Al-Qudıs
Qudıs, Yerusalim (ivritshe: יְרוּשָׁלַיִם, القُدس) İsraildin' paytaxtı esaplanadı, xalıqaralıq ja'miyet ta'repinen ta'n alınbag'an bolsada. Ol dun'yadag'ı adamlar u'ziliksiz jasap kelgen en' ayyemgi qalalarının' biri.
Yerusalimen' u'lken u'sh din - Ma'sixshilik, İslam ha'm Yahudiylik - ushin muqaddes qala esaplanadı. Ol Bibliyalıq waqıtlarda evreylerdin' diniy ha'm siyasiy orayı bolg'an. Bul qala xristianlar ushin da a'hmiyetli sebebi İysa Ma'sixtin' o'mirindegi ko'p waqıylar usı jerde bolg'an. Musulmanlardın' iseniwinshe Muhammad Payg'ambar usı jerde aspan'ga (mirajg'a) ko'terilgen.
Yerusalim Jer Orta Ten'izinen 64 kilometr qashıqlıqta jaylasqan. Ol a'tiraplarında ko'p oypatlıqları bar to'beshikli qala esaplanadı.
Tariyxı
redaktorlawIerusalim ju'da' eski qala. Ol u'sh din ushin ju'da a'hmiyetli: Iudaizm, Xristian dini ha'm Islam dini. Bibliada jaziliwinsha Izraildin' ekinshi patshasi Dawit Patsha bul qalani butparastlardan tartip alg'an ha'm o'z sarayin salg'an. Dawittin' uli Solomon Patsha Ierusalimde Xram qurdi. Keyinirek Iudanin' bas qalası bolip turg'an waqitta, Ierusalim Vavilon patshasi Nebuchadnezzar II ta'repinen qiyratildi. Dawit Patsha sarayi ha'm Solomon Xrami o'rtep jiberildi ha'm evreyler Vavilong'a alip ketildi. Jetpis jildan keyin Persiya Patshasi Kir evreylerge Ierusalimge qaytiwina ha'm Xramdi qayta quriwg'a ruqsat beredi.
Keyinirek qala Rimliler ta'repinen basip alindi. Rim Imperatorina bag'ing'an Ulli Patsha Gerod, evreylerge unaw ushin Xramdi u'keytti. Xram ullilig'i ha'm suliwlig'i menen dan'q shig'ardi. Iysa Masix b.e. 33 jil a'tirapinda Ierusalimde o'lgen. B.e. 70-jilinda evreyler Rimlilerge qarsi ko'terilis qildi, biraq Rimliler qalani ha'm Xramdi qiyratti. Ierusalimde jasag'an evreyler qulg'a aylandi. Rimliler Ierusalimdi Latin at penen atadi. Sonnan berli Xram qayta qurilmadi, ha'm onin' tek g'ana diywalinin' bo'legi ha'zirge shekem saqlang'an.
Rim Imperiasi ekige bo'linip ketkennen keyin Ierusalim Vizantiya Imperiasina tiyisli boldi. Keyinirek olardan Musulmanlar basip aldi. Musilmanlar Muhammad Payg'ambar Ierusalimde beyishke barg'an dep isendi.
Keyinirek, Rim Papasi Ierusalimdi qaytarip aliw maqsetinde Batis Evropadan Krest atlanisshilarin jiberdi. Olar azg'ana waqit bul maqsetke eristi, biraq aqirinda Sarakenlerge ta'slim boldi. 20-a'sirge shekem Ierusalim Osman Imperiyasinin' bo'legi bolip keldi.
Ierusalimnin' "Taza qalası" eski tas diywallarda sirtta jaylasqan bo'legi esaplanadi. Taza qala 1800 jillarda salinip basladi. Mishkenot Sha'annanim, Mea Shearim, ha'm Buxara bo'legi taza qalanin' en' birinshi rayonlarinan esaplanadi.
1949-jili, Arab-Izrail' Urisinin' aqirinda, Ierusalim Izrail' ha'm Iordania ta'repinen bo'lip alindi. Izrail' qalanin' batis ta'repine iyelik etti. Iordania Eski Qalani o'zine qamtig'an shig'is ta'repine iyelik etti. Izrail' 1967-jili Alti Ku'nlik Urista qalani tolig'i menen basip aldi. Bu'gingi ku'nde Palestinalilar ha'm Izraillilar Ierusalimdi o'zlerinin' bas qalası dep esaplaydi.
