Bayniyaz Qayıpnazarov

Bayniyaz Qayıpnazarov — (1916-jıl 25-avgust — 2001-jıl 21-yanvar) — shayır, dilmash, urıs veteranı. «Qaraqalpaqstan xalıq shayırı» (1976-jıl), Qaraqalpaqstan Respublikası Berdaq atındaǵı mámleketlik sıylıǵının laureatı (1984-jıl).

Bayniyaz Qayıpnazarov
B. Qayıpnazarov portreti
Tolıq atı	Bayniyaz Qayıpnazarov
Tuwılǵan sáne	25-avgust 1916-jılı(1916-08-25)
Tuwılǵan jeri	Shımbay rayonı,  QQASSR,  ÓzSSR,  SSRA
Qaytıs bolǵan sáne	21-yanvar 2001-jılı(2001-01-21) (84 jasta)
Qaytıs bolǵan jeri	Nókis,  Qaraqalpaqstan,  Ózbekstan
Puqaralıǵı	SSRA,  Ózbekstan
Milleti	qaraqalpaq
Dóretiwshilik túri	shayır  • awdarmashı
Oqıǵan jeri	M.Gorkiy atındaǵı ádebiyat institutı
Dóretiwshilik jılları	1935–2001-jıllar
Baǵdar(lar)ı	poeziya  • awdarma
Anası	Gúljámiyla
Qostarı	Biybijan Asanova (1926-2008)
Perzentleri	Sáwlexan (qızı) Ulzada (qızı) Zira (qızı) Maqset (ulı) Gúlshat (qızı) Rano (qızı) Janna (qızı)
Belgili pikirleri	«Men bir kewli názik gúlqumar janman»
Ataqları	Qaraqalpaqstan xalıq shayırı (1976)
Sıylıqları	Berdaq atındaǵı mámleket sıylıqtıń laureatı (1984) «Jasorat» medalı (1994)
Sayt	Bayniyaz Qayıpnazarovtıń telegram kanalı

Ómir jolı

1916-jılı 25-avgustta Shımbay rayonınıń shıǵısındaǵı «Sańmurın» awılında tuwılǵan.

1932-jılı Shımbaydaǵı diyqan-jaslar mektebine oqıwǵa kiredi. 1939-jılı Tórtkúldegi muǵallimler institutın pitkerip, óz awılında muǵallim boladı (1939-1941). Ekinshi jáhán urısının baslanıwı menen frontqa atlanadı (1941-1944), jaraqatlanıwına baylanıslı fronttan qaytqan B.Qayıpnazarov muǵallimshilik jumısın dawam etti (1944-1946). Ol Jazıwshılar awqamında másláhátshi (1946-1947), radioesittiriw Komitetinde (1947-1948), mámleketlik baspada (1948-1951) redaktor bolıp islegen.

B. Qayıpnazarov 1951-1956-jılları Moskvadaǵı M.Gorkiy atındaǵı ádebiyat institutında oqıdı. Al, 1956-1958-jılları «Ámiwdárya» jurnalının bas redaktorı, Jazıwshılar awqamında másláhátshi (1958-1963), «Ámiwdárya» jurnalında bólim baslıǵı, 1967-jıldan húrmetli demalısqa shıqqanǵa shekem (1986) «Qaraqalpaqstan» baspasında aǵa redaktor boldı. B. Qayıpnazarov 1939-jıldan Jazıwshılar awqamınıń aǵzası.

Urıs jıllarında

Júreginde dushpanǵa qarsı ızalı kegi qaynaǵan millionlaǵan jawıngerlerdiń birewi ryadovoy soldat Bayniyaz Qayıpnazarov edi. Bayniyaz 1941-jıldıń urıs baslanǵan waǵınan-aq urısqa atlandı. Urıstıń awır kúnlerinde Stalingrad urıs maydanındaǵı Kolyuchkin rayonın azat etiw ushın bolǵan sawashta awır jaradar bolıp, gospitalda jatıp emlenip, jarası jazılıp shıǵadı hám taǵı urısqa túsedi. Bul saparı Bayniyaz millionla­ǵan qaharmanlardıń qatarında júrip, kóp penen birge, xalıqtıń atayı dushpanı bolǵan fashist basqınshıların Watanımızdan quwıp shıǵıp, jer menen jeksen etedi. Berlinge qaray bolǵan sawashlardıń birewinde taǵıda awır jaradar boladı. Awır jaradan keyin urısqa jaramaytuǵın bolǵan sebepli, komissiyanıń juwmaqlaw uyǵarıwı boyınsha 1944-jılı urıstan qaytadı.

