Qaraqalpaqsha Wikipedia

Kompyuter klaviaturası

Kompyuter klaviaturası - bul jazıw mashinkası klaviaturası úlgisinde islengen periferiya kirgiziw qurılması[1][2] bolıp, ol mexanikalıq rıchaglar yamasa elektron ajıratqıshlar sıpatında isleytuǵın túymeler yamasa klavishalar jıynaǵın paydalanadı. Dáslepki perfokartalar hám qaǵaz lenta texnologiyasın almastırıp, teleprinter stilindegi klaviaturalar arqalı óz-ara tásir etiw 1970-jıllardan baslap kompyuterler ushın tiykarǵı kirgiziw usılı bolıp kelgen, 1980-jıllardan baslap kompyuter tıshqanshası menen tolıqtırılǵan.

Noutbuk klaviaturasında terip atırǵan kórinis

Klaviatura klavishalarında (túymelerinde) ádette belgilerdiń jıynaǵı oyıp jazılǵan yamasa basılǵan boladı, hám hár bir klavishanı basıw ádette bir jazba belgige sáykes keledi. Biraq, geybir belgilerdi payda etiw ushın bir neshe klavishanı bir waqıtta yamasa izbe-iz basıw hám uslap turıw talap etiliwi múmkin.[3] Kópshilik klavishalar háripler, sanlar yamasa belgiler sıyaqlı simvollardı payda etse de, basqa klavishalar (mısalı, shıǵıw klavishası) kompyuterge sistema buyrıqların orınlawǵa májbúrley aladı. Zamanagóy kompyuterde klavishalardı basıwdı túsindiriw ulıwma alǵanda baǵdarlamalıq támiynatqa qaldırıladı: kompyuterge jiberilgen informaciya, skanerlew kodı, oǵan tek qaysı fizikalıq klavisha (yamasa klavishalar) basılǵanın yamasa bosatılǵanın aytadı.

Ádettegi qollanıwda, klaviatura sóz processorı, veb-brauzer yamasa sociallıq media qosımshası sıyaqlı baǵdarlamalıq támiynatlarǵa tekst, sanlar hám belgilerdi terip kirgiziw ushın tekst kirgiziw interfeysi retinde paydalanıladı. Sensorlı ekranlar virtual klaviaturalardı paydalanadı.

Jazıw mashinkaları barlıq klavishaǵa tiykarlanǵan tekst kirgiziw qurılmalarınıń anıq ata-babası bolıp esaplanadı, biraq elektromexanikalıq maǵlıwmat kirgiziw hám baylanıs qurılması sıpatındaǵı kompyuter klaviaturası kóbinese eki qurılmanıń paydalılıǵınan kelip shıqqan: teleprinterler (yamasa teletayplar) hám perforatorlar. Zamanagóy kompyuter klaviaturaları ózleriniń dúzilisin usınday qurılmalardan miyras etip alǵan.

1870-jıllardıń baslarında-aq teleprinterge uqsas qurılmalar bir waqıttıń ózinde klaviaturadan birja tekst maǵlıwmatların terip, onı telegraf sızıqları arqalı birja tiker mashinalarına jiberiw ushın qollanılǵan, sol jerde olar dárhal kóshirilip, tiker lentasına kórsetilgen. Teleprinter, onıń zamanagóyirek formasında, 1907-jıllardan 1910-jıllarǵa shekem amerikalı mexanik-injener Charlz Krum hám onıń ulı Govard tárepinen, elektr injeneri Frenk Pirnniń dáslepki úlesleri menen islep shıǵılǵan. Erterek modeller Royal Erl Xaus hám Frederik G. Krid sıyaqlı adamlar tárepinen bólek islep shıǵılǵan.

Burınıraq, German Xollerit birinshi perforator qurılmaların islep shıqtı, olar tez arada 1930-jıllarǵa kelip ádettegi jazıw mashinkalarına uqsas tekst hám san kirgiziw ushın klavishalardı óz ishine alatuǵın boldı.[4]

Teleprinterdegi klaviatura XX ásirdiń kóp bóleginde noqattan-noqatqa hám noqattan-kóp noqatqa baylanısta kúshli rol oynadı, al perforator qurılmasındaǵı klaviatura sonday uzaq waqıt dawamında maǵlıwmatlardı kirgiziw hám saqlawda kúshli rol oynadı. Eń dáslepki kompyuterlerdiń ayırımlarınıń rawajlanıwı elektr jazıw mashinkalarınıń klaviaturaların óz ishine aldı: ENIAC kompyuteriniń rawajlanıwı perforator qurılmasın hám kirgiziw, hám qaǵazǵa tiykarlanǵan shıǵarıw qurılması sıpatında óz ishine aldı, al BINAC kompyuteri maǵlıwmatlardı magnit lentasına (qaǵazdıń ornına) kirgiziw hám maǵlıwmatlardı shıǵarıw ushın elektromexanikalıq basqarılatuǵın jazıw mashinkasın paydalandı.[5]

Klaviatura 1984-jılı tutınıwshı qurılması sıpatında tıshqanshanıń engiziliwine deyin jeke kompyuterler dáwirinde tiykarǵı, eń integraciyalanǵan kompyuter periferiya qurılması bolıp qaldı. Bul waqıtqa kelip, siyrek grafikalı tek tekstli paydalanıwshı interfeysleri ekranda salıstırmalı túrde grafikaǵa bay belgishelerge jol berdi.[6] Degen menen, klaviaturalar házirgi kúnge shekem adam-kompyuter óz-ara tásirlesiwinde oraylıq orındı iyeleydi, yaǵnıy smartfonlar hám planshetler sıyaqlı mobil jeke kompyuter qurılmaları virtual klaviaturanı paydalansa da.

Túrleri hám standartları

 
Lenovo tárepinen islep shıǵarılǵan stol kompyuteri ushın sımlı kompyuter klaviaturası

Hár qıylı túrdegi klaviaturalar bar bolıp, hár biri belgili bir zárúrliklerge sáykes keletuǵın ayrıqsha ózgesheliklerge dıqqat awdarıp jobalanǵan. Búgingi kúnde, kópshilik tolıq ólshemli klaviaturalar úsh túrli mexanikalıq dúzilistiń birewin qollanadı, ádette olardı ápiwayı ISO (ISO/IEC 9995-2), ANSI (ANSI-INCITS 154-1988) hám JIS (JIS X 6002-1980) dep ataydı, bul atamalar sáykes túrde dúnya júzilik, Amerika Qurama Shtatlar hám Yaponiya standartların shıǵaratuǵın shólkemlerge shama menen tiyisli. (Haqıyqatında, "ISO" hám "ANSI" dep atalatuǵın mexanikalıq dúzilisler atalǵan standartlardaǵı tiykarǵı usınıslarǵa sáykes keledi, al usı standartlardıń hár biri haqıyqatında basqa usılǵa da ruqsat beredi.) ANSI standartındaǵı alfavit-sanlı klaviaturalardıń klavishaları úsh sherek dyuym oraylarında (0.75 dyuym (19 mm)) jaylasqan hám keminde 0.15 dyuym (3.8 mm) júris uzınlıǵına iye.

 
Tipik klaviatura formatları arasındaǵı ólshem salıstırması

Zamanagóy klaviatura úlgileri belgilengen standartqa muwapıq ulıwma klavishalar sanına iye bolıp, olar 101, 104, 105 hám t.b. dep sıpatlanadı hám "Tolıq ólshemli" klaviaturalar sıpatında satıladı.[7] AQSH úrip-ádetlerine sáykes keletuǵın zamanagóy klaviaturalarda ádette 104 klavisha boladı, al dúnyanıń qalǵan bóliminde 105 klavishalı dúzilis norma bolıp esaplanadı. Bul san hámme waqıtta saqlanbaydı, hám ayırım klavishalar yamasa pútin bólimler kóbinese ıqshamlılıq yamasa paydalanıwshınıń qálewi ushın ótkerip jiberiledi. Eń keń tarqalǵan tańlaw - sanlı paneldi kirgizbew, onı ádette alfavit-sanlı bólim tolıq almastıra aladı; bunday dizaynlar "on klavishasız" (yamasa TKL) dep ataladı.[8] Noutbuklar hám sımsız periferiya qurılmalarında kóbinese qaytalanatuǵın hám siyrek qollanılatuǵın klavishalar bolmaydı. Funkciya hám baǵıt kórsetkish klavishaları derlik hámme waqıtta bar boladı.

Klaviaturanıń ólshemin anıqlaytuǵın jáne bir faktor - klavishalardıń ólshemi hám aralıǵı. Kishkenelestiriw klavishalardıń barmaqlar menen ańsat basılıwı ushın jetkilikli úlken bolıwı kerek degen ámeliy kóz-qaras penen sheklengen. Basqa jaǵdayda, kishi klavishalardı basıw ushın qural qollanıladı.

Stol ústi yamasa tolıq ólshemli

Stol ústi (desktop) kompyuter klaviaturaları alfavit háripleri hám sanlardı (hám ádette qosımsha sanlı klaviaturanı), tipografiyalıq belgiler hám punktuaciya belgilerin, bir yamasa bir neshe valyuta belgilerin hám basqa arnawlı háriplerdi, diakritikalıq belgilerdi hám hár túrli funkciya klavishaların óz ishine aladı. Klaviatura klavishalarına oyılǵan gliflerdiń jıynaǵı milliy úrip-ádetler hám til talaplarına sáykes keledi. Kompyuter klaviaturaları elektr jazıw mashinkalarınıń klaviaturalarına uqsas, biraq komanda klavishası yamasa Windows klavishaları sıyaqlı qosımsha klavishalarǵa iye.

Noutbuk ólshemindegi

 
Noutbuklardaǵı klaviaturalar ádette qısqaraq júris aralıǵına hám qısqartılǵan klavishalar jıynaǵına iye boladı.

