Alan Turing (aytılıwı: Alan Tyuring) (anglichancha: Alan Mathison Turing) (23.06.1912 -07.06.1954)-ingliz matematigi, kriptografi. Ol informatikanı rawajlandırıwǵa úlken úles qosqan. 1950-jılda kompyuterdiń sanalılıǵın tekseriwshi Turing testin usınıs etken.

Alan Turing
[[Fayl:Alan Turing (1912-1954) in 1936 at Princeton University|280px|súwret]]
Tuwılǵan sánesi1952-jıl 23-iyun
Tuwılǵan jeriMaide Vale. London. Angliya
Qaytıs bolǵan sánesi1954-jıl 6-iyun
Qaytıs bolǵan jeriWilmslow. Cheshire. Angliya
PuqaralıǵıUllı Britaniya
Ilimiy tarawıMatematika hám Informatika
Ilimiy basshısıAlonzo Church
Tanımalı shákirtleriRobin Gandy
Belgili isleriEnigmanıń kriptoanalizi, Turing mashinası, Turing testi
Sıylıqları"Smith's Prize" "OBE" "FRS" sıylıqları
Qol úlgisi
[[Fayl:Alan Turing signature|125px]]

Turing Ekinshi jáhán urısında nemislerdiń "Enigma" atlı jasırın shifrlaytuǵın mashinasın buza alǵan. 1950-jıl oktyabr ayında "Mind" jurnalında baspadan shıǵarılǵan "Esaplaw mashinası hám intellekt" atlı ilimiy maqalasında bir tájiriybe qollawdı usınıs etken. Oǵan kóre, kompyuter insanlar menen baylanıs etkende adamlar sıyaqlı "pikirley aladı“'hám "baylanıs ornata aladı", yaǵnıy kompyuterdi úyretiw múmkin. Usı tájiriybe keyinirek "Turing testi" dep atalıp, kompyuterlerdiń sanalılıq dárejesin teksergen. "Turing testi"in keri orınlanıwı nátiyjesinde CAPTCHA (házirgi kúnde internette ataqlı, adamlardıń haqıyqattan adamlıǵın tekseriwshi test) oylap tabılǵan.

Turing birinshilerden bolıp yadında programmalardı saqlaytuǵın kompyuter jaratıw múmkinligin tastıyıqlaytuǵın ilimiy jumısın usınıs etken. Ózi házirgi múmkinshiliktegi kompyuterlerdiń dáslepki áwladlarınıń jaratılıwında qatnasa almaǵan bolsa da, teoriyasın jaratıp bergen. Turing hátte shaxmattıń kompyuter versiyasın da islep shıqqan. Sonıń menen birge, ol matematikalıq biologiyahám ximiyaǵa da qızıǵıp, bul tarawlarda da izertlewler alıp barǵan.

Jeke ómiri

redaktorlaw

Turing Angliyada gomoseksuallarǵa qarsı nızam jábirleniwshisine aylandı. Qamaqta otırıw ornına ximiyalıq kastratsiya jazasına razı bolǵan. Cianid menen uwlanıp, qaytıs bolǵan.

Óliminen soń

redaktorlaw

Turing óliminen 50 jıl ótip, alımnıń 100 jası múnasebeti menen ol aqlana basladı. 2009-jılda Ullı Britaniya bas ministri Gordon Brown Turing ushın óz xalqıınan keshirim soradı. 2013-jılda Angliya xanzadası Elizabet II tárepinen aqlandı.

2002-jılda Turing - „Tariyxdaǵi eń ataqlı 100 britaniyalıqlardan biri“ dep, 2009 -jılda „Ullı Britaniyadaǵı eń ataqlı gomofobiya jábirleniwshilerinen biri“ retinde tán alınǵan.

Esaplaw mashinaları Awqamı (Association for Computing Machinery) dıń sıylıqlarınan biri Turing siylıǵı dep ataladı. Informaciya texnologiyaları tarawındaǵı eń abıroylı sıylıq usı sıylıq informatika boyınsha Nobel sıylıǵına teńlestiriledi.

Qosımsha oqıw ushın silteme

redaktorlaw

Alan Turing haqqında ózbekshe wikipedia maqalası

Alan Turing haqqında russha wikipedia maqalası

Alan Turing haqqında anglichancha wikipedia maqalası

Turing haqqında video