Qaraqalpaqsha Wikipedia

Bryus Li


Bryus Li (ingl. Bruce Lee; tuwılǵan waqtındaǵı atı Li Djun-fan; 27-noyabr 1940 – 20-iyul 1973) Gonkong-amerikalı jekpe-jek óneri sheberi hám aktyor bolǵan. Ol hár túrli jekpe-jek tártiplerinen paydalanǵan gibrid jekpe-jek filosofiyası Djit Kun Do-nıń tiykarın salıwshısı. 1970-jıllarda jekpe-jek filmleriniń keń tarqalıwına járdem bergeni ushın tanılǵan,[1] Li ayırım kommentatorlar hám jekpe-jek sheberleri tárepinen barlıq waqıtlardaǵı eń tásirli jekpe-jek sheberi hám Shıǵıs penen Batıstı baylanıstırǵan XX ásirdiń pop mádeniyat belgisi sıpatında qaraladı. Ol Gonkong ekshn kinomatografiyasın alǵa ilgeriletiwde hám Amerika filmlerinde qıtay xalqınıń kórsetiw usılın ózgertiwge járdem beriwde úlken miyneti sińgen.[2]

Bryus Li
Tuwılǵan sánesi27-noyabr 1940-jıl
Tuwılǵan jeriChinatown, San Francisco, Kaliforniya, AQSH.
Qaytıs bolǵan sánesi20-iyul 1973-jıl (1973-07-20)
(32 jasında)
Qaytıs bolǵan jeriKowloon, British Hong Kong
Kásibi
Iskerlik jılları1941–1973
Qostarı
Linda Emery (turm. 1964)
Perzentleri
Qol úlgisi

San-Franсiskoda tuwılıp, Britaniya Gonkongında ósip-jetilisken Li, ákesi arqalı bala aktyor sıpatında Gonkong kino industriyasına kirisip kelgen.[3] Onıń dáslepki jekpe-jek tájiriybesine Ving Chun (Ip Mannıń qol astında úyrengen), tay chi, boks (Gonkong boks turnirin jeńgen) hám kóshe tóbelesleri (awıl-aymaq hám úy tóbelerinde bolǵan urıslar) kiredi. 1959-jılı Li Sietlge kóship barǵan, sol jerde 1961-jılı Vashington universitetine oqıwǵa kirgen. AQSHta bolǵan usı dáwirde, aktyorlıq kareraǵa umtılsa da, jekpe-jek ónerin úyretiw arqalı aqsha islep tabıwdı oylay baslaǵan. Ol óziniń birinshi jekpe-jek mektebin Sietldegi úyinde ashqan. Keyinirek Kaliforniyanıń Oklend qalasında ekinshi mektepti ashqannan soń, 1964-jılı Kaliforniyanıń Long-Bich Xalıqaralıq karate chempionatında kórsetpeler hám sóylewleri menen úlken dıqqattı tartqan. Bunnan soń ol Los-Andjeleske kóship barıp sabaq bere baslaǵan, onıń oqıwshıları arasında Chak Norris, Sheron Teyt hám Karim Abdul-Jabbar bolǵan. 1970-jıllarda onıń Gonkong hám Gollivud filmleri Gonkong jekpe-jek filmlerin jańa ataqlılıq hám maqullaw dárejesine kóterip, qıtay jekpe-jek ónerine Batıstıń qızıǵıwshılıǵın oyatqan. Onıń filmleriniń baǵdarı hám ruwxı pútkil dúnyadaǵı jekpe-jek óneri menen jekpe-jek filmlerine kúshli tásir etip, olardı ózgertken.[4]

Karerası Gonkong hám AQSHtı qamtıǵan,[5][6][7] ol 1970-jıllardıń basında túsirilgen bes tolıq metrajlı Gonkong jekpe-jek filmindegi rolleri menen tanımalı: Lo Veydiń «Úlken bas» (1971) hám «Ǵázep judırıǵı» (1972); Golden Xarvesttiń Li tárepinen jazılǵan hám rejissyorlıq etilgen «Aydarhanıń jolı» (1972); hám Golden Xarvest penen Uorner Brazerstiń Robert Klouz rejissyorlıǵındaǵı «Aydarhanıń kiriwi» (1973) hám «Ólim oyını» (1978).[8] Lidiń óliminen keyin, onıń filmleri úlken tabınıwshılıqqa iye boldı.[1] Ol óz filmlerinde kanton mádeniyatın sáwlelendiriwi arqalı pútkil dúnyaǵa, ásirese qıtaylar arasında, hám AQSHtaǵı aziyalı stereotiplerge qarsı turǵanı ushın Aziya tegine iye amerikalılar arasında belgili tulǵaǵa aylandı.[9]

Li 1973-jıldıń iyul ayında, 32 jasında qaytıs boldı. Óliminen keyin de Li házirgi zaman jekpe-jek sportı túrlerine, sonıń ishinde dzyudo, karate, aralas jekpe-jek túrleri hám boksqa, sonday-aq házirgi zaman populyar mádeniyatına, sonıń ishinde kino, televidenie, komiksler, animaсiya hám video oyınlarına aytarlıqtay tásir etip kelmekte. Time jurnalı Lidi XX ásirdiń eń áhmiyetli 100 adamınıń qatarına kirgizgen.