Noutbuklar hám noutbuklardaǵı klaviaturalar ádette klavishanı basıw ushın qısqaraq júris aralıǵına, qısqaraq qosımsha júris aralıǵına hám qısqa klavishalar toplamına iye. Olarda sanlı klaviatura bolmawı múmkin, al funkciya klavishaları standart, tolıq ólshemli klaviaturadaǵı jaylasıwınan ózgeshe orınlarǵa jaylastırılıwı múmkin. Noutbuk klaviaturasınıń ózgertiw mexanizmi rezina gúmbezge qaraǵanda qayshı tárizli ózgertiwshi bolıwı itimal; bul tolıq ólshemli klaviaturalar ushın qarama-qarsı tendenciya.

Iyilgish klaviaturalar

Iyilgish klaviaturalar ádettegi tip penen noutbuk tipindegi klaviaturalar arasındaǵı birlesiwdi kórsetedi: ádettegiden tolıq klavishalar jaylasıwı, al noutbukten qısqa klavisha aralıǵı alınǵan. Sonıń menen bir qatarda, iyilgishlik paydalanıwshıǵa klaviaturanı jaqsıraq saqlaw hám alıp júriw ushın búklewge/túriwge múmkinshilik beredi. Degen menen, terip jazıw ushın klaviatura qattı betke qoyılıwı kerek. Bazardaǵı iyilgish klaviaturalardıń kópshiligi[9] silikonnan islengen; bul material olardı suw hám shańnan qorǵaydı. Bul emlewxanalarda,[10] onda klaviaturalar jiyi juwıladı, hám basqa da kir yamasa taza bolıwı kerek bolǵan ortalıqlarda paydalı.

Qolǵa arnalǵan

 
AlphaGrip qolda uslanatuǵın klaviatura

Qolda uslanatuǵın ergonomikalıq klaviaturalar[11][12] oyın pulti sıyaqlı uslawǵa arnalǵan hám olardı stol betiniń ústine tegis emes etip paydalanıwǵa boladı.

Ádette qol klaviaturalarında standart klaviaturadaǵı barlıq háriplik-sanlı klavishalar hám simvollar boladı, biraq olarǵa tek eki klavishalar jıynaǵın bir waqıtta basıw arqalı kiriw múmkin; olardıń biri standart klaviaturadaǵı bas háriplerdi jazıwǵa múmkinshilik beretuǵın 'Shift' klavishasına uqsas funkciya klavishası sıpatında isleydi. Qol klaviaturaları paydalanıwshıǵa bólme ishinde júriw yamasa orınlıqqa shalqayıp otırıw menen birge kompyuterdiń aldında yamasa onnan uzaqta terip jazıw múmkinshiligin beredi. Qol ergonomikalıq klaviaturalardıń ayırım túrlerinde tıshqansha háreketin hám terip jazıwdı bir qolda uslanatuǵın qurılmada birgelikte támiyinleytuǵın trekbol tıshqanshası da bar.[13]

Bas barmaq ólshemindegi

Kishirek sırtqı klaviaturalar PDA hám smartfonlar sıyaqlı ishki klaviaturası joq qurılmalar ushın engizilgen. Kishi klaviaturalar sheklengen jumıs keńisligi bar orınlarda da paydalı.[14]

Bas barmaq klaviaturası (thumb board) Palm Treo hám BlackBerry sıyaqlı ayırım jeke cifrlı járdemshilerde hám OQO sıyaqlı ayırım Ultra-mobil JK larda qollanıladı.

Sanlı klaviaturalarda tek sanlar, qosıw, alıw, kóbeytiw hám bóliw ushın matematikalıq simvollar, onnan keyingi útir hám bir neshe funkciya klavishaları boladı. Olar kóbinese sanlı klaviaturası joq kishirek klaviaturalar, ádette noutbuk kompyuterleriniń klaviaturaları menen maǵlıwmat kirgiziwdi ańsatlastırıw ushın qollanıladı. Bul klavishalar birgelikte sanlı taqta, sanlı klavishalar yamasa sanlı klaviatura dep ataladı hám olarda tómendegi túrdegi klavishalar bolıwı múmkin: Arifmetikalıq operatorlar, sanlar, baǵıt kórsetkish klavishalar, Navigaciya klavishaları, Num Lock hám Enter klavishası.

Kóp funkciyalı

 
LCD funkciya klavishaları bar kóp funkciyalı klaviatura

Kóp funkciyalı klaviaturalar standart klaviaturadan tısqarı qosımsha funkciyalardı támiyinleydi. Olardıń kópshiligi programmalastırılatuǵın, konfiguraciyalanatuǵın kompyuter klaviaturaları bolıp, ayırımları bir neshe JK, jumıs stanciyaların hám basqa informaciya dereklerin, ádette kóp ekranlı jumıs ortalıqlarında basqaradı. Paydalanıwshılar standart funkciyalardan tısqarı qosımsha klavisha funkciyalarına iye boladı hám ádette bir klaviatura hám tıshqansha arqalı bir neshe dereklerge kire aladı.

 
Sensorlı kóp funkciyalı klaviatura

Kóp funkciyalı klaviaturalarda arnawlı klaviaturalar, makroslar/aldın ala ornatılǵan nárseler ushın tolıq programmalastırılatuǵın funkciya yamasa jumsaq klavishalar, biometrikalıq yamasa smart-karta oqıwshıları, trekbollar hám t.b. bolıwı múmkin. Jańa áwlad kóp funkciyalı klaviaturalar video translyaciya qılıw, audio-vizual media hám signalizaciyalardı basqarıw, qollanba kirislerin orınlaw, jeke kompyuter ortalıqların konfiguraciyalaw hám t.b. ushın sensorlı displeyge iye. Kóp funkciyalı klaviaturalar jáne paydalanıwshılarǵa JK hám basqa informaciya dereklerine kiriwdi bólisiwge múmkinshilik beriwi múmkin. Sırtqı qurılmalardı biriktiriw ushın bir neshe interfeysler (seriyalı, USB, audio, Ethernet hám t.b.) qollanıladı. Ayırım kóp funkciyalı klaviaturalar jáne video diywallardı tuwrıdan-tuwrı hám intuitiv basqarıw ushın qollanıladı.

Kóp funkciyalı klaviaturalar ushın ulıwmalıq ortalıqlar - bul finans treyderleri hám basqarıw bólmesi operatorları (ayrıqsha jaǵdaylar xızmeti, qáwipsizlik, hawa qatnasın basqarıw; sanaat, kommunallıq xızmetlerdi basqarıw hám t.b.) ushın quramalı, joqarı ónimli jumıs orınları.

Standart emes jaylasıw hám arnawlı paydalanıw túrleri

Bir qol menen jumıs isleytuǵın klaviaturalar

Kóp klaviaturalar bir qol menen jumıs islewge arnalǵan. Birinshi bolıp, akkordlı klaviatura Duglas Engelbart tárepinen oylap tabılǵan. Basqa bir qollı klaviatura túrlerine FrogPad, Yarım-klaviatura, hám bir qollı terip jazıwǵa arnalǵan bir qollı Dvorak klaviatura jaylasıwları kiredi.

Akkordlı

Basqa klaviaturalar ulıwma hár bir klavishanı bir háreket penen baylanıstırsa, akkordlı klaviaturalar háreketlerdi klavishalardı basıw kombinaciyaları menen baylanıstıradı. Kóp kombinaciyalar bar bolǵanlıqtan, akkordlı klaviaturalar az klavishalı taxtada kóbirek háreketlerdi nátiyjeli túrde islep shıǵara aladı. Sud reporterleriniń stenotip mashinaları hár basıwda bir hárip ornına bir buwındı terip, tekstti ádewir tezirek kirgiziw ushın akkordlı klaviaturalardı qollanadı. Eń tez terip jazıwshılar (2007-jılǵa) stenograftı, yaǵnıy kópshilik sud reporterleri hám jabıq subtitrler reporterleri tárepinen qollanılatuǵın akkordlı klaviatura túrin qollanadı. Ayırım akkordlı klaviaturalar jáne tek bir qol menen qollanıla alatuǵın qurılmalarda hám úlken klaviaturalar ushın orın joq kishi mobil qurılmalarda az klavishalar maqul bolǵan jaǵdaylarda qollanıw ushın islenedi. Akkordlı klaviaturalar kóp jaǵdaylarda onsha zárúr emes, óytkeni ádette sheber bolıw ushın kombinaciyalardı úyreniw hám yadlaw talap etiledi.

Virtual

Virtual klaviaturalar, geyde ekran ústi klaviaturaları dep ataladı (siyrek jaǵdayda programmalıq támiynat klaviaturaları), ekranda klaviatura súwretin kórsetetuǵın kompyuter programmalarınan ibarat. Tıshqansha yamasa sensorlı ekran sıyaqlı basqa kirgiziw qurılması tekst kirgiziw ushın hár bir virtual klavishanı basqarıw ushın qollanılıwı múmkin. Virtual klaviaturalar sensorlı ekranlı uyalı telefonlarda basqa túrdegi apparatlıq klaviaturalardıń qosımsha qunı hám orın talapları sebepli júdá keń tarqalǵan. Microsoft Windows, Mac OS X hám geybir Linux túrleri tıshqansha menen basqarılatuǵın ekran ústi klaviaturaların óz ishine aladı. Olarda tıshqanshanı programmalıq támiynat tárepinen berilgen ekrandaǵı háriplerge jıljıtıw kerek. Hárip basılǵanda, programmalıq támiynat sáykes háripti sáykes orınǵa jazadı.

