Ústirt

Ústirt bul úlken tegisliklerdi iyelep, Kaspiy hám Aral teńizi aralıǵında jaylasqan. Ústirt Túrkmenstan, Qazaqstan hám Qaraqalpaqstan Respublikaları territoriyaların óz ishine aladı.

Ulıwma maydanı 20 mln ga, onıń 7 mln gektarı Qaraqalpaqstan territoriyasına tiyisli. Bul territoriya Aral teńiziniń qubla-shıǵıs bólegi Qońıratqa shekem bolıp, Ústirte Sarıqamıs kóli jaylasıp onıń jartısı Túrkmenstan Respublikası territoriyasına tiyisli. Ústirt tegislikleri Aral teńizi menen Ámiwdárya deltası jiyeklerine shekem baradı, onıń jiyekleri tik jarlıqlar menen shegaralang'an.

Ústirttiń teńiz betinen 100-300 m bálentlikte jaylasqan biyikleride bar. Sonıń menen birge oylı shuqırlarda ushırasadı, qurǵaq kóller, taqır, qumlar hám duzlı Barsa kelmes kánleride bar. Biyik dóńli Aseke-audan (29-100m teńiz betinen), qublada Qarabawır biyikligi (292 m) jaylasqan.

Klimatı keskin kontinentallı bolıp, jaz ayları ıssı, qurǵaq, al qıs ayları suwıq keledi, jıllıq hám sutkalıq amplituda ıssı qurǵaq hawalı, qısı suwıq bolıp Orta Aziya shóllerindegi klimatqa uqsas, bunda arqa batıs suwıqları esedi. Ústirtte barqulla ku'shli samal esip (shıǵısqa qaray) ayrım waqıtları samaldıń tezligi 200 m/s. Churuk hám qos bulaq meteostantsiyalarınıń maǵlıwmatları boyınsha Ústirtte ortasha jıllıq temperatura 8-12C, yanvarda absolyut mininal (-32-38 °C), al iyulda maksimal (+40+45 °C), báhárde 16 °C (qublada 22-aprelge deyin), ortasha jıllı kúnler 155-165 kún, qublada 196 kún dawam etedi.

Atmosferalıq jawın-shashınnıń muǵdarı Ústirt tegisliginde 90-120mm, tiykarınan báhár hám gúzde túsedi, qardıń jatıwı 14-50 kún dawam etedi. Birinshi qar Churuk meteostantsiyasınıń maǵlıwmatı boyınsha 30-noyabrden 29-fevralǵa shekem qaplap jatqan.

Ústirt topıraǵınıń ózgesheligi boyınsha rayonlarǵa bólinedi, bular kúl reń topıraqlar shıǵıs jaǵında oraylıq Ústirtte, arqa ústirt shor jerli yamasa Barsa kelmes duzlılıǵı kiredi. Topıraǵınıń mexanikalıq quramı sazlı, orta hám awır suglinli, kebirli hám taslı topıraq, taqırlı, lugovo taqır hám qumlı jerler ushırasadı. Topıraq quramına qarap ósimlik qatlamıda ajıraladı. Juwsanlı boyalıshlı asossatsiya shorsız jerlerde ushırasadı, biyurgin duzlı, juwsan, keyrewik, biyurgun az shorlang'an jerlerde ushırasadı.