Oǵuznama

Oǵuznama yaki Ógiz xan haqqındaǵı dástan negizinen oǵuzlardıń IX— X ásirdegi Aral teńizi menen Kaspiy teńizi aralıǵındagı Kongar pecheneg birlespeleri tiykarında payda bolǵan. Bul jaǵınan qaraǵanda qaraqalpaqlardıń ótmish tariyxı menen birqansha jaqınlasıp baradı. Sol dáwirdegi tariyxıy dereklerge súyensek, oǵuzlar pechenegler menen birikken. Sońınan Kiev rusı knyazları menen aralasıp, Don dáryasınıń boylarına jaylasqan. Bul biziń babalarımız bolǵan «Qara bórikliler»di eske túsiredi. Biraq sol nárseni eske alıw kerek, ol waqıtları oǵuz hám qıpshaq uǵımları keń maǵanada edi. Sonıń ushın da ol Orta Aziya, Qazaqstan hám Kavkazdıń birneshe túrk tilles xalıqların payda etti. Al qara bórikliler bolsa, sol oǵuzqıpshaq taypasınıń tek bir bólegi gána edi. Sonlıqtan da, biziń mádeniy tariyxımızdıń tórkini sıpatında kórindi. Usı tiykardan qaraǵanda «Oǵuznama» barlıq túrk tilles xalıqlar ádebiyatına ortaq shıǵarma bolıp esaplanadı. «Oǵuznama»nı qosıq penen yaki qara sóz benen jazıl- ǵan dástan dep bahalaw múmkin. Onıń jazılıw forması qara sóz bolǵanı menen sózlerdiń sırtqı uyqasları, ırǵaqları oǵada sheberlik penen berilgen. Soǵan qaray otırıp, onı poeziya dep te ataw múmkin. «Oǵuznama» tiykarınan 12 baptan ibarat bolıp, hárbir bapta Oǵuz batırdıń qaharmanlıqları sóz etiledi. Oǵuz batır haqqında Túrk tilles xalıqlar arasında kóp ǵana ańızlar taralǵan. Olardın bárin de tariyxıy jaqtan tuwrı jazılǵan dep qarawǵa bolmaydı. Biraq olardıń ayırımları tariyxıy waqıyalar menen sabaqlas bolıp, keyingi waqıtları xatqa túsken. Negizinen túrkiy xalıqlarınıń kelip shıǵıw waqıyaları menen baylanıslı. Shıgárma til ózgesheligi jaǵınan «Qorqıt ata» jırına oǵada jaqın turadı. Biraq dástandı bayanlaw usılı Orxon-Enisey jazıwların eske túsiredi. Mısalı: «Bolsın dedi olar, onıń sıqılı usınday. Endi bunnan soń súyinish taptı. Ótken kúnlerden bir kúni Ay qaǵan tolǵattı, kóz jarıp ul bala tuwdı.