Paydalanıwshı (esaplaw texnikası)
Paydalanıwshı (ingl. user) ‒ bul kompyuterdi yamasa tarmaq xızmetin qollanatuǵın adam. Paydalanıwshınıń kóbinese paydalanıwshı akkauntı boladı hám sistema tárepinen paydalanıwshı atı (yamasa login) arqalı anıqlanadı. Ayırım baǵdarlamalıq ónimler basqa sistemalarǵa xızmet kórsetedi hám olarda tikkeley sońǵı paydalanıwshılar bolmaydı.
Aqırǵı paydalanıwshı
Aqırǵı paydalanıwshılar - bul baǵdarlamalıq ónimniń eń sońǵı insan paydalanıwshıları (sonday-aq operatorlar dep te ataladı). Aqırǵı paydalanıwshı ónimdi qollap-quwatlaytuǵın yamasa saqlaytuǵın paydalanıwshılardan, mısalı, sistema operatorları, maǵlıwmatlar bazasın basqarıwshılar hám kompyuter texniklerinen ózgeshelenedi. Bul termin tek baǵdarlamanı paydalanatuǵınlardı aqırǵı paydalanıwshılar ushın baǵdarlamanı jetilistiretuǵın baǵdarlamashılardan ajıratıw hám abstrakciyalaw ushın qollanıladı. Paydalanıwshıǵa baǵdarlanǵan dizaynda, ol sonday-aq baǵdarlama operatorın onıń rawajlanıwı ushın tóleytuǵın klientten hám baǵdarlamanı tikkeley paydalanbawı múmkin, biraq onıń talapların belgilewge járdem beretuǵın basqa mápli táreplerden ajıratadı.[1] Bul abstrakciya tiykarınan paydalanıwshı interfeysin jobalawda paydalı hám kútilgen paydalanıwshılardıń kópshiliginde ulıwma bolǵan tiyisli sıpatlamalar toplamına tiyisli.
Paydalanıwshıǵa baǵdarlanǵan dizaynda paydalanıwshılar túrlerin kórsetiw ushın tulǵalar jaratıladı. Hár bir tulǵa (jeke adam) ushın qaysı paydalanıwshı interfeysleri menen jumıs islewge qolaylı ekenligi (aldıńǵı tájiriybe yamasa interfeystiń óziniń ápiwayılıǵı sebepli) hám belgili tarawlar yamasa pánlerde qanday texnikalıq tájiriybege hám bilim dárejesine iye ekenligi anıqlanadı. Aqırǵı paydalanıwshı kategoriyasına az sheklewler qoyılǵanda, ásirese ulıwma xalıq paydalanıwı ushın baǵdarlamalar jobalanǵanda, aqırǵı paydalanıwshılardan minimal texnikalıq tájiriybe yamasa aldınnan oqıtıwdı kútiw ádettegi ámeliyat bolıp esaplanadı.[2]
Aqırǵı paydalanıwshı rawajlanıw tártibi paydalanıwshılar menen baǵdarlamashılar arasındaǵı ádettegi ayırmashılıqtı buldıratadı. Ol kásiplik baǵdarlamashı bolmaǵan adamlardıń programmalastırıw tilin aytarlıqtay bilmey avtomatlastırılǵan háreketler hám quramalı maǵlıwmat obyektlerin jaratıw iskerligi yamasa usılların belgileydi.
Háreket etiwshisi basqa sistema yamasa baǵdarlamalıq agent bolǵan sistemalardıń tikkeley aqırǵı paydalanıwshıları joq.
Paydalanıwshı akkauntı
Paydalanıwshı akkauntı paydalanıwshıǵa sistemaǵa autentifikaciya ámelge asırıwǵa hám potencial túrde sol sistema tárepinen berilgen yamasa oǵan baylanıslı resurslarǵa kiriw ruqsatın alıwǵa múmkinshilik beredi; biraq, autentifikaciya ruqsat etiwdi ańlatpaydı. Akkauntqa kiriw ushın, paydalanıwshıdan ádette esap júrgiziw, qáwipsizlik, jurnal jazıw hám resurslardı basqarıw maqsetlerinde parol yamasa basqa tastıyıqlawshı maǵlıwmatlar menen ózin tastıyıqlawı talap etiledi.
Paydalanıwshı sistemaǵa kirgennen keyin, operaciyalıq sistema kóbinese onıń paydalanıwshı atınıń ornına sáykeslik identifikatorı dep atalatuǵın process arqalı pútin san sıyaqlı identifikatordı qollanadı. Unix sistemalarında paydalanıwshı atı paydalanıwshı identifikatorı yamasa paydalanıwshı ID menen baylanıstırıladı.
Kompyuter sistemaları ózleriniń paydalanıwshı túrlerine qaray eki túrge bólinedi:
- Bir paydalanıwshılı sistemalarda bir neshe paydalanıwshı akkauntı túsinigi joq.