Proekciyalı

Proekciyalı klaviaturalar, ádette lazer menen, tegis betke klavishalar súwretin proekciyalaydı. Sońınan qurılma kamera yamasa infraqızıl sensordı qollanıp paydalanıwshınıń barmaqları qay jerge jıljıytuǵının "baqlaydı" hám paydalanıwshınıń barmaǵı proekciyalanǵan súwretke tiygenin "kórgende" klavisha basılǵan dep esaplaydı. Proekciyalı klaviaturalar júdá kishi proektordan tolıq ólshemli klaviaturanı simulyaciya ete aladı. "Klavishalar" ápiwayı proekciyalanǵan súwretler bolǵanlıqtan, olar basılǵanda sezilmeydi. Proekciyalı klaviaturalardı paydalanıwshılar kóbinese terip atırǵanda "jumsaqlıqtıń" joqlıǵı sebepli barmaq ushlarında kóbirek qolaysızlıqtı sezedi. Klavishalardı proekciyalaw ushın tegis, shaǵılıspaytuǵın bet te talap etiledi. Kópshilik proekciyalı klaviaturalar kishi ólshemli bolǵanlıǵı sebepli PDA hám smartfonlar menen paydalanıw ushın islengen.

Optikalıq klaviatura texnologiyası

Sonday-aq foto-optikalıq klaviatura, jaqtılıqqa sezgir klaviatura, foto-elektr klaviaturası hám optikalıq klavisha háreketin anıqlaw texnologiyası dep te ataladı.

Optikalıq klaviatura texnologiyası[15]  basılǵan klavishalardı optikalıq jollar menen anıqlaw ushın LED hám foto sensorlardı paydalanadı. Kóbinese nurlandırǵıshlar hám sensorlar shette, kishi PCB-ǵa ornatılǵan. Jaqtılıq klaviaturanıń ishki tárepinen bir tárepten ekinshi tárepke baǵdarlanǵan hám onı tek basılǵan klavishalar tosqınlıq ete aladı. Kópshilik optikalıq klaviaturalar[16] basılǵan klavishanı anıqlaw ushın keminde 2 nurdı talap etedi (kóbinese vertikal nur hám gorizontal nur). Geybir optikalıq klaviaturalar jaqtılıqtı belgili bir úlgide tosatuǵın arnawlı klavisha dúzilisin qollanadı, bul klavishalardıń hár bir qatarı ushın tek bir nurǵa ruqsat beredi (kóbinese gorizontal nur).

Klavisha túrleri

Háripli-sanlı

 
Grek klaviaturası paydalanıwshıǵa hám grek, hám latın alfavitinde terip shıǵıwǵa múmkinshilik beredi (MacBook Pro).

Háriplik, san hám punktuaciya belgileri klavishaları sóz processorı programmasına, tekst redaktorına, maǵlıwmat elektron kestesine yamasa basqa programmaǵa óz belgisin kirgiziw ushın mashinkadaǵı sıyaqlı qollanıladı. Bul klavishalardıń kópshiligi modifikator klavishaları yamasa úlken hárip klavishaları basılǵanda hár qıylı belgilerdi shıǵaradı. Alfavit háripleri úlken hárip klavishası yamasa Caps Lock klavishası basılǵanda bas háriplerge aylanadı. San belgileri úlken hárip klavishası basılǵanda simvollarǵa yamasa punktuaciya belgilerine aylanadı. Alfavit, san hám punktuaciya belgileri klavishaları ayırım modifikator klavishaları menen bir waqıtta basılǵanda basqa funkciyalarǵa da iye bola aladı.

Probel klavishası - eń tómengi qatardaǵı gorizontal sızıq bolıp, basqa klavishalarǵa qaraǵanda ádewir keńirek. Alfavit-sanlı háripler sıyaqlı, ol da mexanikalıq jazıw mashinkasınan kelip shıqqan. Onıń tiykarǵı maqseti - terip atırǵanda sózler arasına boslıq qoyıw. Ol eki qoldıń bas barmaǵı menen ańsat qollanıw ushın jetkilikli dárejede úlken. Operaciyalıq sistemaǵa baylanıslı, probel klavishası basqarıw klavishası sıyaqlı modifikator klavishası menen birge qollanılǵanda, házirgi aynanı qayta ólshew yamasa jabıw, yarım boslıq qoyıw yamasa artqa qaytıw sıyaqlı funkciyalarǵa iye bolıwı múmkin. Kompyuter oyınlarında hám basqa qollanbalarda bul klavisha terip shıǵarıwdaǵı ádettegi maqsetinen tısqarı sekiriw hám belgilew qutılarına belgi qoyıw sıyaqlı kóp sanlı maqsetlerde qollanıladı. Cifrlı videonı qayta oynatıw ushın ayırım programmalarda probel klavishası oynatıwdı toqtatıw hám qayta baslaw ushın qollanıladı.

Modifikator klavishaları

 
Control, Windows hám Alt klavishaları áhmiyetli modifikator klavishaları bolıp esaplanadı.
 
Space-cadet klaviaturasında kóp sanlı modifikator klavishaları bar.

Modifikator klavishaları - bul basqa klavisha menen birge basılǵanda, sol klavishanıń ádettegi háreketin ózgertetuǵın arnawlı klavishalar. Mısalı, Microsoft Windows-ta Alt+F4 basılǵanda aktiv aynadaǵı programma jabıladı. Al tek F4 klavishasın basıw, eger belgili bir programmada arnawlı funkciya berilmegen bolsa, hesh nárse islemeydi. Óz aldına, modifikator klavishaları ádette hesh nárse islemeydi.

Eń keń qollanılatuǵın modifikator klavishalarına Control klavishası, Shift klavishası hám Alt klavishası kiredi. AltGr klavishası úsh simvol basılǵan klavishalardıń qosımsha simvollarına kiriw ushın qollanıladı. Macintosh hám Apple klaviaturalarında modifikator klavishaları sáykesinshe Option klavishası hám Command klavishası bolıp tabıladı. Sun Microsystems hám Lisp mashina klaviaturalarında Meta klavishası modifikator sıpatında qollanıladı, al Windows klaviaturaları ushın Windows klavishası bar. Íqsham klaviatura dúzilisleri kóbinese Fn klavishasın qollanadı. "Óli klavishalar" kelesi háripke diakritikalıq belgi, mısalı, belgi qoyıwǵa múmkinshilik beredi (mısalı, Compose klavishası).

Enter/return klavishası ádette komanda qatarı, ayna forması yamasa dialog qutısınıń standart funkciyasın iske túsiredi, bul kóbinese "kirgiziwdi" tamamlaw hám qálegen processti baslaw bolıp tabıladı. Tekst processorı qollanbalarında enter klavishasın basıw abzactı juwmaqlaydı hám jańasın baslaydı.

Kursor klavishaları

Navigaciya klavishaları yamasa kursor klavishaları kursordı ekrannıń hár qıylı orınlarına jıljıtatuǵın bir qatar klavishalardı óz ishine aladı.[17]Baǵdar klavishaları kursordı belgilengen baǵıtta jıljıtıw ushın programmalastırılǵan; bet aylandırıw klavishaları, mısalı Page Up hám Page Down klavishaları, betti joqarıǵa hám tómenge aylandıradı. Home klavishası kursordı ol jaylasqan qatardıń basına qaytarıw ushın qollanıladı; End klavishası kursordı qatardıń aqırına qoyadı. Tab klavishası kursordı kelesi tab toqtawına jıljıtadı. Insert klavishası tiykarınan ústinen jazıw rejimi menen qıstırıw rejimi arasında almasıw ushın qollanıladı. Ústinen jazıw rejiminde kursor óziniń házirgi ornı hám onnan keyingi hár qanday tekstti ústinen jazıp ótedi, al qıstırıw rejiminde kursor óziniń házirgi poziciyasına bir belgini qıstırıp, onnan keyingi barlıq belgilerdi bir poziciyaǵa alǵa jıljıtadı. Delete klavishası kursor poziciyasınan keyingi belgini óshirip, onnan keyingi barlıq belgilerdi bir poziciyaǵa "artqa", bosaǵan orınǵa qaray jıljıtadı. Kóp noutbuk klaviaturalarında Delete dep belgilengen klavisha (geyde Delete hám Backspace bir klavishaǵa basılǵan) Backspace klavishası sıyaqlı xızmet etedi. Backspace klavishası aldıńǵı belgini óshiredi. Lock klavishaları tańlanǵan sazlawlarǵa baylanıslı klaviaturanıń bir bólegin qulıplaydı. Qulıplaw klavishaları klaviatura boylap shashırańqı jaylasqan. Klaviaturalardıń kópshilik stillerinde san padınıń joqarǵı oń múyeshinde qaysı qulıplardıń qosılǵanın kórsetetuǵın úsh LED bar. Qulıplaw klavishalarına Scroll lock, Num lock (san klaviaturasın paydalanıwǵa múmkinshilik beredi) hám Caps lock kiredi.[18]

Sistema buyrıqları

 
1980-jıllardıń ortasına tiyisli 4800-52 meynfreym / ǵúńelek terminal klaviaturası. Modifikator hám baǵıt klavishalarınıń, qatar awıstırıw klavishasınıń, úziw klavishasınıń, bos klavishalardıń hám qaytalaw klavishasınıń ádettegiden ózgeshe konfiguraciyasına itibar beriń.

SysRq hám Print screen buyrıqları kóbinese bir klavishanı bólisedi. SysRq erterek kompyuterlerde sistemanıń islewden toqtawınan qutılıw ushın "panika" túymesi sıpatında qollanılǵan (hám ol házirge shekem Linux yadrosı tárepinen usı mániste belgili dárejede qollanılıp atır; Magic SysRq key maqalasın qarań). Print screen buyrıǵı burın pútkil ekrandı uslap alıp printerge jiberiwshi edi, biraq házir ádette skrinshottı buferge jaylastıradı.

