Ráwiyatlar

Ra'wiyatlar tariyxıy orınlarg'a, tariyxıy adamlarg'a, tariyxıy waqıyalarg'a baylanıslı ko'rkemlik pa'rwaz benen aytılatug'ın ishinde qıyalıy na'rseleri bar awızeki a'ngimeler. Haqıyqatında usı belgileri menen ra'wiyatlar an'ızlardan ayırılıp turadı. Ra'wiyatlar tariyxta bolg'an adamlardın', urıwlardın', qa'wimlerdin', xalıqlardın' atamalarının' kelip shıg'ıwı menen, tariyxta bolg'an orınlardın', da'ryalardın', ko'llerdin', jerlerdin', qalalardın' atları menen, tariyxta belgili bolg'an tariyxıy waqıyalar menen baylanısta aytıladı. Bulardın' tariyxıy haqıyqatshılıq penen qosa qosımtaları da az emes. Degen menen ra'wiyatlar haqıyqatlıqtı qıyal ku'shi menen su'wretlewi jag'ınan ko'zge tu'sedi. Usı waqıtqa shekemgi ra'wiyatlar o'z aldına janr retinde qaralmay erteklerdin' ishinede an'ızlar menen qosa toplamlarda t.b. jıynaqlarda basılıp keldi. Qaraqalpaq xalqının' onın' ishindegi tolıp atırg'an urıwlardın' payda bolıwı haqqında ko'plegen ra'wiyatlar bar. Mısalı: Qaraqalpaq atamasının' kelip shıg'ıwı basına kiygen qalpaqtan da'lilenedi. Al urıwlardın' ha'r qaysısının' payda bolıwı haqqında o'z aldına ra'wiyat bar. Mısalı: Qońırat urıwının' atamasının' kelip shıg'ıwında Berdaq "Shejiresindegi” Qońırat atlı adam ma'nisinde bolsa, Abulg'azı Bahadırxan keltirgen ra'wiyatta Chorlıq mergennin' ulı Qońırattın' atına baylanıslı payda bolg'an. Qıpshaq so'zinin' kelip shıg'ıwıda Berdaq "Shejire" sinde mınaday ra'wiyat bar:

Shaq yash bala erke ug'lı,
"Qıp" demeklik a'reb tili,
Qıpshaqlar tu'rki ma'nisi,
Shunnan "qıpshaq" bolg'an eken.

Solay etip Berdaqtın' "Shejire" sinde "Qıpshaq" so'zinin' kelip shıg'ıwı "qıp" so'zinen "shaq" degen adamnın' qosılıwı sebepshi bolg'an. Qońırat, Shımbay, Xojeli, Gu'ldirsin h.t.b. qalalardın' payda bolıwı haqqında da bir neshe ra'wiyatlar do'retilgen. Gu'mis ko'l, Ko'kli ko'l, Qan'lı ko'l t.b., ayırım gu'mbezlerdin', minaralardın' atlarına baylanıslı da bir neshe ra'wiyatlar bar. Mısalı: Nazlımxan sulıw, To'rebekxanım ha'm t.b. Ko'p g'ana ra'wiyatlar batır, biyler, jırawlar, baqsı, shayırlar tuwralı da do'retilgen. Mısalı: Maman biy, Aydos biy, Ernazar biy, To're biy, Turımbiy, Amanbay batır, O'tesh batır, Soppaslı Sıpıra jıraw, Nurabulla jıraw, Berdaq shayır, A'jiniyaz shayır ha'm t.b. tuwralı. Joqarıdag'ı atamalarg'a baylanıslı ra'wiyatlar ha'mmesinen de haqıyqat tariyxıy bolg'an, bir na'rsenin' atlarına baylanıslı ko'rkem etip do'retilgen, a'ngimelerden bayqaymız. Solay etip bir ra'wiyattın' bir neshe tu'rleri bolıwı mu'mkin. Qansha pa'rwaz, qansha qıyal menen torlanıwına qaramastan ra'wiyatlar o'zlerinin' tariyxıylıg'ı menen ayrılıp turadı. Olar qaraqalpaq xalqının' tariyxın u'yreniwinde onı ken' teren' tu'sindiriwde u'lken qosımsha derek bolıp esaplanadı.