Zamaxshar

Bul betti tez óshiriw usınıs etiledi. Eger bul maqalanı óshiriw kerek emes dep oylasańız, óz pikirińizdi talqılaw bóliminde jazıp qaldırıń. Administratorlarǵa: bul betke siltewler, bettiń tariyxı (aqırǵı ózgerisleri), betti óshiriw. Maqala avtorına: Maqalańız óshiriliw qarsańında bolsa ne islew kerek?

Úlgi:Bilgiquti qadimiy manzilgohZamaxshar, Zmuxshir, Zumukshir (parsısha زمخشر‎, túrkmenshe Yzmykşir) — áyyemgi hám orta ásirlerde Xorezmde bar bolǵan qala, ayırım maģlıwmatlarģa kóre awıl. Zamaxshar Islam ulaması Mahmud ibn Umar Zamaxshariydiń watanı. Ol házirgi Túrkmenstannıń arqasındaģı Tasháwiz wálayati Taxta rayonındaģı awıl ornında bolǵan.

Tariyxı

Zamaxshar miloddan aldınģı III ásirden bar bolǵan. Milodiy birinshi ásirlerde bul aymaqtaģı eń iri xalıq punktlerinen birine aylanģan. Zamaxshar sawda jolları hám tabiyiy suwģarilatuģın taw oldi hududlarida joylashgan qishloqlardan biri edi. Mesopotamiyadan savdo yoʻli Niso, Qoraqum va Zamaxshar orqali Gurganjga oʻtgan, u yerda bir qancha yoʻllar birlashgan, soʻngra Ustyurt orqali Volga va Qora dengizning oʻng qirgʻogʻigacha borgan. Shahar X asrda Oʻrta Osiyoda sirlangan buyumlar kulolchiligi gullab-yashnagan davrda kulolchilik ishlab chiqarish markazlaridan biri boʻlgan. Zamaxsharning eng gullab-yashnagan davri IX—X asrlarga toʻgʻri keladi.

Al-Muqaddasiy (X asr) maʼlumotlariga koʻra, oʻrta asrlarda Zamaxshar kichik shahar (Kat, Gurganj va mintaqadagi boshqa shaharlardan ancha kichik) boʻlgan. Ibn Battuta (XIV asr) bu qishloq Gurganjdan 4 chaqirim uzoqlikda joylashganligini yozgan. Zamaxshar Xorazmning 1315-yilda chingiziy Bobo-oʻgʻul (Chingizxonning ukasi Joʻji-Xasorning avlodi) tomonidan vayron qilingan shaharlari sirasiga kiradi. XIV asrdan keyin yozma manbalarda shahar haqida tilga olinmagan.

Al-Muqaddasiy Zamaxshar haqida yozgan[14]:   Zamaxshar arab geografi Muqaddasiy asarida yana shunday taʼriflangan: "…uncha katta boʻlmagan qishloq, unda devor, xandaq, qamoqxona, temir bilan qoplangan darvozalar, har kecha koʻtarib qoʻyiladigan koʻpriklar bor. Uni katta yoʻl kesib oʻtadi; jome masjidi chiroyli. U bozorning chetiga joylashgan". V. V. Bartold fikricha, Zamaxshar Xivadan 80, Koʻhna Urganchdan 125 chaqirim keladigan Zumukshir xarobalari oʻrnida boʻlganTurkmanlar uni Izmixshir deb atashgan.

Xarobalari

Zamaxshar qalʼasi xarobalari Turkmanistonning Toshhovuz viloyati Goʻroʻgʻli shahridan 26 km gʻarbda joylashgan. Xarobalardan unchalik uzoq boʻlmagan joyda Gerelde (janubdan 0,5 km) va Yzmikshir (gʻarbdan 1,2 km) qishloqlari joylashgan. Bu xarobalar 1873-yil 4—11-avgustda hududda razvedka olib borgan chor generali M. D. Skobelevning „Ot Zmukshira do kolodsev Orta-kuyu“ asarida tilga olingan. Zamaxshar xarobalarini M. V. Voyevodskiy (1934), Yahyo Gʻulomov (1936), S. P. Tolstov (1938) boshchiligidagi ekspeditsiyalar tekshirgan.

Qalʼa devorlarining ayrim qismlari va loy gʻishtdan qurilgan darvozalari hozirgi kungacha saqlanib qolgan. Devorlarning umumiy uzunligi 1500 m ni tashkil qiladi. Qalʼani oʻrab turgan xandaqning chuqurligi 16 m, kengligi 15 m gacha.

Yana qarang

• Mahmud az-Zamaxshariy