Úziw (Break) klavishası

Úziw klavishası/Pauza klavishasınıń házirgi waqıtta anıq belgilengen maqseti joq. Onıń kelip shıǵıwı teleprinter paydalanıwshılarına barıp taqaladı, olar baylanıs sızıǵın waqıtsha úziw ushın klavisha qálegen edi. Úziw klavishası baǵdarlamalıq támiynat tárepinen bir neshe túrli usıllarda qollanılıwı múmkin, mısalı, bir neshe kiriw sessiyaları arasında almasıw, baǵdarlamanı toqtatıw yamasa modem baylanısın úziw ushın. Programmalastırıwda, ásirese eski DOS stilindegi BASIC, Pascal hám C tillerinde, Úziw klavishası (Ctrl menen birge) baǵdarlama orınlanıwın toqtatıw ushın qollanıladı. Bunnan tısqarı, Linux hám onıń variantları, sonday-aq kóplegen DOS baǵdarlamaları bul kombinaciyanı Ctrl+C menen birdey etip qabıl etedi. Zamanagóy klaviaturalarında úziw klavishası ádette Pause/Break dep belgilengen. Kópshilik Windows ortalıqlarında Windows klavishası+Pause kombinaciyası sistema qásiyetlerin ashadı.

Shıǵıw klavishası (ESC)

Shıǵıw klavishasınıń (ESC) mánisi Operaciyalıq sistema, qollanba yamasa ekewine de baylanıslı túrde hár qıylı boladı. "Derlik hár waqıtta",[19] ol Toqtatıw,[20] SHÍǴÍW,[21] yamasa "dialog aynasınan (yamasa qalqıp shıǵıwshı aynadan) shıǵarıp jiber" degendi ańlatadı.[19][22] Ol kóplegen veb-brauzerlerde Toqtatıw funkciyasın iske túsiredi.[23]

Shıǵıw klavishası Teletype Model 33 standart klaviaturasınıń bir bólegi bolǵan (1964-jılı engizilgen hám kóplegen dáslepki minikompyuterler menen qollanılǵan).[24] 1974-jılı iyul ayında shıǵarılǵan DEC VT50 de Esc klavishasına iye edi. TECO tekst redaktorı (shama menen 1963-jıl) hám onıń áwladı Emacs (shama menen 1985-jıl) Esc klavishasın keń túrde qollanadı.

Tariyxıy jaqtan ol sonday-aq ózgeshe túrdegi registr klavishası sıpatında xızmet etken, yaǵnıy bir yamasa bir neshe keyingi belgiler basqasha túsindirilgen, sonnan "shıǵıw izbe-izligi" termini kelip shıqqan, ol ádette shıǵıw belgisi menen baslanatuǵın belgiler qatarın ańlatadı.[25][26]

Microsoft Windows operaciyalıq sistemasında ámelge asıralatuǵın mashinalarda, klaviaturalarda Windows klavishası engizilgenge shekem, "baslaw" (start) túymesin shaqırıwdıń ádettegi usılı control klavishasın basıp turıp, escape klavishasın basıw edi. Bul process ele de Windows 95, 98, Me, NT 4, 2000, XP, Vista, 7, 8 hám 10 versiyalarında jumıs isleydi.[27]

Enter klavishası yamasa Return klavishası

'Enter klavishası' [⌅ Enter] hám 'return klavishası' ↵ [Return] - bul operaciyalıq sistema hám qollanbaǵa baylanıslı túrde bir-birine jaqın hám ayrıqsha funkciyalarǵa iye eki klavisha. Tolıq ólshemli klaviaturalarda usınday eki klavisha bar, birewi alfavit-sanlı klavishalar arasında, al ekinshisi sanlı klavishalar arasında jaylasqan. Enter klavishasınıń maqseti - teriwdi tastıyıqlaw. Return klavishası mashinkalardıń dáslepki qatar almastırıw/qaytarıw funkciyasına tiykarlanǵan: mısalı, kóplegen tekst redaktorlarında return klavishası abzactı juwmaqlaydı; elektronlıq kestede ol aǵımdaǵı yacheykanı toltırıp, kelesi yacheykaǵa ótedi.

Enter klavishasınıń forması ISO hám ANSI klaviaturaları arasında ózgeshelenedi: sońǵısında Enter klavishası bir qatarda jaylasqan (ádette tómennen úshinshi qatar), al birinshi túrinde ol eki qatarǵa sozılıp, teris L háribi formasına iye.

Shift klavishası

[Shift] klavishasınıń maqseti - onıń menen bir waqıtta basılǵan klavishanıń birinshi alternativ funkciyasın iske qosıw. Alfavit klavishaları ushın, shift+hárip sol háriptiń bas hárip nusqasın beredi. Basqa klavishalar ushın, klavishada shift basılmaǵan hám basılǵan nátiyjeler ushın belgiler oyılǵan. Basqa basqarıw klavishaları menen birge qollanılǵanda ([Ctrl], [Alt] yamasa [AltGr]), tásiri sistema hám qollanbaǵa baylanıslı boladı.

Menyu klavishası

Menyu klavishası yamasa Qollanba klavishası - Windowsqa baǵdarlanǵan kompyuter klaviaturalarında tabılatuǵın klavisha. Ol ádettegi oń tıshqansha túymesiniń ornına klaviatura arqalı kontekst menyusın ashıw ushın qollanıladı. Klavishanıń belgisi ádette menyu ústinde turǵan kursordı sáwlelendiretuǵın kishi belgi túrinde boladı. Ayırım Samsung klaviaturalarında belgidegi kursor joq, tek menyu kórsetiledi. Bul klavisha Windows klavishası menen bir waqıtta dúzilgen. Bul klavisha ádette tıshqanshada oń túyme bolmaǵan jaǵdayda qollanıladı. Ayırım Windows jámiyetlik terminallarınıń klaviaturasında paydalanıwshılardıń oń túymeni basıwınıń aldın alıw ushın Menyu klavishası joq (biraq, kóplegen Windows qollanbalarında usıǵan uqsas funkciyanı Shift+F10 klaviatura qısqartpası arqalı shaqırıw múmkin).

San paneli

Kóplegen, biraq barlıq emes, kompyuter klaviaturalarında alfavit klaviaturasınıń oń jaǵında sanlı klaviatura bar, kóbinese funkciya klavishaları hám sistema buyrıq klavishaları sıyaqlı basqa klavisha toplarınan bólek turadı, onda sanlar, tiykarǵı matematikalıq belgiler (mısalı, qosıw, alıw hám t.b.) hám bir neshe funkciya klavishaları bar. Joqarǵı alfavit qatarınıń ústindegi san qatarınan tısqarı, kópshilik stol klaviaturalarında klaviaturanıń oń jaǵında san paneli yamasa esap paneli bar. Num lock qosılǵan waqıtta, bul klavishalardaǵı sanlar san qatarın qaytalaydı; eger qosılmaǵan bolsa, olardıń oyılǵan alternativ funkciyaları bar. Sanlardan tısqarı, bul panelde esaplawlarǵa baylanıslı qosıw, alıw, kóbeytiw hám bóliw belgileri sıyaqlı buyrıq belgileri bar. Bul klavishalardaǵı enter klavishası teńlik belgisin ańlatadı.

Hár túrli

 
Ayırım klaviaturalardaǵı multimediya túymeleri Internetke tez kiriwdi yamasa dinamiklerdiń dawısın basqarıwdı támiyinleydi.

Yapon/Koreya klaviaturalarında tildi ózgertiw ushın til kirgiziw klavishaları bolıwı múmkin.

Ayırım klaviaturalarda quwat basqarıw klavishaları (mısalı, quwat klavishası, uyqı klavishası hám oyanıw klavishası); veb-brauzerge yamasa elektron poshtaǵa kiriw ushın Internet klavishaları; hám/yamasa dawıs basqarıw sıyaqlı multimediya klavishaları; yamasa paydalanıwshı belgili bir qosımshanı yamasa barlıq aynalardı kishireytiw sıyaqlı buyrıqtı iske qosıw ushın programmalastıra alatuǵın klavishalar bar.

Kóp túrli jaylasıwlar

Operaciyalıq sistema ishinde bir neshe klaviatura jaylasıwların ornatıw hám olardıń arasında almasıw múmkin, bul yamasa OS ishinde ámelge asırılǵan funkciyalar arqalı, ya sırtqı qosımsha arqalı islenedi. Microsoft Windows,[28] Linux,[29] hám Mac[30] klaviatura jaylasıwların qosıw hám olardıń arasınan tańlaw múmkinshiligin beredi.

Jaqtılandırıw

 
Artqı jaqtılandırılǵan mexanikalıq klaviatura

Klaviaturalar hám san panelleri, ásirese mobil qollanıw ushın úskenelerde, ishki tárepten jaqtılandırılıwı múmkin. Kompyuterlerge qurılǵan klaviaturalar da, sırtqı klaviaturalar da artqı jaqtılandırıwdı qollay aladı; sırtqı artqı jaqtılandırılǵan klaviaturalar sımlı USB baylanısına iye bolıwı yamasa sımsız baylanısıp, batareyalar menen jumıs islewi múmkin. Jaqtılandırıw qarańǵı ortalıqlarda klaviatura yamasa san panelin qollanıwdı jeńillestiredi.

Ulıwma ónimdarlıq ushın, tek ǵana klavishalar bir tekli artqı jaqtılandırılıwı múmkin, klavishalar átirapında alaǵada qılatuǵın jaqtı bolmaydı.

 
Integraciyalanǵan LED indikator jaqtıları bar klavishalar

Kóplegen oyın klaviaturaları estetikalıq hám funkcional tartımlılıqqa iye bolıwǵa mólsherlengen, bir neshe reńler hám reńli-kodlanǵan klavishalar menen, oyınshılardıń qarańǵı bólmede oynap atırǵanda buyrıq klavishaların ańsat tabıwı ushın.[31] Basqasha jaqtılandırılmaǵan kóplegen klaviaturalarda bir neshe áhmiyetli funkciya klavishalarında yamasa korpustıń basqa jerinde kishi LED indikator jaqtıları bolıwı múmkin, eger olardıń funkciyası aktivlestirilgen bolsa (suwretti qarań).

