Insan rawajlanıwı indeksi
Insan rawajlanıwı indeksi (IRI) — mámleketlerdiń yamasa regionlardıń insan resurslarınıń potencialın ańlatıwshı integrallıq kórsetkish bolıp, tiykarınan belgili bir aymaq turǵınlarınıń turmıs dárejesi, sawatlılıǵı, bilim dárejesi hám uzaq ómir kóriwi sıyaqlı parametrleri tiykarında anıqlanadı. Bul kórsetkish 2013-jılǵa shekem «Insan potencialınıń rawajlanıwı indeksi» (IPRI) dep júrgizilgen.
Júdá joqarı (≥ 0,800)
Joqarı (0,700-0,799)
Ortasha (0,550-0,699)
Tómen (≤ 0,549)
Maǵlıwmatlar joq
Kórsetkish túrli mámleketler hám regionlar turmıs dárejesin óz-ara ulıwma salıstırıw ushın standart qural bolıp tabıladı. Indeks 1990-jılda pakistanlı Maxbub ul-Xak basshılıǵındaǵı bir topar ekonomistler tárepinen islep shıǵılǵan bolıp, onıń konceptuallıq strukturası Amartiya Senniń miynetlerine bola jaratılǵan. Indeks Birlesken Milletler Shólkeminiń rawajlanıw programması tárepinen 1990-jıldan beri insaniyat potencialınıń rawajlanıwı boyınsha jıllıq esabatlarda daǵazalanadı.
Insan rawajlanıwı indeksin esaplawda tómendegi 3 parametr esapqa alınadı:
- Kútiliwdegi ómir kóriw dawamlılıǵı — uzaq jasaw itimallıǵın bahalaydı.
- Mámleket (region) xalqınıń sawatlılıq dárejesi (ortasha bilim alıwǵa ajıratılatuǵın jıllar sanı) hám kútiliwdegi oqıw dawamlılıǵı.
- Xalıqtıń turmıs dárejesi (jan basına tuwrı keletuǵın SAUP boyınsha esaplanǵan JMÓ tiykarında bahalanadı hám AQSh dollarında beriledi).