Ózbekstan – Ukraina qatnasıqları
Ózbekstan — Ukraina qatnasıqları[1] — Ukraina — Ózbekstan baylanısları áyyemgi dástúrlerge iye. 20-ásir baslarında házirgi Ózbekstan aymaǵına ukrain dıyxanları kóship kelgen. 20-30-jıllarda mámleketler arasında keń ekonomikalıq, materiallıq hám ilimiy baylanıslar jolǵa qoyıldı. Ekinshi jáhán urısı jıllarında Ukrainanıń nemisfashistlari basıp alǵan aymaq xalqı Ózbekstanǵa evakuatsiya etildi. Onıń bir qansha sanaat kárxanaları, shólkem hám mákemeleri Ózbekstanǵa kóshirildi. Bul jerge kelgen kóplegen pán hám mádeniyat ǵayratkerleri materiallıq turmısta aktiv qatnasdı. M. Bajan, M. Tereshchenko hám basqada ukrain jazıwshıları Ózbekstanda dóretiwshilik jumısın alıp bardı. Urıstan keyingi dáwirlerde ukrain hám ózbek ádebiy baylanısları jáne de rawajlandi. P. Tichina, A. Korneychuk, M. Bajan, M. Tereshchenko, Ivan Le hám Oybek, Ǵafur Ǵulom, Uyǵun, Komil Yashin, A. Qahhor, Sh. Rashidov, Zulfiyalardıń dóretiwshilik doslıǵı bekkemlendi. Taras Shevchenko, L. Ukrainka, P. Tichina, M.Bajan, Ivan Le, Oles Gonchar, M.Rilskiy, A.Malishko dóretpeleri ózbek tiline, Navoiy, Muqimiy, Furqat, Hamza, Ǵ. Ǵulom, H. Olımjon, Shayxzoda, Uygʻun, Zulfiya, Mirtemir dóretpeleri ukrain tiline awdarma etilip, baspadan shıǵarılǵan. Tashkent qalasında T. Shevchenko háykeli ornatılǵan hám qaladaǵı kóshelerden biri onıń atı menen atalǵan. Ózbek teatrlarında ukrain dramaturglarınıń pyesaları sahnalastırılǵan. Ekinshi jáhán urısı dáwirinde I. Franko atındaǵı ukrain akademialıq drama teatrı Tashkentte isledi. Ózbek tamashagóylari A. Korneychukdıń " Makar Dubrava", " Platon Krechet", " Front", A. Levadanıń " Faust hám ólim" dóretpelerin kóriw baxtına erisdi. I. Kotlyarevskiydıń " Poltavalıq Natalka" (Tashkentdegi Muqimiy atındaǵı teatr)[2], " Zaporojyelik Dunay artıda" (Namangan teatrı) tariyxıy dóretpeleri saqnalastırıldı. Tashkentdegi Alisher Nawayı atındaǵı opera hám balet teatrında G. Mayborodanıń " Arsenal" operası qoyılǵan. Ekinshi jáhán urısı jılları Tashkent konservatoriyasında Pyotr Chaykovskiy atındaǵı Kiyev konservatoriyası oqıtıwshıları (prof. L. Revutskiy, D. Bertye, K. Mixaylov) jumıs isledi. 1966-jıl apreldegi Tashkent jer silkiniwi aqıbetlerin tamamlaw hám jańa úy-jay, imaratların qurıwda ukrain qurıwshıları jaqınnan járdem berdi. 1991-jıl Ukraina hám Ózbekstan ǵárezsizlikke eriskennen keyin, eki mámleket ortasında 1992-jıl 14-avgustda diplomatiya múnasebetleri ornatıldı. 1998-jıl 18-fevralda Ózbekstan Respublikası menen Ukraina ortasında Doslıq hám hár tárepleme sheriklikti jáne de rawajlandırıw tuwrısındaǵı shártnamaǵa qol qoyıldı, Ózbekstan Respublikası menen Ukraina isenimli strategiyalıq sherik bolıp qaldı. Ózbekstan Respublikası hám Ukraina mámleketi hámde húkimet basshılarınıń óz-ara saparları nátiyjesinde 40 qa jaqın zárúrli hújjetlerge qol qoyılıp, sherikliktiń huqıqıy tiykarları jaratıldı. Jáhán siyasatı salasındaǵı pikirlerdiń bir-birine jaqınlıǵı dizimge alındı. Ekonomikalıq, ilimiytexnikalıq jáne social tarawlarda sheriklik ornatıw haqqında kelisip alındı. Kóp tárepleme sheriklik boyınsha dúzilgen Ózbekstan - Ukraina qospa komissiyası 2 tárepleme múnasebetlerdi muwapıqlastırıp turıptı. Kepillikli bankler ortasında óz-ara esap kitap hám tólewler boyınsha baylanıs ornatılǵan. Usı waqıtta Ózbekstan menen Ukraina ortasında erkin sawda tártibi engizilgen. Nátiyjede Ukraina ǴMDA mámleketleri arasında Ózbekstannıń eń iri sawda sheriklerinen birine aylandı. 2003-jıl Ózbekstan Respublikası menen oninń ulıwma tavar aylanbası 280 mln AQSh dolların quradı. Onıń Ózbekstan Respublikasına metallurgiya sanaatı ónimi, xızmetler, neft hám gaz sanaatı ushın úskeneler, energetika úskeneleri, dvigatellerdiń bólimleri, nasos, sentrifugalar, ruda qazıw mashinaları, elektr generatorlar, vagonlar ushın dóńgelekler hám taǵı basqalardı jiberedi, Ózbekstan Respublikasınan xızmetler, energiya derekleri, reńli metallar, paxta, azıq-awqat ónimleri (qurıtılǵan miyweler) aladı. 1996-2003-jıllar dawamında Ukrainanıń Ilichyovsk portı arqalı 325 mıń tonna Ózbekstan paxta talshıǵı shet elge jiberildi. Ózbekstan Respulikasında Ukrain isbilermenleri qatnasıwında dúzilgen 40 qospa kárxana iskerlik júritpekte. Ukrainada bolsa Ózbekstan Respublikası qarjı qatnasıwında 22 qospa kárxana islengen. Eki mámlekettiń ayırım aymaqları, atap aytqanda, Nawyı hám Zaporojye, Samarqand hám Lvov, Qashqadárya hám Summ wálayatları ortasında uzaq múddetli sawda ekonomikalıq, ilimiytexnikalıq hám materiallıq sheriklik tuwrısında shártnamalarǵa qol qoyılǵan Ukrain hám ózbek xalıqları ortasındaǵı dástúriy doslıq múnasebetleri ruwxında mádeniyat, pán hám bilimlendiriw tarawlarındaǵı baylanıslar nátiyjeli dawam etip kelmekte. Ukraina aymaǵında jasawshı ózbek hám Ózbekstan Respublikası aymaǵında jasawshı ukrain diasporalarınıń mútajliklerin támiyinlew jumısları jolǵa qoyılǵan.
Ózbekstannıń Ukrainadaǵı elshileri
- 1995-1998 — Alisher Aʼzamxoʻjayev
- 1998-2002 — Shomansur Shohalilov
- 2003-2005 — Ravshanbek Olimov
- 2006-2009 — Ilhom Haydarov
- 2009-2012 — Botir Yusupov
- 2012-2018 — Alisher Abdualiyev
- 2020-jıldan — Alisher Kurmanov
[[Kategoriya:Ózbekstan-Ukraina múnasebetleri]]