Texnologiya

Klavisha óshirip-jandırǵıshları

1970-jıllardıń basındaǵı dáslepki elektron klaviaturalarda, klavisha óshirip-jandırǵıshları metall ramalardaǵı tesiklerge salınǵan jeke óshirip-jandırǵıshlar edi. Bul klaviaturalar 80-nen 120 AQSH dollarına shekem turdı hám tiykarǵı kompyuter maǵlıwmat terminallarında qollanıldı. Eń keń tarqalǵan óshirip-jandırǵısh túrleri qamıs óshirip-jandırǵıshları edi (shiyshe kapsulada vakuumda jaylasqan kontaktlar, óshirip-jandırǵısh plunjerine ornatılǵan magnit tásir etedi).

1970-jıllardıń ortasında, arzanıraq tikkeley baylanıslı klavisha óshirip-jandırǵıshları engizildi, biraq olardıń óshirip-jandırǵısh cikllarındaǵı ómiri ádewir qısqaraq boldı (on million cikl dep bahalanǵan), sebebi olar qorshaǵan ortalıqqa ashıq edi. Degen menen, bul sol waqıttaǵı kompyuter terminallarında qollanıw ushın qabıl etile basladı, sebebi olar rawajlanǵan sayın model ómir dawamlılıǵı qısqarıp bardı.[32]

1978-jılı Key Tronic Corporation sıyımlılıqqa tiykarlanǵan óshirip-jandırǵıshları bar klaviaturalardı tanıstırdı, bul óz ishine alınǵan óshirip-jandırǵıshlardı paydalanbaytuǵın dáslepki klaviatura texnologiyalarınıń biri edi. Óshirip-jandırǵısh plunjerinde tek ǵana ótkizgish qaplanǵan Mylar plastik beti bar gubka pad hám tómendegi basılǵan sxema taxtasında eki yarım ay izlew úlgileri bar edi. Klavisha basılǵanda, plunjer padı menen tómendegi PCB-daǵı úlgiler arasındaǵı sıyımlılıq ózgerdi, bul integraciyalanǵan sxemalar (IC) arqalı anıqlandı. Bul klaviaturalar induktivli hám Xoll-effektli sıyaqlı basqa "qattı hallı óshirip-jandırǵısh" klaviaturaları menen birdey isenimlilikke iye, biraq tuwrıdan-tuwrı baylanıslı klaviaturalar menen básekige qabiletli dep maqtaldı. Klaviaturalar ushın 60 dollar bahasına erisildi, hám Key Tronic tez arada eń iri ǵárezsiz klaviatura óndiriwshige aylandı.

Sonıń menen bir qatarda, IBM ózi patentlengen texnologiyasın qollanıp, óz klaviaturaların islep shıǵardı: Eski IBM klaviaturalarındaǵı klavishalar[33] "búgiletuǵın prujina" mexanizmi menen islengen edi, onda klavisha astındaǵı spiral prujina paydalanıwshınıń barmaǵınıń basımı astında búgiledi, bul ótkizgish izleri bar eki plastik betti (membranalardı) birge basatuǵın balǵanı háreketke keltirip, shınjırdı pitkeredi. Bul shırtıldaǵan ses shıǵaradı hám terip atırǵan adamǵa fizikalıq keri baylanıs beredi, klavishanıń basılǵanın kórsetedi.

Dáslepki elektronlı klaviaturalarda jazıw mashinkası klavishasınıń júriw aralıǵı 0.187 dyuym (4.75 mm) boldı, klavisha ústileri yarım dyuym (12.7 mm) biyiklikte, al klaviaturalar shama menen eki dyuym (5 sm) qalıńlıqta edi. Waqıttıń ótiwi menen, bazarda klavishanıń az júriwi qabıl etildi, aqırında 0.110 dyuymge (2.79 mm) kelip toqtadı. Usıǵan baylanıslı, Key Tronic qalıńlıǵı tek bir dyuymge jaqın bolǵan klaviaturanı birinshi bolıp shıǵarǵan kompaniya boldı. Al házir klaviaturalar tek yarım dyuym qalıńlıqta bolıp qaldı.

 
Klaviaturanıń ayırım klavisha ústileri alıp taslanǵan, bul onıń tiykarında jatqan Cherry MX "Qara" óshirip-jandırǵıshların kórsetedi. MX óshirip-jandırǵıshları mexanikalıq klaviaturalar ushın keń tarqalǵan tańlaw bolıp esaplanadı.
 
Cherry MX óshirip-jandırǵıshınıń sezgir, shırtıldamaytuǵın "qońır" versiyası bóleklengen túrde kórsetilgen (tórt bólek, shep hám orta), ústi alıp taslanǵan (oń joqarı) hám qayta jıynalǵan (oń tómende)

Klavisha ústileri klaviaturalardıń áhmiyetli elementi bolıp tabıladı. Basında, klaviatura klavishalarınıń ústi, ózlerinen aldınǵı jazıw mashinkaları sıyaqlı, "tabaqsha tárizli" bolǵan. Klaviatura klavishalarınıń jazıwları on millionlaǵan basıwlarǵa shıdamlı bolıwı kerek, sebebi olar barmaqlar hám tırnaqlardan keletuǵın kúshli mexanikalıq tozıwǵa ushıraydı, hám qol mayları menen kremlerge dus keledi, sonlıqtan burın ayırım óshirip-jandırǵıshlar ushın islengenindey, klavisha jazıwların oyıp, boyaw menen toltırıw hesh qashan qolaylı bolmaǵan. Sonlıqtan, dáslepki elektronlı klaviaturalar ushın klavisha jazıwları eki ret quyıw (yamasa qos quyıw, yamasa eki túsli quyıw) usılı menen islep shıǵarılǵan, bunda ya klavishanıń sırtqı qabıǵı, ya bolmasa klavisha jazıwı bar ishki bólegi birinshi quyılıp, keyin ekinshi tús quyılǵan. Biraq, qárejetti únemlew ushın, sublimaciyalı basıp shıǵarıw hám lazer menen oyıw sıyaqlı basqa usıllar izertlendi, bul eki usıl pútkil klaviaturanı bir waqıtta basıp shıǵarıw ushın qollanılıwı múmkin edi.

Dáslep, sublimaciyalı basıp shıǵarıw usılında, arnawlı sıya klavisha betine basılıp, ıssılıq tásirinde sıya molekulaları plastik modullerge sińip, aralasıp ketetuǵın edi, biraq barmaq mayları molekulalardıń tarqalıp ketiwine sebep bolatuǵın edi, sońınan bunıń aldın alıw ushın qattı móldir qaplama qollanıldı. IBM kompaniyası óz klaviaturalarında joqarı kólemde birinshi ret qollanǵan sublimaciyalı basıp shıǵarıw usılı menen bir waqıtta, IBM bir tárepi iyilgen tabaqsha tárizli klavishalardı engizdi, bul oyıq bet ornına turaqlı iyilgen betti payda etip, klavisha jazıwların sapalı basıp shıǵarıwdı jeńillestirdi. Biraq sublimaciyalı yamasa lazerli basıp shıǵarıwdıń bir mashqalası sol edi, bul processler kóp waqıt alatuǵın edi hám tek qara jazıwlar ǵana ashıq túsli klavishalarǵa basılıp shıǵarıla alatuǵın edi. Basqa bir másele, IBM ayırıqsha bolıp, klavisha tiykarlarında ayırım qabıqlar, yamasa "klavisha qalpaqları"n qollanǵan. Bul olardıń hár qıylı klaviatura dúzilislerin islep shıǵarıwın jeńillestirgen bolıwı múmkin, biraq bunı islewdiń sebebi sol edi, sublimaciyalı basıp shıǵarıw ushın zárúr bolǵan plastik material standart ABS klavisha plastik materialınan ózgeshe boldı.

Úsh aqırǵı mexanikalıq texnologiya klaviaturalardı házirgi kúnge shekem alıp keldi, bahasın 10 dollardan da tómenge túsirdi:

  1. "Monoblok" klaviatura dizaynları islep shıǵıldı, bunda ayırım túyme korpusları saplastırılıp, olardıń ornına bir bólekli "monoblok" korpusı qollanıldı. Bul quyıw texnikaları arqalı múmkin boldı, olar klaviatura keńligi boyınsha túyme-plunjer tesikleri hám baǵıtlawshıları ushın júdá qatań sheklewlerdi támiyinley aldı, usılayınsha túyme plunjeriniń korpusqa qatnası júdá tar da, júdá bos ta bolmadı, óytkeni bulardıń ekewi de túymelerdiń qısılıp qalıwına alıp keliwi múmkin edi.
  2. Monoblok astında kontaktlı membrana qatlamlarınıń qollanılıwı. Bul texnologiya tegis panelli membrana túymelerinen kelip shıqtı, onda túyme kontaktları joqarǵı hám tómengi qatlamlardıń ishine basılıp shıǵarıladı, al olardıń arasında aralıqlawshı qatlam jaylasadı, solay etip ústińgi tárepke basım túskende, tikkeley elektr baylanısı payda boladı. Membrana qatlamları júdá joqarı kólemli, tómen bahalı "oramnan oramǵa" basıp shıǵarıw mashinaları arqalı basıp shıǵarılıwı múmkin, hár bir klaviatura membranası keyin kesilip, tesiledi.

