Chuvash tili
Chuvash tili — túrkiy tillerden biri; Rossiya Federaciyasınıń Chuvashstan, Tatarstan, Bashqırtstan respublikalarında hám olarǵa qońsı birqansha wálayatlarda, sonday-aq, Qazaqstan hám Ukrainada tarqalǵan. Sóylesiwshileriniń ulıwma sanı 2 mln. adamnan artıqlaw (ótken ásirdiń aqırları).
| Chuvash tili | |
|---|---|
| Jergilikli atı | Чăваш чĕлхи |
| Tarqalǵan mámleketler | Rossiya[1], Ukraina, Qazaqstan[2] hám Ózbekstan[3] |
| Rásmiylik statusı |  Chuvashiya |
| Sóylesiwshiler sanı | 738 070[4] |
| Klassifikaciyası | |
| Kategoriya | Evroaziya tilleri |
| Til shańaraǵı | Altay tilleri |
| Álipbesi | Chuvash alphabet hám Kirill jazıwı |
| Til kodları | |
| ISO 639-1 | cv |
| ISO 639-2 | chv |
| ISO 639-3 | chv |
Chuvash tili joqarı (viryal) hám tómengi (anatri) dialektlerine bólinedi. Tómengi dialekt ádebiy tilge tiykar bolǵan. Chuvash tili óz rawajlanıwı tarıyxında dáslep skif, slavyan, finugor tilleri, keyinshelik, tatar hám bashqırt tilleri tásirine ushıraǵanlıǵı sebepli basqa tillerden birqansha fonetikalıq hám grammatikalıq ózgesheliklerge iye. Bunday ayırmashılıqlar dawıslılar sanı (9) hám aytılıwında, atlıqlardaǵı kóplik qosımtasınıń qollanılıwında, ayırım sanlar hám almasıqlardıń formalıq kórinisinde gúzetiledi. Leksikada áyyemgi túrkiy, mongol, finugor, iran tillerinen, sonday-aq, arab hám rus tilinen ózlestirilgen sózler ayrıqsha qatlamdı quraydı.
Chuvash tiliniń dáslepki grammatikası 1769-jılda baspadan shıǵarılǵan. XVIII ásirde hám XIX ásirdiń 1yarmida sózlikler, liniy ádebiyatlarınıń Chuvash tilindegi awdarmaları, folklor úlgileri daǵaza etiledi. Eski chuvash jazıwı, tiykarınan, rus grafikasın qollanǵan, 1871-jılda chuvash jazıwshısı hám alımı I.Ya. Yakovlev jańa chuvash jazıwın jaratqan. 1933-jıldan rus grafikası tiykarındaǵı jańa álipbe járiyalanǵan[5].
Chuvash tili (chuvash tilinde atalıwı — Chӑvash chӗlxi) — Chuvashlarning milliy tili, Chuvashiston Respublikasining davlat tili[6]. Chuvash tili túrkiy tilleriniń bulgar toparına kiredi[7]. Chuvash tilinde sóylesiwshiler sanı dúnyada — 1,15 million adamǵa jaqın (2010-jılǵı sanaq); 2002-jılǵı sanaq boyınsha Rossiyada Chuvashlar 1 million 637 mıń adamdı quradı; shama menen 55 % Chuvashstanda jasaydı.
Álipbesi
redaktorlaw| А а | Ӑ ӑ | Б б | В в | Г г | Д д | Е е | Ё ё |
| Ӗ ӗ | Ж ж | З з | И и | Й й | К к | Л л | М м |
| Н н | О о | П п | Р р | С с | Ҫ ҫ | Т т | У у |
| Ӳ ӳ | Ф ф | Х х | Ц ц | Ч ч | Ш ш | Щ щ | Ъ ъ |
| Ы ы | Ь ь | Э э | Ю ю | Я я |
Chuvashsha san atları
redaktorlaw- 1 — perre
- 2 — ikke
- 3 — vish
- 4 — tavattshea
- 5 — pillek
- 6 — ultta
- 7 — shichche
- 8 — sakkar
- 9 — tahhar
- 10 — vunna
- 11 — vunper
- 12 — vunikke
- 13 — vunvishshe
- 14 — vuntavatta
- 15 — vunpillek
- 16 — vunultta
- 17 — vunshichche
- 18 — vunsakkar
- 19 — vuntahhar
- 20 — shirem
- 30 — vatar
- 40 — hereh
- 50 — alla
- 60 — utmal
- 70 — shitmel
- 80 — sakarvunna
- 90 — taharvunna
- 100 — sher
- 1000 — pin
Ádebiyat
redaktorlaw- Baskakov A.N., Vvedeniye v izucheniye tyurkskix yazikov, 2izd., M., 1969.
Derekler
redaktorlaw- ↑ (unspecified title)
- ↑ (unspecified title)
- ↑ (unspecified title)
- ↑ (unspecified title)
- ↑ "Chuvash tili" OʻzME. Ch-harfi Birinshi tom. Tashkent, 2000-jıl
- ↑ Konstitutsiya Chuvashskoy Respubliki. Statya 8
- ↑ Chuvashskiy yazik Arxivlendi 2009-08-08 Wayback Machine saytında., statya v Chuvashskoy ensiklopedii.
| Bul maqalada Ózbekstan milliy enciklopediyası (2000-2005) maǵlıwmatlarınan paydalanılǵan. |