Metr

Metr (belgileniwi: m; grekshe μέτρον — o'shew) — SI degi uzunlıq o'lshew birligi. 1 metr — jaqtılıq nurının' vakuumda, 1/299 792 458 sekund ishinde basıp o'tken jolına ten'.

Kelip shıg'atug'ın birlikler

Pikometr

Pikometr (belgileniwi: pm) — 10^-12 metrge ten’. Mısalı: Gyeliy atomı radiusı 31 pm.

Nanometr

Nanometr (belgileniwi: nm) — 10^-9 metrge ten’. Yag’nıy, 1 metrdin’ milliarddan bir bo’limi. Mısalı: Qattı zatlardag’ı atomlar arasındag’ı aralıq nanometrlarde o'lshenedi.

Mikrometr

Mikrometr (belgileniwi: µm) — 10^-6 metrge ten’. Yag’nıy, 1 metrdin’ millionnan bir bo’limi. Mısalı: Shudring tamshısı shama menen 10 µm ge ten’.

Millimetr

Millimetr (belgileniwi: mm) — 10^-3 metrge ten’. Yag’nıy, 1 metrdin’ mın’nan bir bo’limi.

Santimetr

Santimetr (belgileniwi: sm) — 10^-2 metrge ten’. Yag’nıy, 1 metrdin’ ju’zden bir bo’limi.

Detsimetr

Detsimetr (belgileniwi: dm) — 10^-1 metrge ten’. Yag’nıy, 1 metrdin’ onnan bir bo’limi.

Kilometr

Kilometr (belgileniwi: km) — 10³ metrge ten’. Mısalı: Transportlarda a’dette basıp o'tilgen jol kilometrlarde o'lshenedi.

Tariyxı

1890-1960-jıllarda paydalanılg’an xalıq-aralıq metr etalonı

• 1790-jıl 8-may — frantsuz milliy qurultayı qararı menen, 1 metr — 1 sekundta 45° mu’yesh astında terbelip atırg’an yarım dawirli mayatnik uzunlıg’ına ten’ etip alındı.
• 1791-jılı 30-mart — frantsuz milliy qurultayı, frantsuz ilimler akademiyası talaplarına baylanıslı, 1 metr — Parij meridianının’ 40 millionnan bir bo’limine teng’ dep alındı.
• 1795-jıl — waqtınshalı latunnan metr etalonın islep shıg’ılıwı.
• 1799-jıl 10-dekabr — frantsuz milliy qurultoyi qarori bilan, 1799 jıl 23-iyulda qayta yasalgan metr etaloni tugallangan nusxa hisoblanib davlat arxiviga joylashtirildi.
• 1889 -jıl 28-sentyabr — birinshi xalıq-aralıq qurultay (CGPM)
• 1927-jıl 6-oktyabr — jetinshi xalıq-aralıq qurultay (CGPM) Metr etalonının’ ja’nede anıg’ıraq nusqası. Bul etalonnın’ kese-kesimi maydanı «X» korinisinde bolıp, platina ha’m iridiy aralaspasınan tayarlang’an.
• 1960-jıl 20-oktyabr — 11 - xalıq-aralıq qurultay (CGPM): 1 metr — vakuumda nurlang’an kripton-86 izotobı tolqın uzunlıg’ının’ 1650763,73 ke ko'beymesine ten’ dep belgilendi.
• 1983-jıl 21-oktyabr — 17-xalıq-aralıq qurultay (CGPM):

• 1 metr — jaqtılıq nurının' vakuumda, 1/299 792 458 sekund ishinde basıp o'tken jolına ten'.

Qızıqarlı mag’lıwmatlar

• Kompyuter jargon ibaralarında „metr“ degende, megabayt tu’siniliwi mu’mkin.
• Italiyada metr o'lshem birligi belgisi «m» dan tısqarı, ja’ne «mt» belgisin de ushıratıw mu’mkin.

Siltewler

• Resolution 1 of the seventeenth CGPM (1983): Definition of the metre (online). Sèvres (Francie) : Bureau Internation des Poids et Mesures, (cit. 2007-10-22). (en)