Plastik materiallar elektron klaviaturalardıń rawajlanıwı hám progressinde júdá áhmiyetli orın iyeledi. "Monobloklar" payda bolǵanǵa shekem, GE kompaniyasınıń "ózin maylaytuǵın" Delrini klaviatura túyme plunjerleri ushın jalǵız plastik material boldı, ol on millionlaǵan cikllik qollanıw dawamında soqqılarǵa shıday alatuǵın edi. Túyme plunjerlerin maylaw qálewge ılayıq emes, óytkeni bul waqıt ótiwi menen kir jıynalıwına alıp kelip, aqır-aqıbetinde túymelerdiń seziliwine tásir etip, hátte olardı qısıp qaldırıwı múmkin edi (degenmen, klaviatura óndiriwshileri geyde bunı óz klaviaturalarına jasırın qosatuǵın edi, ásirese eger olar túyme plunjerleri menen korpuslardıń dálligin jetkilikli dárejede qadaǵalay almasa hám tegis túyme basılıwın támiyinley almasa yamasa qısılıp qalıwdıń aldın ala almasa). Biraq Delrin tek qara hám aq reńlerde bar edi hám túyme ústileri ushın qolaylı emes boldı (júdá jumsaq), sonlıqtan túyme ústileri ABS plastiginen islendi. Degen menen, plastikti quyıw texnologiyası qatań sheklewlerdi saqlawda alǵa ilgerilegen sayın hám túymelerdiń júriw uzınlıǵı 0.187 dyuymnen 0.110 dyuymge (4.75 mm den 2.79 mm ge) qısqarǵanı sayın, bir bólekli túyme ústi/plunjerler ABS plastiginen islenip, klaviatura monoblokları da ABS plastiginen islene basladı.

Ulıwma qollanıwda, "mexanikalıq klaviatura" termini hár biri tolıq qaplanǵan plunjer, onıń astında prujina hám shetinde metall elektr kontaktları bar jeke mexanikalıq túyme óshirip-jandırǵıshları bar klaviaturanı ańlatadı. Plunjer prujina ústinde jaylasqan, hám kóbinese túyme plunjer yarımǵa basılǵanda kontaktlardı jabadı. Basqa óshirip-jandırǵıshlar plunjerdiń tolıq basılıwın talap etedi. Kontaktlardıń jabılıwı ushın plunjerdiń basılıwı kerek bolǵan tereńlik aktivlestiriw aralıǵı dep ataladı. Túyme óshirip-jandırǵıshlarınıń aktivlestiriw aralıǵın baǵdarlama arqalı qayta konfiguraciyalaw múmkin bolǵan analog klaviaturalar, lazer nurların tosıw arqalı isleytuǵın optikalıq óshirip-jandırǵıshlar, hám Xoll effektiniń sensorın aktivlestiriw ushın magnitti qollanatuǵın túyme óshirip-jandırǵıshları bar Xoll effekti klaviaturaları da bar.

Geybir klaviaturalar, basım-sezgir dep atalatuǵın, analog djoystikke uqsas, basılǵan aralıqqa baylanıslı ózgermeli kiris maǵlıwmatın beriwge múmkinshilik beredi.[34]

Basqarıw processorı

 
Skanerlew procedurası

Kompyuter klaviaturaları túyme basıwlardı kompyuterdiń elektronikası túsine alatuǵın túyme kodlarına[35] (ádette skankodlarǵa) aylandırıw ushın basqarıw sxemaların óz ishine aladı. Túyme óshirip-jandırǵıshları baspa platası arqalı elektr X-Y matricasında baylanısqan, onda Y sızıqlarına izbe-iz kernew beriledi hám, túyme basılǵanda, X sızıqların skanerlew arqalı izbe-iz anıqlanadı.

Birinshi kompyuter klaviaturaları meynfreym kompyuterleriniń maǵlıwmat terminalları ushın bolǵan hám diskret elektron bóleklerin qollanǵan. Birinshi klaviatura mikroprocessorı 1972-jılı General Instruments tárepinen engizilgen, biraq klaviaturalar 1978-jıldan baslap qoljetimli bolǵan bir chiplik 8048 mikrokontroller variantın qollanıp kiyatır. Klaviatura óshirip-jandırǵısh matricası onıń kirgiziwlerine tutastırılǵan, ol túyme basıwlardı túyme kodlarına aylandıradı hám, ajıratılǵan klaviatura ushın, kodlardı seriyalı kabel (klaviatura sımı) arqalı kompyuter ana platasındaǵı tiykarǵı processorǵa jiberedi. Bul seriyalı klaviatura kabel kommunikaciyası tek kompyuter elektronikası caps lock, num lock hám scroll lock jaqtıların basqarıw dárejesinde eki tárepleme boladı.

Kompyuterdiń islemey qalǵanın tekseriwdiń bir usılı - caps lock túymesin basıw. Klaviatura túyme kodın tiykarǵı kompyuterde islep atırǵan klaviatura drayverine jiberedi; eger tiykarǵı kompyuter islep atırǵan bolsa, ol jaqtını jandırıwdı buyıradı. Basqa barlıq indikator jaqtıları da usınday jol menen isleydi. Klaviatura drayveri jáne de klaviaturanıń Shift, alt hám control jaǵdayların qadaǵalap baradı.

Ayırım tómen sapalı klaviaturalarda jetkiliksiz elektr dizaynı sebepli bir neshe yamasa jalǵan túyme kirgiziwleri boladı. Bular tómende túsindirilgen eki jaǵdayǵa baylanıslı: jetkiliksiz túyme óshirip-jandırǵısh "debaunsingi" yamasa bir waqıtta bir neshe túymeni basıwǵa jol bermeytuǵın jetkiliksiz túyme óshirip-jandırǵısh matrica jaylasıwı:

Klaviatura túymesin basqanda, túyme kontaktları turaqlı baylanısqa kelmesten burın bir neshe millisekund dawamında bir-birine "sekiriwi" múmkin. Bosatılǵanda, olar baylanıssız halǵa qaytqansha jáne de biraz sekiredi. Eger kompyuter hár bir impulsti baqlap turǵan bolsa, ol paydalanıwshı bir ret bastı dep oylaǵan nárse ushın kóp túyme basıwlardı kórer edi. Bul máseleni sheshiw ushın, klaviaturadaǵı (yamasa kompyuterdegi) processor túyme basıwlardı "debauns" qıladı, olardı waqıt boyınsha ulıwmalastırıp, bir "tastıyıqlanǵan" túyme basıwdı payda etedi.

Ayırım tómen sapalı klaviaturalar rolloverge baylanıslı máselelerden de zıyan kóredi (yaǵnıy, bir waqıtta bir neshe túyme basılǵanda, yamasa túymeler sonshelli tez basılǵanda, bir neshe túyme bir millisekund ishinde basılıp qaladı). Dáslepki "qattı haldaǵı" túyme óshirip-jandırǵısh klaviaturalarda bul másele bolmaǵan, sebebi túyme óshirip-jandırǵıshlar bir-birinen elektr jaqtan izolyaciyalanǵan, al dáslepki "tuwrıdan-tuwrı baylanıslı" túyme óshirip-jandırǵısh klaviaturalar hár bir túyme óshirip-jandırǵısh ushın izolyaciyalaw diodların qollanıw arqalı bul máseleden qashqan. Bul erte klaviaturalarda "n-túyme" rolloveri bolǵan, bul qálegen sandaǵı túymeler basılsa da, klaviatura jáne de kelesi basılǵan túymeni tanıydı degendi ańlatadı. Biraq izolyaciyalaw diodları joq "tuwrıdan-tuwrı baylanıslı" túyme óshirip-jandırǵısh matricada úsh túyme bir waqıtta basılǵanda (elektr jaqtan jabılǵanda), klaviatura elektronikası tórtinshi "fantom" túymeni kóriwi múmkin, ol úsh túymenin X hám Y sızıqlarınıń kesilisiwi bolıp tabıladı. Ayırım túrdegi klaviatura sxemaları bir waqıtta túymelerdiń maksimal sanın ǵana dizimge aladı. "Úsh túymeli" rolloverde, onı jáne "fantom túyme bloklaw" yamasa "fantom túyme qulıplaw" dep te ataydı, tek úsh túyme dizimge alınadı hám úsh túymeniń biri kóterilgenshe basqa barlıq túymeler itibarǵa alınbaydı. Bul ásirese tez terip jazıw ushın (barmaqlar aldıńǵı túymelerdi bosatıwǵa úlgermey jańa túymelerdi basıw) hám oyınlar ushın (bir neshe túymeni birge basıwǵa mólsherlengen) qálewsiz jaǵday.

Tikkeley baylanıslı membranalı klaviaturalar keń tarqalǵan sayın, túymelerdiń jetkilikli rolloveri eń kóp ushırasatuǵın túyme izbe-izligin analizlew hám bul túymelerdi elektr túyme matricasında potencial fantom túymeler payda bolmaytuǵın etip jaylastırıw arqalı optimallastırıldı (mısalı, bir waqıtta basılıwı múmkin bolǵan úsh yamasa tórt túymeni bir X yamasa bir Y sızıǵına jaylastırıw, solay etip fantom túyme kesilisiwi/qısqa tutasıwı bolmaydı), sonlıqtan úshinshi túymeni bloklaw kóbinese másele emes. Biraq tómen sapalı klaviatura dizaynları hám bilimsiz injenerler bul hiylelerdi bilmewi múmkin, hám hár túrli oyınlarda hár qıylı yamasa konfiguraciyalanatuǵın jaylasıwlar sebepli bul ele de oyınlarda másele bolıwı múmkin.

Jalǵanıw túrleri

 
Apple sımsız klaviaturası

Klaviaturanı sistema blogına (anıǵıraq aytqanda, onıń klaviatura kontrollerine) qosıwdıń bir neshe jolları bar, sonıń ishinde kabellerdi qollanıw, ana platalarda jiyi ushırasatuǵın standart AT konnektorı, keyinnen onıń ornın PS/2 hám USB jalǵanıwı aldı. iMac sistemalar qatarına shekem, Apple óziniń klaviatura konnektorı ushın menshikli Apple Desktop Bus ti paydalandı.