Dóretiwshilik jolı

Таңламалы шығармалары (бир томлық), 1981

Shayırdıń dáslepki qosıqları 30-jıllardın ortalarında jarıqqa shıqtı.

Kitapları

• «Qosıqlar» (1940);
• «Xalıqqa xızmet qılaman» (1947);
• «Altın gúz» (1950);
• «Quwanısh qosıqları» (1950);
• «Bozjap boyında» (1955);
• «Kók emen» (1956);
• «Qızıl gúl» (1958);
• «Súy dostım» (1962);
• «Meniń Watanım» (1956);
• «Meniń baxtım» (1968);
• «Eki ayaz» (1970);
• «Narman» (1972);
• «Erjan kók» (1974);
• «Gúldásge» (1981);
• «Men seniń bir shaqanman» (1977);
• «Tańlamalı shıǵarmaları» (1974, 1981, 1985, 1993, 1996);
• «Jarlı adam hám ǵarǵalar patshası» (1985)
• «Tań gúli» (1995);
• «Jarlınıń kenje balası» (1995);
• «Móldir bulaq» (1989);
• Shayırdıń 100 jıllıǵı respublikamızda keń túrde belgilenip, 2017- jılı «Tańlamalı shıǵarmaları» basıp shıǵarıldı.

Awdarma

B. Qayıpnazarov tuwısqan xalıqlar poeziyasınan Aleksandr Tvardovskiydiń «Vasiliy Terkin», Evgeniy Dolmatovskiydiń «Shoq juldız», Sharap Rashidovtıń «Kashmir qosıǵı» poemaların, sonday-aq, Mixail Lermontov, Adam Mickeevich, Yan Raynis, Taras Shevchenkolardıń qosıqların awdarıwǵa qatnastı.

Nama jazılǵan qosıqları

Qosıq atı	Naması	Tıńlaw
«Gúlnara»	Sálmenbay Sadıqov	Dawıtbay Qayıpov «Sáwbet» toparı Baxadır Qayıpov Dáwran Abdimov Baxtıyar, Berdaq, Ájiniyaz Ismetullev
«Men seniń bir shaqańman»	Ziywatdin Lepesov
«Miynet et»	Esjan muxalles namasına	Ásenbay Maparov Ráshit Usnatdinov Shiyringúl Tursınbekova
«Súy miynetti»		Mádiyar Bekpolatov
«Bir gúl kórindi de ketti»	Sh. Paxratdinov	Studiyada
«Gúl artında turar súygenim»		Spotify Rashit Xojasov
«Kórdiń be?»	Ǵaniy Amaniyazov
«Shımbayım»
«Kelshi, janım, kúlimlep»	Azizim muxalles namasına	Genjebay Sultamuratov
«Men sazende, sen baqsı»
«Ana»
«Baxadırlar erligi»
«Gózzal qızǵa»	Qádir Xilalov	Baxadır Razımbetov
«Dilbar»		Medet Tórebaev
«Kewlimde barsań»	Kepter muxalles namasına	Úrgenishbay baqsı
«Kommunistpen men»		Maqset Xojaniyazov

Shayırdıń shıǵarmaları tuwralı

• Xojaniyazov O. «Kók emen»: shayır Bayniyaz Qayıpnazarovtıń «Kók emen» atlı qosıqlar toplamı haqqında // Qzıl Qaraqalpaqstan. -1956.- 25-sentyabr;

