Túrkiya taǵamları

 

Turkiyada Meze salatlarında hár túrli maylardan paydalanadı.

Túrk asxanası (túrkshe: Türk mutfağı) Orta jer teńizi,Balqan, Jaqın Shıǵıs, Orta Aziya, Shıǵıs Evropa, Armenstan hám Gruziya asxanalarınıń muwapıqlıǵı hám de rawajlanıwı tiykarında táriypleniwi múmkin bolǵan Osmanlı asxanasınıń miyrasları esaplanadı.Túrk asxanası óz gezeginde basqa qońsılas asxanalarǵa da, atap aytqanda Qublası -Arqa Evropa (Balqan), Oraylıq Evropa hám Batıs Evropa asxanalarına óz tásirin kórsete aladı.Osmanlılar Mesopotamiya asxanası, grek asxanası, levantin asxanası, Egipet asxanası, Balqan asxanası, sonıń menen birge, Orta Aziyanıń dástúriy túrkiy elementleriniń (mısalı,mantı, ayran, qayst sıyaqlı awqatları ) baylanıslılıǵı sebepli tásir kórsetken halda óz aymaqlarınıń túrli asxana dástúrlerin birlestire aladı. Óz ornında sonı aytıw da kerek, Túrk asxanasına Osmanlı saray asxanasında oylap tabılǵan awqatlar kompleksi de kiredi.

Túrk asxanasınıń ayrıqsha dástúrleri dúnyanıń kóplegen mámleketler asxanasınan túpten parıq etedi. Istanbul, Bursa, Izmir hám Anadolu regionınıń tamaqları Osmanlı saray asxanasınıń kóplegen elementlerin ózinde jámlegen halda, tatımlıqlardan ortasha paydalanıw, bolgar, koftqa qaraǵanda gúrishti abzal kóriw hám palız eginleri güveç (túrli), baklajan, toltırılǵan dólma hám balıq sıyaqlı tamaqları usılar qatarınan bolıp tabıladı. Qara teńiz regionı asxanasında balıq, ásirese Qara teńiz hamsi (hamsi) keń qollanıladı hám mákke tamaqların óz ishine aladı. Qublası-shıǵıs asxanası (mısalı Urfa, Gaziantep, Adıyaman hám Adana) hár qıylı kebap, meze hám baklava, shobiyet, kadayif hám kunefe sıyaqlı qamırdan tayarlanǵan shiyrin zatlardı jaqsı kórip jeydi, álbette bul mazalı awqat hám shiyrin zatları menen dúnyaǵa ataqlı bolıp tabıladı.

Túrkiyanıń batıs bólimlerinde zaytun terekleri kóp jetistiriledi. Sonı da aytıw kerek, zaytun mayı tamaq hám salatlar pisiriw ushın qollanılatuǵın tiykarǵı may bolıp tabıladı.Sonıń menen birge, Egey, Marmara hám Orta jer teńizi regionlarınıń asxanaları palız eginleri, ot hám balıq ónimlerine oǵırı boy bolıp tabıladı. Oraylıq Anadoluda keşkek, mantı (ásirese Kayseriden) hám gozleme sıyaqlı kóplegen ataqlı tamaqlar mazmunı bar bolıp, mantı menen tikkeley baylanıslı bolǵan tamaq atları Qıtay (mantou yamasa puwda pisirilgen buloshka) hám koreys asxanasında (mandu) atı menen ushıraydı. Tariyxqa názer taslaytuǵın bolsaq, bul tamaq tiykarınan 13-asirde Monǵolstanda payda bolǵan dep esaplanadı.

Qánigelikler kóbinese jaylar ushın ataladı hám hár qıylı tayarlıq usıllarına kóre atalıwı múmkin. Mısalı: Urfa kebabı Adana kebabına qaraǵanda kemirek ashshı hám qalıńlaw bolıp tabıladı. Sırt eldegi túrk asxanasında bolsa kebap sıyaqlı góshke tiykarlanǵan tamaqlar keń tarqalǵan. Turkiyadaǵı tamaqlar tiykarınan gúrish, palız eginleri hám nan ónimlerine tuwrı keledi.

Úyde tayarlanatuǵın awqatlar

Túrk xalqınıń ájayıp ádetlerinen biri mınada, olar tiykarınan úyde jaqınlar átirapında pisiriletuǵın awqatların abzal kóredi. Jańa engizilgen turmıs tárizi jetkinshekti sırtta awqatlanıwǵa úndese de, túrkler múmkinshiligi barınsha úyde awqatlanıwǵa háreket qıladı. Ádettegi tamaq kebirva menen baslanadı (ásirese qısta), onnan keyin palız eginlerinen (zaytun mayı yamasa maydanlanǵan gósh penen), qazanda qaynatılǵan gósh yamasa dukkadan (ádette gósh yamasa maydalanǵan gósh penen), kóbinese túrk palawı menen yamasa onnan aldın pisiriledi. Makaron yamasa bolgar palawı menen birge salat yamasa tort (chesnok,duz hám qıyar bólekleri menen suyıltırılǵan suwıq qatıqlı ıdıs ) usılar qatarınan. Jazda kóp adamlar kebirva ornına zaytun mayı menen pisirilgen palız eginlerinen (zeytinyağlı awqatlar ) suwıq tamaq jewdi jaqsı kóredi.Tiykarǵı taǵamnan aldın yamasa keyin tawıq, gósh yamasa balıq plastinkası da dasturqanǵa tartılıwı múmkin.