Sımsız klaviaturalar keń tarqaldı. Sımsız klaviaturada qurılǵan transmitter bolıwı kerek, al qabıllaǵısh kompyuterdiń klaviatura portına qosıladı; ol ya radio jiyilik (RF) yamasa infraqızıl (IR) signalları arqalı baylanısadı. Sımsız klaviatura industriya standartı bolǵan Bluetooth radio baylanısın qollanıwı múmkin, bul jaǵdayda qabıllaǵısh kompyuterge qurılǵan bolıwı múmkin. Sımsız klaviaturalarǵa quwat ushın batareyalar kerek, hám olar maǵlıwmatlardı jasırın tıńlaw qáwpine ushırawı múmkin. Sımsız quyash klaviaturaları óz batareyaların tábiyǵıy yamasa jasalma jaqtılıqtan kishi quyash panelleri arqalı zaryadlaydı. 1984-jılǵı Apricot Portable IR klaviaturanıń erte mısalı bolıp esaplanadı.

Alternativ tekst kirgiziw usılları

 
Tıshqansha menen basqarılatuǵın ekrandaǵı klaviaturanı qozǵalıs múmkinshiligi sheklengen paydalanıwshılar qollana aladı.

Optikalıq háriplerdi tanıw (OCR) bar bolǵan tekstti mashina oqıy alatuǵın formatqa ótkeriw ushın qayta teriwden góre jaqsıraq (mısalı, 1940-jıllardaǵı Linotype qurılmasında basılǵan kitap). Basqasha aytqanda, tekstti súwretten redakciyalanatuǵın tekstke ótkeriw ushın (yaǵnıy, hárip kodları qatarına), adam onı qayta teriwi múmkin, yamasa kompyuter súwretke qarap hár bir háriptiń ne ekenin anıqlay aladı. OCR texnologiyası álleqashan ájayıp dárejege jetti (mısalı, Google Book Search) hám keleshekte jáne de kóbirek nárse wáde etedi.

Sóylewdi tanıw sóylewdi mashina oqıy alatuǵın tekstke (yaǵnıy, hárip kodları qatarına) aylandıradı. Bul texnologiya da rawajlanǵan dárejege jetti hám hár qıylı programmalıq ónimlerde qollanıladı. Ayırım maqsetler ushın (mısalı, medicinalıq yamasa yuridikalıq diktovkanı transkripciyalaw; jurnalistika; esse yamasa romanlar jazıw) sóylewdi tanıw klaviaturanıń ornın basladı. Biraq, dawıslı buyrıqlar hám diktovka beriwde jeke qupıyalıqtıń joqlıǵı bul kirgiziw túrin kóp ortalıqlar ushın qolaysız etedi.

Kórsetkish qurılmalar fizikalıq klaviaturanı qollanıw orınsız yamasa múmkin bolmaǵan jaǵdaylarda tekst yamasa háriplerdi kirgiziw ushın qollanılıwı múmkin. Bul qosımsha qurılmalar ádette háriplerdi displeyde kórsetedi, jiyi qollanılatuǵın háripler yamasa hárip kombinaciyalarına tez kiriwdi támiyinleytuǵın jaylasıwda. Bunday kirgiziwdiń keń tarqalǵan mısalları - Graffiti, Dasher hám ekrandaǵı virtual klaviaturalar.

Basqa máseleler

Klaviatura basıwların jazıp alıw

Shifrlanbaǵan sımsız Bluetooth klaviaturalardıń signalların urlawǵa beyim ekenligi belgili, klaviatura menen bir bólmede jasırın tıńlaw qurılmasın jaylastırıp, paydalanıwshı basqan klavishalardı jazıp alıw maqsetinde Bluetooth paketlerin uslaw hám jazıp alıw arqalı. Microsoft sımsız klaviaturaları 2011-jıl hám onnan burınǵıları usı hálsizlikke iye ekenligi hújjetlestirilgen.[36]

Klaviatura basıwların jazıp alıw (kóbinese keylogging dep ataladı) - paydalanıwshınıń klaviatura basıwların uslap alıw hám jazıp alıw usılı. Ol nızamlı túrde belgili keńse tapsırmalarında xızmetkerlerdiń ónimdarlıǵın ólshew ushın, yamasa huqıq qorǵaw uyımları tárepinen nızamsız háreketler haqqında biliw ushın qollanılsa da, xakerler tárepinen hár qıylı nızamsız yamasa zıyanlı háreketler ushın da qollanıladı. Xakerler parollerdi yamasa shifrlaw giltlerin alıw hám solay etip basqa qáwipsizlik ilajların aylanıp ótiw quralı sıpatında keylogger-lerdi paydalanadı.

Klaviatura basıwların jazıp alıw hám apparatlıq, hám programmalıq jollar menen ámelge asırılıwı múmkin. Apparatlıq klaviatura jazıp alǵıshlar klaviatura kabeline qosıladı yamasa standart klaviaturalardıń ishine ornatıladı. Programmalıq klaviatura jazıp alǵıshlar kózlengen kompyuterdiń operaciyalıq sistemasında isleydi hám apparatlıq bólimge ruqsatsız kiriwdi aladı, operaciyalıq sistema tárepinen berilgen funkciyalar arqalı klaviaturaǵa qosıladı, yamasa jazıp alınǵan maǵlıwmatlardı kózlengen kompyuterden alıstaǵı orınǵa jiberiw ushın alıstan kiriw programmasın paydalanadı. Ayırım xakerler sımsız klaviatura hám onıń qabıllaǵıshı arasında berilip atırǵan maǵlıwmat paketlerin jıynaw ushın sımsız klaviatura jazıp alǵısh snayferlerin de paydalanadı, sońınan eki qurılma arasındaǵı sımsız baylanıstı qorǵaw ushın qollanılıp atırǵan shifrlaw giltin buzadı.

Antishpion programmaları kóplegen klaviatura jazıp alǵıshlardı anıqlay aladı hám olardı tazalaydı. Baqlaw programmasınıń juwapker satıwshıları antishpion programmaları tárepinen anıqlanıwdı qollap-quwatlaydı, solay etip programmanıń nadurıs paydalanılıwınıń aldın aladı. Brandmauerdi iske túsiriw óz-ózinen klaviatura jazıp alǵıshlardı toqtatpaydı, biraq durıs konfiguraciyalanǵan bolsa, jazıp alınǵan materialdıń tarmaq arqalı beriliwiniń aldın alıwı múmkin. Tarmaq monitorları (keri brandmauerler dep te ataladı) qanday da bir programma tarmaq baylanısın ornatıwǵa háreket etken waqıtta paydalanıwshıǵa eskertiw beriw ushın qollanılıwı múmkin. Bul paydalanıwshıǵa klaviatura jazıp alǵıshtıń terilgen informaciyası menen "úyge qońıraw etiwiniń" aldın alıw múmkinshiligin beredi. Avtomatik forma toltırıw programmaları klaviaturanı ulıwma paydalanbay, klaviatura jazıp alıwdıń pútkilley aldın alıwı múmkin. Tariyxıy jaqtan alǵanda, kópshilik klaviatura jazıp alǵıshlardı kiriw maǵlıwmatların teriw menen fokus aynasınıń basqa jerinde háripler terip gezeklestiriw arqalı aldawǵa bolatuǵın edi.[37]

Klaviaturalar sonday-aq arnawlı tıńshılıq ásbapları arqalı anıqlanıp, klaviaturada basılǵan túymelerdi qayta tiklew ushın paydalanılatuǵın elektromagnitlik belgilerdi shıǵaratuǵını belgili. Identifikaciyalıq urlaw keńesiniń atqarıwshı direktorı Nil O'Farrell InformationWeek-ke bılay dep málim etti: "25 jıldan aslam waqıt burın, eki burınǵı tıńshı maǵan kósheniń arǵı tárepinde turǵan furgonnan qalay paydalanıwshınıń bankomat PIN kodın uslap alıwdı kórsetti. Olar ápiwayı túrde hár bir túymeni basqanda payda bolatuǵın elektromagnitlik signallardı uslap alıp hám dekodlaw arqalı bunı isledi," dedi O'Farrell. "Olar hátte jaqın orınlardaǵı kompyuterlerdiń túymelerin de uslap ala alatuǵın edi, biraq texnologiya belgili bir kompyuterge dıqqat awdarıw ushın jeterli dárejede rawajlanbaǵan edi."[38]

Fizikalıq jaraqat

 
Qaytalanatuǵın deformaciya jaraqatlarınıń aldın alıw ushın kompyuter klaviaturası stollarınıń durıs ergonomikalıq dizaynı zárúr, sebebi bul jaraqatlar waqıt ótiwi menen rawajlanıp, uzaq múddetli mayıplıqqa alıp keliwi múmkin. Izertlewler burın aytılǵan tik poziciya diskiniń distrofiyalıq keselligine alıp keliwi múmkin ekenin hám 45 gradusqa eńkeytilgen turıstıń kóbirek paydalı ekenligin kórsetedi.

