Informaciya texnologiyaları
Informaciya texnologiyaları (anglichan:) — bul kompyuter sistemaları , programmalıq támiynat , programmalastırıw tilleri, maǵlıwmatlar, maǵlıwmatlardı qayta islew hám saqlawdı óz ishine alǵan tiyisli tarawlar kompleksi. Informaciya texnologiyaları (IT) informacion-kommunikaciya texnologiyaları (IKT) dıń bir bólegin quraydı. IT sisteması — ádetde, informaciya sisteması, baylanıs sisteması yamasa kompyuter sisteması, atap aytqanda, barlıq apparat, programmalıq támiynat hám periferik úskeneler — sheklengen IT paydalanıwshıları toparı hám IT joybarı tárepinen basqarılatuǵın sistema hám ádetde IT sistemasın jumısqa túsiriw hám engiziwdi názerde tutadı.
Eger adamlar eń áyyemgi jazıw sistemaları jaratılǵanınan berli maǵlıwmatlardı saqlaw, alıw, manipulyatcıya qılıw menen shuǵıllanǵan bolsa da, zamanagóy mániste informaciya texnologiyası termini birinshi ret 1958-jılda Garvard Business Review jurnalında baspadan shıǵarılǵan maqalada payda bolǵan ; avtorları Garold J. Leavitt hám Tóbeas L. Uisler “jańa texnologiyanıń ele bir anıq atı joq. Biz onı informaciya texnologiyaları (IT) dep ataymız”, dep túsindirme berilgen. Olardıń tariypi ush taypadan ibarat : qayta islew texnikası, qarar qabıllawda statistikalıq hám matematikalıq usıllardı qóllaw hám kompyuter programmaları arqalı joqarı dárejedegi pikirlewdi simulyatsiya qılıw.
IT termini ádetde, kompyuterler hám kompyuter tarmaqlarınıń sinonimi retinde isletiledi, bıraq ol televizor hám telefon sıyaqlı basqa informaciya tarqatıw texnologiyaların da óz ishine aladı. Ekonomika sheńberindegi bir qansha ónim yamasa xızmetler informaciya texnologiyaları, atap aytqanda, kompyuter texnikası, programmalıq támiynat, elektronika,yarım ótkezgishler, internet, telekommunikatsiya úskeneleri hám elektron kommerciya menen baylanıslı.
Ámeldegi saqlaw hám qayta islew texnologiyalarına tıykarlanıp, IT rawajlanıwınıń tórt fazasın ajıratıw múmkin: mexanikge shekem (eramızǵa shekemgi 3000-jıldan eramızǵa shekemgi 1450-jılǵa shekem), mexanik (eramizǵa shekemiy 1450-jıldan eramizǵa shekemiy 1840 -jılǵa shekem), elektromexanik (eramizǵa shekemiy 1840 -jıldan eramizǵa shekemiy 1940 -jılǵa shekem) hám elektron (1940 -jıldan házirgi kunge shekem).
Informaciya texnologiyaları, sonıń menen birge, informatikanıń bir tarmaǵı bolıp, onı procedura, struktura hám hár túrlı túrdegi maǵlıwmatlardı qayta islewdi ulıwma úyreniw retinde anıqlaw múmkin. Bul tarawdıń dúnya boylap rawajlanıwda dawam eter eken, onıń ulıwma ústinligi hám áhmiyeti de asıp bardı, bul dáwirde biz K-12 táliminde kompyuter pánleri menen baylanıslı kurslardı engiziwdi baslaymız.
Tariyxı redaktorlaw
Kompyuter pánleri ideyaları birinshi ret 1950-jıllardan aldın Massachusets Texnologiya Institutı (MIT ) hám Garvard universitetinde tilge alınǵan, olar kompyuter sxemaları hám cifrlı esaplardı talqılawǵan hám oylawdı baslaǵan. Waqıt ótiwi menen IT hám informatika tarawı quramalılasdı hám kóbirek maǵlıwmatlardı qayta islewge ılayıq boldı. Túrli shólkemlerden ilimiy maqalalar baspadan shıǵarila baslandı.
Dáslepki kompyuterlerge názer taslaytuǵın bolsaq, Alan Turing,J. Presper Ekkert hám Jan Mauchli 1900-jıllardıń ortalarında kompyuter texnologiyalarınıń tiykarǵı birinshileri esaplanǵan. Olarǵa ózleriniń islenbeleri ushın bunday kredit beriw, olardıń háreketleriniń kópshiligi birinshi cifrlı kompyuterdi proektlestiriwge qaratılǵan edi. Usınıń menen birge, jasalma intellekt sıyaqlı temalar kóterile baslandı, sebebi Tyuring sol dáwir texnologiyasın gúman astına qoya basladı.
Qurılmalar mıń jıllar dawamında esaplawda járdem beriw ushın isletilingen, bálkim daslep esaplaǵısh formasında. Eramızǵa shekemgi I ásirdiń baslarında payda bolǵan Antikythera mexanizmi ádetde eń áyyemgi mexanik analog kompyuter hám eń áyyemgi málim bolǵan tisli mexanizm esaplanadı. Salıstırılatuǵın tisli qurılmalar Evropada XVI asrge shekem payda bolmadi hám tek 1645-jılǵa shekem tórt tiykarǵı arifmetik ámeldi orınlawǵa ılayıq bolǵan birinshi mexanik kalkulyator islep shıǵıldı.
Klapınlı elektron kompyuterler 1940 -jıllardıń basında payda bola basladı. 1941-jılda pıtken elektromexanik Zuse Z3 dúnyadaǵı birinshi programmalastırılatuǵın kompyuter edi hám zamanagóy standartlarǵa kóre tolıq esaplaw mashinası esaplanıwı múmkin bolǵan birinshi mashinalardan biri edi. Ekinshi jáhán urısı waqtında Colossus nemis xabarların shifrlaw ushın birinshi elektron cifrlı kompyuterdi islep shıqtı. Eger programmalastırılsa da, ol ulıwma maqsetli emes edi, tek bir wazıypanı orınlaw ushın mólsherlengen edi. Sonıń menen birge, ol óz programmasın yadta saqlaw qábiletine iye emes edi; programmalastırıw ishki sımlardı ózgertiw ushın vilkalar hám giltler járdeminde ámelge asırıldı. Birinshi belgili zamanagóy elektron cifrlı saqlanǵan programma kompyuteri 1948-jıl 21-iyunda óziniń birinshi programmasın jumısqa túsirgen Manchester Baby edi.
940 -jıllardıń aqırında Bell Laboratoriesda tranzistorlardıń rawajlanıwı energiya sarpın sezilerli dárejede azaytatuǵın jańa áwlad kompyuterlerin islep shıǵıwǵa múmkinshilik berdi. Sawdada ámeldegi bolǵan birinshi saqlanǵan programmalı kompyuter Ferranti Mark I 4050 klapındı óz ishine alǵan hám 25 kilovatt quwat sarplaǵan. Salıstırıw ushın, birinshi tranzistorlı kompyuter Manchester universitetinde islep shıǵılǵan hám 1953-jıldıń noyabrinde jumısqa túsirilgen bolıp, onıń juwmaqlawshı versiyasında tek 150 vatt quwat sarplaǵan.