• Nietullaev S. «Qzıl gúl» toplamı haqqında ayırım pikirler:  shayır Bayniyaz Qayıpnazarovtıń usı atamadaǵı qosıqlar toplamı haqqında // Sovet Qaraqalpaqstanı. - 1959. – 21 iyun;
• Seytjanov T. Gúl ashıǵı-uztazım!: Bayniyaz Kayıpnazarov 60 jasta // Ámiwdárya. - 1976. – №8-12.-B. 97;
• Seytnazarov E. Kórnekli shayır: Bayniyaz Kayıpnazarov 60 jasta // Sovet Qaraqalpaqstanı. - 1976. – 23 dekabr;
• Qojıqbaev Á. Tábiyat ashıǵı: Bayniyaz Qayıpnazarov 70 jasta // Ámiwdárya. - 1986. – №8.-B. 91-92;
• Dilmuratov J. Qız kewlinde qızıl gúl: Bayniyaz Qayıpnazarovtıń tuwılǵanına 75 jıl tolıwına // Erkin Qaraqalpaqstan. - 1991. – 15 noyabr;
• Talantlı lirik shayır Bayniyaz Qayıpnazarov 75 jasta // Sovet Qaraqalpaqstanı.-1991.-24 sentyabr;
• Dilmuratov J. Gúller ashıǵı: Bayniyaz Qayıpnazarov 80 jasta // Erkin Qaraqalpaqstan. - 1996. – 12 mart;
• Sultanov O. Gúllerge ashıq shayır: Bayniyaz Qayıpnazarov 80 jasta // Qaraqalpaqstan jasları. - 1996. –22 avgust;
• Qayıpnazarova N. Xalıq shayırına awız salǵan «shayır»: Feletondı ózimiz jazamız, Xalıq shayırı Bayniyaz Qayıpnazarovtıń qosıqların A. Baltamuratovtıń urlap jazǵanı haqqında // Erkin Qaraqalpaqstan. - 1997. – 3 iyul;
• Seytov X. Jawınger shayır baxtı: Bayniyaz Qayıpnazarov haqqında // Erkin Qaraqalpaqstan. - 1997. – 9 may;
• Sulaymanov O. Kewil hám jurektiń poeziyası: Bayniyaz Qayıpnazarovtıń shıǵarmaları haqqında ] // Erkin Qaraqalpaqstan. - 1999.  – 12 fevral;
• Qayıpnazarov Bayniyaz haqqında // Ámiwdárya.-2001.-№1.-B.51;
• Bekbergenov O. «Gúllerge qumartıp jasaǵan shayır»: Bayniyaz  Qayıpnazarov haqqında //Ustaz jolı.-2002.-27 iyun;
• Badaxshanova S. Xalıq shayırına arnalǵan keshe : Shayır Bayniyaz Qayıpnazarovtıń 100 jıllıǵı múnásebeti menen Nókis turmıs xızmetin kórsetiw hám ekonomika kásip -óner kollejinde ushırasıw keshesi bolıp ótti // Erkin Qaraqalpaqstan .-2016.-1 mart;
• Rzaeva R. Máńgi bulaqlar: Bayniyaz Qayıpnazarov hám onıń dóretiwshiligi haqqında // Qaraqalpaq ádebiyatı.-2016.- iyul.

Sıylıqları

• "Watandarlıq urıs ordeni" hám medalları;
• Ózbekstan hám Qaraqalpaqstan Respublikası Joqarǵı Keńesiniń Húrmet jarlıqları (1982-jıl);
• "1941-1945-jıllardaǵı Ullı Watandarlıq urıs jeńisiniń jigirma jıllıǵı" medalı (1965-jıl, 7-may)
• "Qaraqalpaqstan xalıq shayırı" (1976-jıl);
• "Miynet veteranı" medalı (1977-jıl, 16-dekabr)
• "Qaraqalpaqstan Respublikası Berdaq atındaǵı mámleketlik sıylıǵının laureatı” (1984-jıl)
• "Jasorat" medalı (1994-jıl, 6-may)

Shańaraǵı

Anası: Gúljámiyla

Ómirlik joldası: Asanova Biybijan (1926-jıl, 5-iyul - 2008-jıl, 20-sentyabr)

Perzentleri:

• Sáwlexan
• Ulzada
• Zira
• Maqset
• Nurzada (1960 ya 1961-jılı qaytıs bolǵan)
• Gúlshat
• Rano
• Janna

Shayır 2001-jılı 21-yanvarda dúnyadan ótti. Denesi Nókis qalasındaǵı "Sálmen ata" qoyımshılıǵında qoyıldı. Ómirlik joldası Biybijan Asanova 2008-jılı 20-sentyabr dúnyadan ótti hám shayırdıń qasında jerlendi.

Derekler

2. Qayıpnazarov B. Altın gúz. 1950

Sırtqı siltemeler

1. «Meniń Watanım» (1956) qosıqlar toplamın júklep alıw;
2. «Men seniń bir shaqańman» (1977) qosıqlar toplamın júklep alıw.