Hár qanday klaviaturanı qollanıw qollar, bilekler, qollar, moyın yamasa arqaǵa awır jaraqat (yaǵnıy, karpal tonnel sindromı yamasa basqa qaytalanatuǵın deformaciya jaraqatı) keltiriwi múmkin.[39] Jaraqat qáwpin hár saattıń ishinde bir neshe ret qısqa úzilisler islep, turıp júrip keliw arqalı azaytıwǵa boladı. Sonday-aq, paydalanıwshılar qollar men bileklerdi artıq paydalanbaw ushın kún dawamında hár qıylı tapsırmalardı orınlawı kerek. Klaviaturada jazıw waqtında adam iyinlerin bosańqıratıp, shıǵanaqların janında uslap turıwı kerek, al klaviatura hám tıshqansha sozılıwǵa zárúrlik bolmaytuǵınday etip jaylastırılıwı kerek. Orınlıq biyikligi hám klaviatura tartpası bilekler tuwrı bolatuǵınday etip dúzetiliwi kerek, hám bilekler ushqır stol shetlerine tiyip turmawı kerek.[40] Jazıw waqtında bilek yamasa alaqan tiregishlerin paydalanbaw kerek.[41]

Arnawlı klaviaturalardan baslap, tıshqansha almastırıwshıları hám qálem planshet interfeyslerinen sóylewdi tanıw baǵdarlamalıq támiynatına shekem ayırım beyimlesiwshi texnologiyalar jaraqat qáwpin azaytıwı múmkin. Úzilis baǵdarlamalıq támiynatı paydalanıwshıǵa jiyi-jiyi úzilis etiwdi esletip turadı. Vertikal tıshqansha yamasa djoystik tıshqansha sıyaqlı ádewir ergonomikalıq tıshqanshaǵa ótiw jeńillik beriwi múmkin.

Tıshqansha ornına sensorlı taxta yamasa grafikalıq planshet penen stilus qálemin paydalanıw arqalı qollar hám bileklerdegi qaytalanatuǵın deformaciyanı azaytıwǵa boladı.[42]

Sonday-aq qarań:

  • Klaviaturalı kompyuter - 1980-jıllardıń basında keń tarqalǵan kompyuter túri
  • Cifrlı qálem
  • Dvorak
  • IBM PC klaviaturası
  • Klaviatura jaylasıwı
  • Klaviatura qorǵawshısı
  • Klaviatura texnologiyası
  • Klaviatura
  • Maltron
  • Sanlı klaviatura
  • Qaplamalı klaviatura
  • Klaviatura qısqartpaları kestesi
  • Virtual klaviatura (sensorlı ekran klaviaturası)

Derekler

  1. ↑ "computer keyboard". https://www.thefreedictionary.com/computer+keyboard. 
  2. ↑ „Keyboard and mouse basics | nidirect“ (en). www.nidirect.gov.uk (4-dekabr 2015-jıl). 7-iyul 2022-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 21-iyul 2022-jıl.
  3. ↑ Khalid Saeed. New Directions in Behavioral Biometrics. CRC Press, 2016. ISBN 978-1315349312. 
  4. ↑ Smith, Andy (15 June 2011). "Gallery: IBM: 100 Years of THINKing Big". ZDNet. http://www.zdnet.com/pictures/gallery-ibm-100-years-of-thinking-big/. 
  5. ↑ „Past is prototype: The evolution of the computer keyboard“. ComputerWorld.com (2-noyabr 2012-jıl). 6-avgust 2018-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 6-avgust 2018-jıl.
  6. ↑ D Kocielinski „Linear interface for graphical interface of touch-screen“,. Proceedings of the 15th international conference on Human-computer interaction with mobile devices and services - MobileHCI '13, 2013 — 546 bet. DOI:10.1145/2493190.2494439. ISBN 9781450322737. 
  7. ↑ Judd. „Full-size, TKL, 60% and more: a guide to mechanical keyboard sizes“. The Keyboard Company (9-avgust 2017-jıl). 18-oktyabr 2019-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 18-oktyabr 2019-jıl.
  8. ↑ „TENKEYLESS | English meaning“. Cambridge Dictionary. Cambridge University Press. 26-fevral 2021-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 1-noyabr 2022-jıl.
  9. ↑ „What is a Flexible Keyboard?“. Nelson-Miller.com (31-avgust 2017-jıl). — „flexible keyboards ..The most common material .. silicone“. 30-oktyabr 2018-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 30-oktyabr 2018-jıl.
  10. ↑ „Specifications Wireless Multimedia Flexible Keyboard“. — „flexible keyboard is ... perfect for healthcare applications and other clean or dirty“. 30-oktyabr 2018-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 30-oktyabr 2018-jıl.
  11. ↑ "One of the first products we caught wind of at the Consumer Electronics Show was the TrewGrip keyboard, a handheld model" „TrewGrip handheld keyboard almost a solution for thumb-typing“ (11-yanvar 2014-jıl). 7-avgust 2018-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 6-avgust 2018-jıl.
  12. ↑ "Jul 28, 2009 – If you do a lot of typing, or if you have employees who do a lot of typing – ergonomic keyboards make a great deal of sense." „10 ergonomic keyboards that actually do their job“. TechRepublic.com (28-iyul 2009-jıl). 7-avgust 2018-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 6-avgust 2018-jıl.
  13. ↑ "It combines the body of a game controller with the functions of both a trackball and a keyboard." „AlphaGrip Review (iGrip)“ (9-fevral 2018-jıl). 5-avgust 2018-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 6-avgust 2018-jıl.
  14. ↑ MB Trudeau (2013). "Tablet Keyboard Configuration Affects Performance, Discomfort". PLOS ONE 8 (6): e67525. doi:10.1371/journal.pone.0067525. PMC 3694062. PMID 23840730. 
  15. ↑ „What is an Optical Keyboard?“. 7-avgust 2018-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 6-avgust 2018-jıl.
  16. ↑ „Best Optical Keyboards“. 7-avgust 2018-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 6-avgust 2018-jıl.
  17. ↑ „Dedicated Cursor Control and Navigation Keys“. 2-fevral 2017-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 6-avgust 2018-jıl.
  18. ↑ JoshuaBsfc. „Keyboard, num lock and caps lock key LED's not working“. TechNet Forums (14-noyabr 2014-jıl). 20-oktyabr 2021-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 21-oktyabr 2021-jıl.
  19. ↑ 19,0 19,1 „The Qodem Homepage“. SourceForge (18-iyun 2017-jıl). — „Nearly all of the time pressing the ESCAPE key ... will work to get out of dialogs“. 22-dekabr 2010-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 30-oktyabr 2018-jıl.
  20. ↑ Pagan Kennedy. „Who Made That Escape Key?“. The New York Times (5-oktyabr 2012-jıl). 15-noyabr 2018-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 30-oktyabr 2018-jıl.
  21. ↑ „Kermit Manual“. — „ESCAPE key to quit and input another command.“. 16-noyabr 2019-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 30-oktyabr 2018-jıl.
  22. ↑ „Escape key“. dictionary.com. 9-avgust 2018-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 30-oktyabr 2018-jıl.
  23. ↑ „The Qodem Homepage“. SourceForge (18-iyun 2017-jıl). — „Nearly all of the time pressing the ESCAPE key ... will work to get out of dialogs“. 28-iyul 2020-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 13-iyul 2020-jıl.
  24. ↑ Gesswein. „ASR 33 Information“ (14-dekabr 2024-jıl). 24-fevral 2020-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 31-oktyabr 2019-jıl.
  25. ↑ „ASCII Table – ANSI Escape sequences“. 27-fevral 2009-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 30-oktyabr 2018-jıl.
  26. ↑ „Accessing Alternate Graphic Character Sets“. 7-sentyabr 2019-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 30-oktyabr 2018-jıl.
  27. ↑ „Keyboard shortcuts in Windows“. microsoft.com. 8-mart 2018-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 23-noyabr 2018-jıl.
  28. ↑ „Use a keyboard layout for a specific language“. 24-sentyabr 2010-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 7-oktyabr 2010-jıl.
  29. ↑ „Changing The Language & Keyboard Layout On Various Distributions“. 1-iyul 2010-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 7-oktyabr 2010-jıl.
  30. ↑ „Change the default keyboard layout“. 12-sentyabr 2010-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 7-oktyabr 2010-jıl.
  31. ↑ Kenneth Kimari. „10 best backlit keyboards to buy“. Windows Report (2-sentyabr 2018-jıl). 25-may 2019-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 19-mart 2019-jıl.
  32. ↑ „Keyboard Switches – How Computer Keyboards Work“ (21-noyabr 2000-jıl). 6-avgust 2018-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 6-avgust 2018-jıl.
  33. ↑ „Why I Use the IBM Model M Keyboard That's Older Than I Am“. SlashDot.org (7-iyul 2018-jıl). 6-avgust 2018-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 6-avgust 2018-jıl.
  34. ↑ Harding. „Razer adds joystick-like control to a small mechanical keyboard“. Arstechnica (4-mart 2022-jıl).
  35. ↑ „Electrical commutation matrixer keyboards for computers“. IOPscience.org.
  36. ↑ „This Fake Phone Charger Is Actually Recording Every Key You Type“. TechCrunch. AOL (14-yanvar 2015-jıl). 10-avgust 2017-jılda túp nusqadan arxivlendi.
  37. ↑ Herley. „How To Login From an Internet Cafe Without Worrying About Keyloggers“. Microsoft Research, Redmond (2006). 8-avgust 2017-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 10-sentyabr 2008-jıl.
  38. ↑ „6 Tips To Secure Webcams, Stop Keyloggers“. Dark Reading (10-dekabr 2013-jıl). 30-dekabr 2013-jılda túp nusqadan arxivlendi.
  39. ↑ „How To Prevent Carpal Tunnel Syndrome: 9 Hand & Wrist Exercises“. 14-noyabr 2018-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 14-noyabr 2018-jıl.
  40. ↑ „Sharp Edges on Mac Book Pro“. 14-noyabr 2018-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 14-noyabr 2018-jıl.
  41. ↑ „Wrist Rests : OSH Answers“ (5-dekabr 2021-jıl). 15-aprel 2017-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 14-noyabr 2018-jıl.
  42. ↑ Complete Computer Hardware — 165 bet. „wrists should not be rested on sharp table edges. ... Switching .. to using a stylus pen with graphic tablet or a trackpad such as ...“ 
«https://kaa.wikipedia.org/w/index.php?title=Kompyuter_klaviaturası&oldid=98629» saytınan alınǵan