- Kóp paydalanıwshılı sistemalarda bunday túsinik bar hám paydalanıwshılardan sistemanı qollanıwdan aldın ózlerin sáykeslendiriwdi talap etedi.
Kóp paydalanıwshılı sistemadaǵı hár bir paydalanıwshı akkauntında ádette úy katalogı boladı. Bul katalogta tek sol paydalanıwshınıń iskerligine baylanıslı fayllar saqlanadı hám basqa paydalanıwshılardıń kiriwinen qorǵalǵan (biraq sistema administratorı kire aladı). Paydalanıwshı akkauntlarında kóbinese akkaunt iyesi tárepinen berilgen tiykarǵı informaciyanı óz ishine alǵan ashıq paydalanıwshı profili boladı.Úy katalogında (hám sistemadaǵı barlıq basqa kataloglarda) saqlanǵan fayllar fayl sistemasınıń ruqsatlarına iye. Bul ruqsatlar operaciyalıq sistema tárepinen tekserilip, qaysı paydalanıwshılarǵa fayldı oqıw yamasa orınlaw, ya bolmasa sol katalogta jańa fayl saqlaw ruqsat etilgenin anıqlaydı.
Sistemalar kópshilik paydalanıwshı akkauntlarınıń tek bir adam tárepinen paydalanılıwın kútse de, kóp sistemalarda hár kimniń paydalanıwına arnalǵan arnawlı akkauntlar bar, mısalı, anonim FTP ushın "anonymous" paydalanıwshı atı hám miyman akkauntı ushın "guest" paydalanıwshı atı.
Paroldi saqlaw
Unix sistemalarında jergilikli paydalanıwshı akkauntları /etc/passwd faylında saqlanadı, al paydalanıwshı parolleri /etc/shadow faylında xeshlengen túrinde saqlanıwı múmkin.[3]
Microsoft Windows sistemasında paydalanıwshı parolleri Credential Manager baǵdarlaması arqalı basqarıladı.[4] Paroller Windows profil papkasında jaylasqan.[5]
Paydalanıwshı atınıń formatı
Hár túrli kompyuter operaciyalıq sistemaları hám baǵdarlamaları formatı boyınsha hár qıylı qaǵıydalardı talap etedi/orınlaydı.
Microsoft Windows ortalıǵında, mısalı, tómendegiler qollanılıwı múmkin:[6]
- Tiykarǵı paydalanıwshı atı (UPN) formatı - mısalı: UserName@Example.com
- Tómengi dárejeli kiriw atı formatı - mısalı: DOMAIN\UserName
Terminologiya
Ayırım qolaylılıq qánigeleri "paydalanıwshı" terminine qarsı pikirlerin bildirip, onı ózgertiwdi usınıs etken.[7] Don Norman bılay degen: "Biziń qollanatuǵın jaman sózlerimizdiń biri - 'paydalanıwshılar'. Men 'paydalanıwshılar' sózin joq qılıw ushın gúres alıp barıp atırman. Men olardı 'adamlar' dep atawdı maqul kóremen".[8]
"Paydalanıwshı" termini kompyuter sistemaları hám baǵdarlamalıq ónimlerdiń qalay isleytuǵının tolıq túsiniw ushın kerek bolǵan texnikalıq bilimniń jetispewshiligin ańlatıwı múmkin. Tájiriybeli paydalanıwshılar baǵdarlamalardıń qosımsha múmkinshiliklerin paydalanadı, biraq olar kompyuter programmalastırıw hám sistema administratorlıǵı qábiletine iye bolıwı shárt emes.[9][10]
Derekler
- ↑ „Understanding Organizational Stakeholders for Design Success“ (en-US) (6-may 2004-jıl). Qaraldı: 31-avgust 2016-jıl.
- ↑ „What is end user?“ (sentyabr 1996). Qaraldı: 7-noyabr 2010-jıl.
- ↑ „What is /etc/passwd and /etc/shadow files“ (7-mart 2021-jıl).
- ↑ „[Solved Where Are Passwords Stored in Windows 10/11“].
- ↑ „Password Storage Locations For Popular Windows Applications“.
- ↑ „User Name Formats“. MSDN. Microsoft. — „The down-level logon name format is used to specify a domain and a user account in that domain [...].“. Qaraldı: 11-yanvar 2016-jıl.
- ↑ Don Norman. „Words Matter. Talk About People: Not Customers, Not Consumers, Not Users“ (17-noyabr 2008-jıl).
- ↑ „Don Norman at UX Week 2008 © Adaptive Path“ (fevral 2010). 21-dekabr 2021-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 8-noyabr 2010-jıl.
- ↑ „Power Users' Guide“. SAP Help Portal. 27-iyun 2015-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 14-yanvar 2015-jıl.
- ↑ Chen. „Windows Confidential: Power to the Power User“. Microsoft (fevral 2012). 4-aprel 2015-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 14-yanvar 2015-jıl.