kórsetilgen realistlik dóretpelerdiń avtorları S. Songo, J. Ndandarika, T. Mukarobgvalar ajıralıp turadı. Músinshiler (T. Dube, Y. Likoto, B. Mteki) Afrika músinshiligine tán tımsallardı hám dástúriy ayrıqshalıqlardı saqlawǵa háreket etti. Zimbabvede súwretshilik, músinshilik, ámeliy kórkem óner dóretpeleri kórgizbeleri úzliksiz shólkemlestiriledi.

Muzıkası

Zimbabveniń muzıkalıq mádeniyatı túrli xalıqlardıń, tiykarınan, shonlerdiń muzıka kórkem ónerin óz ishine aladı. Muzıka dástúrleri Zimbabve, keyninen bolsa Monomotapa mámleketi áyyemgi mádeniyatı menen bekkem baylanıslı. Bul mámlekettiń sociallıq turmısında marombe dep atalǵan saray qosıqshı hám sazendeleri zárúrli rol oynaǵan. Naydı esletiwshi hám tarlı mbira, kalimba, chipendanı, chimazambi, chitembe sazları, dápke uqsas baraban keń súwret bolǵan. Shonlerdiń muzıkalıq mádeniyatında kópshilik bolıp qosıq jırlaw (xorlar, ásbap ansamblleri) ústinlik etedi. XX ásir 2-yarımınan afroevropa ayrıqsha usıllar tarqaldı. Muzıka máseleleri menen, tiykarınan, Kórkem óner jumısları keńesi shuǵıllanadı. Zimbabvede Harare hám Bulavayo muzıka kolledjleri bar.

Teatrı

Kolonizatorlıq dáwirinde evropalılardıń bir neshe háweskerlik teatr awqamı bar edi. 1950-jıllar aqırınan túpkilikli jay xalıq arasında teatr háweskerlik kórkem óneri rawajlana basladı. 1961-jılda zululardıń teatr toparı Solsberi (Harare) de Ol Shekspirdiń "Makbet" shıǵarmasın saxnalastırdı. "Umabata" atı menen qoyılǵan bul dóretpe waqıyaları Zululendta júz bergen, dep aytıldı. Ol jaǵdayda Afrikalılardıń sesler uyǵınlıqları hám oyınlarınan paydalanıldı. 1980-jıllardaǵı jańa pyesalar (T. K. Tsodzonıń húrmet tilindegi "Shanuko", B. Chidyamatambanıń "Zimbabve dawısı" hám basqalar) nda eń zárúrli sociallıq máseleler kóterildi, sociallıq teńsizlik, zalımlardıń jalataylıǵı, qáwimlik bid'atlar áshkara etildi. Ótken zaman sarqıtların áshkara etiwshi "Mukadet shańaraǵı" teleserialınıń avtorı hám atqarıwshısı S. Madzikatire ásirese ataqlı boldı. ZIMMIY, adamlar gruppası azzimma (arabsha - musılmanlar qorǵawındaǵı xalıq) - orta ásir arab xalifalıǵındaǵı musılman bolmaǵan xalıqlar (tiykarınan, yaxudiy hám xristianlar). Zimbabveler menen dúzilgen shártnamaǵa kóre, arab komandirligi olardıń mal-múlki hám ózleriniń qol qatılmaslıǵın qorǵaǵan hám de diniy úrp-ádetlerine ruqsat bergen. Bunıń ornına Zimbabveler mámleket ǵáziynesine jan salıǵı (jiziya) hám xiraj tólep turǵan. Zimbabve termini dáslep Muhammad (s.a.v.) tiń arab qáwimlerine jibergen xatlarında (629-630-jıllar) hám Qurannıń 9 súresinde ushıraydı. XI ásirde al-Mavardi Zimbabve ámel etiwi kerek bolǵan 6 májburiy hám maqul túsetuǵın shártti aytqan: Muhammedti, musılmanlar dinin jamanlamaw, musılman hayallarǵa zulımlıq etpew hám olar menen nekede bolmaw, musılmanlardı basqa dinge ótiwge májbúrlemew, musılmanlar menen urıs qılıp atırǵan tárepke járdem bermew. Zimbabveniń bul shártlerden qanday da birine ámel etpew onı qáwenderlikten azat etedi, nızamnan tısqarı jaǵdayǵa qoyadı. Maqul túsetuǵın shártler: kiyimde musılmanlardan ajıratıp turıwshı belgiler bolıwı, musılmanlar úyinen biyik úy qurmaw, musılmanlar bar orında óziniń múqáddes kitabin biyik dawısta oqımaw, olardıń aldında sharap ishpew, áshkara túrde xoch taqpaw hám shoshqa baqpaw, marhumların imijiminde kómiw, zatlı at hám túyeler minbew. Bul shártler dúzilgen shártnamaǵa kirgizilgen bolsa ǵana olar májburiy edi, olardı buzıw Zimbabveni qáwenderlikten ayırıw ushın tiykar bola almadı, lekin jazalanıwı kerek edi. Orta ásirde basqa dinge sıyınıwshılar dáslepki islamǵa qaraǵanda kóbirek basqıǵa alınǵan bolsa da, sırtqı siyasiy hám áskeriy faktorlar tásir etken waqıtlardan basqa payıtlar musılmanlardıń Zimbabvege múnásibeti shıdamlı dárejede edi. Arqasında hesh qanday sırtqı kúsh turmaǵan evreylerdiń jaǵdayı bir qansha jaqsı bolǵan. XIX ásirde Evropa mámleketleri Usman imperiyasında xristianlardıń jaǵdayı haqqındaǵı máseleden imperiyanıń ishki jumıslarına aralasıw ushın sıltaw retinde paydalandı, xristianlar bolsa óz-ózinen olar tásirin ótkeriwshilerge aylanıp qaldı. Nátiyjede xristianlarǵa múnásibet jamanlasıp Siriya hám Livanda 1860-jıl qanlı toqnasıwlar kelip shıqtı. Házirgi kúnde Zimbabve túsinigi ámelde emes, musılman mámleketlerinde túrli dinge sıyınıwshı puqaralar ulıwma nızamǵa boysınadı.