Kulon

Kulon (Xalıq aralıq atı C) — Xalıq aralıq birlikler sisteması SIda elektr zaryad hám elektr indukciya birligi. Kl (C) menen belgilenedi. 1) 1 Kl — tok kúshi 1 A bolǵanda ótkizgishtiń kese kesiminen 1 s ishinde ótip atırǵan elektr zaryad muǵdarına teń. Sh. O. Kulon húrmetine qoyılǵan. 1 Kl~3109 SGSE birligi = 0, 1 SGSM birligi; 2) 1 Kl ga teń erkin zaryad jaylasqan tuyıq konturdan ótip atırǵan elektr indukciya aǵımına teń. 1 Kl=4 l-3109 SGSE birligi =0, 4 te SGSM birligi.[1]

Anıqlamaǵa kóre, 1 kulon - 1 sekund waqıt ishinde ótkizgishtiń kese kesiminen ótetuǵın 1 A tok kúshine iye elektr muǵdarı (elektr zaryadı ) dep ataladı. Mektep oqıw sabaqlıqlarındaǵı ápiwayılaw anıqlamaǵa kóre bolsa, 1 kulon zaryad muǵdarı bul - tok kúshi 1 A ǵa teń bolǵan elektr togınıń, ótkizgishtiń kese kesimi arqalı 1 sekund ishinde otgen zaryadı muǵdarına teń bolıp tabıladı.

Formula arqalı ańlatpalansa, 1 Kl = 1 A

•1 s boladı.

Fundamental tábiyiy shamalarǵa salıstırǵanda alsaq, 1 kulon elektr zaryadı shama menen 6, 24151

•1018 elektronlardıń zaryadına teń. Elementar elektr zaryadı bolsa, yaǵnıy, elektr zaryadı kvantı, basqasha aytqanda, eń minimal elektr zaryadı porsiyasi 1, 602176 6208 (98) •10−19 Kl ga teń.

Elektr zaryadı muǵdarı ushın kulon birligin qóllaw usınısın dáslepki  1881-jılı Parijda ótkerilgen Elektriklerdiń I-Pútkil dunya kongressinde usınıs etilgen edi. Usınısqa kóre elektr zaryadı muǵdarı fizikalıq úlkenligi ólshem birligi, ataqlı fransuz áskeriy injeneri hám fizigi Sharl de Ogyusten Kulon (1736 -1806 ) húrmetine, onıń famılıyası menen atalǵan. Kulon birliginiń zamanagóy tariypini 1949 -jılda ólshew hám Táreziler Xalıq aralıq Komiteti tárepinen qabıl etilgen. Xalıq aralıq birlikler sisteması - SI ga bolsa, ólshew hám Táreziler Bas Konferensiyasınıń 1960 -jılda ótkerilgen XI-konferenciyasındaǵı qararları arqalı, SI sistemasınıń ózi menen birgelikte qabıl etilgen.

Bir buyım elementar bóleklerdiń elektr zaryadı muǵdarı (Avogadro sanına kóre, 6, 022

•1023) - elektr zaryadınıń faradey muǵdarı dep da júritiledi hám ol Faradey turaqlısı menen bekkem baylanıslı. Bul kózqarastan bir faradey 96485, 3399 kulonǵa teń boladı. Avogadro sanı kózqarasınan bolsa, 1 Kl zaryad 1, 036 •NA •10−5 elementar bóleklerge teń boladı.

Elektr zaryadınıń SI den tısqarı, sistemalasqan birliklerin de ańlatılatuǵın jaǵdayları bolıp, mısalı, kóbinese, amper-saat birligin de qollanıladı. Bunda, tok kúshi 1 A bolǵan elektr togınıń ótkizgishtiń kese kesimi boylap bir saat dawamında aǵıwında ótken elektr zaryadı muǵdarı názerde tutıladı. 1 amper-saat (A soat) elektr zaryadı 3600 kulonǵa teń.

SGS sistemasında elektr zaryadı muǵdarı ushın franklin, Fr (sonıń menen birge, sinonim retinde statkulon) birligi qollanılǵan. Bul birlikke salıstırǵanda, bir franklin zaryad (1 Fr) shama menen 3, 3356

•10−10, yamasa, (2 997 924 580) −1 kulonǵa teń boladı (shama menen 1/3 nanonkulon).

Ápiwayı buyımlar hám materiallardıń óz-ara súykelisiwinen júzege keletuǵın statikalıq elektr zaryadlarınıń muǵdarı ádetde bir neshe mikrokulon boladı tek.

ortasha shaqmaq chaqqandagi zaryad muǵdarı 15 Kl átirapında boladı,biraq, kúshli chaqnashlar waqtında 350 Kl ge shekem zaryad payda bolıwı múmkin.

Ápiwayı sıltılı batareykalar arqalı (mısalı AA túrindegileri) tolıq quwatlaǵishdan, ulıwma quwatsızlanip qalǵanda shama menen 5 kKl (5000 Kl) zaryad beredi. Batareyka jaraqlılıǵındaǵı 1400 mA

•h (mA soat) belgisi naǵız ózin ańlatadı.

Derekler

ÓzME, Birinshi tom, Tashkent, 2000-jıl