Erte jaslıq dáwiri

 
Bryus Li náreste waqtında ata-anası Greys Xo hám Li Xoy-chuen menen birge

Bryus Lidiń tuwılǵandaǵı atı Li Djun-fan bolǵan. Onıń ákesi, Li Xoy-chuen, Gonkongta jasaǵan kanton opera qosıqshısı edi. Anası Greys Xo Shanxayda tuwılǵan hám evraziyalıq shıǵısqa iye bolǵan.[10] 1939-jıldıń dekabr ayında, onıń ata-anası San-Franсiskonıń Chaynataun rayonında xalıqaralıq opera gastroli ushın Kaliforniyaǵa sapar shekken.[11] Ol sol jerde 1940-jıldıń 27-noyabrinde tuwılıp, AQSHtıń jus soli (topıraq huqıqı) puqaralıq nızamları tiykarında AQSH puqaralıǵın alıw huqıqına iye bolǵan.[10] Ol tórt aylıq bolǵanda (1941-jıldıń aprel ayında), Li shańaraǵı Gonkongqa qaytıp kelgen.[2] Kóp ótpey, Ekinshi dúnya urısı dáwirinde, 1941-jıldıń dekabr ayında Yaponiya Gonkongqa kútilmegen hújim jasap, qalanı keyingi tórt jıl dawamında basqarǵan waqıtta, Li shańaraǵı kútilmegen qıyınshılıqlarǵa dus kelgen.[10]

Lidiń ana tárepten atası kantonlıq, ana tárepten kempir apası inglis bolǵan,[12] al ana tárepten úlken ájaǵası Robert Xotung golland evrey hám kanton tegine iye Gonkong biznesmeni bolǵan.

Karerası hám bilimi

1940–1958: Dáslepki rolleri, mektep bilimi hám jekpe-jek ónerine kirisiwi

Lidiń ákesi Li Xoy-chuen kanton operasınıń juldızı bolǵan. Nátiyjede, kishi Li júdá jas waqtınan kino dúnyasına kirisip, bala waqtında bir neshe filmlerde kóringen. Lidiń birinshi roli «Altın dárwaza qızı» filminde saxnaǵa kóterip shıǵılǵan náreste roli bolǵan. Ol qıtay kalendarı boyınsha hám Aydarha saatı, hám Aydarha jılında tuwılǵanı sebepli, óziniń qıtaysha saxna atın 李小龍 (Li kishi Aydarha) etip alǵan.[13]

Toǵız jasında, ol 1950-jılı «Bala» filminde ákesi menen birge «Bala Cheung» atlı komiks qaharmanına tiykarlanǵan filmde birinshi bas rolin oynaǵan. On segiz jasqa tolǵanda, ol 20 filmde kórinip úlgergen.[13] Tak Sun mektebinde (德信學校; Koulundaǵı 218 Natan jolındaǵı úyinen bir neshe kvartal qashıqlıqta) oqıǵannan soń, Li 12 jasında katolik La Salle kolledjiniń baslawısh mektep bólimine kirgen.

 
Lee and Ip Man in 1958

1956-jılı, oqıw úlgeriwi tómen bolǵanı ushın (hám múmkin minez-qulqı da jaqsı bolmaǵanı sebepli), ol Áuliye Franсisk Ksaveriy kolledjine ótkerilgen, sol jerde ol mekteptiń boks komandasınıń bavarlıq muǵallimi hám treneri Braz Edvard Masstıń qol astında tárbiyalanǵan.[14][15] Li bir neshe kóshe tóbelesine aralasqannan keyin, onıń ata-anası oǵan jekpe-jek ónerinen tálim alıw kerek degen sheshimge kelgen.

1953-jılı Lidiń dostı Uilyam Cheung onı Ip Manǵa tanıstırǵan,[16] biraq anası tárepten evropalı teginiń bolıwı sebepli, qıtay jekpe-jek dúnyasındaǵı shet ellilerge úyretpew haqqındaǵı kóp jıllıq úrip-ádet sebepli, dáslep oǵan Ving Chun kung-fusın úyreniwge ruqsat etilmegen.[17][18]  Cheung onıń jaǵın alıp sóylegennen soń, Li mektepke qabıl etilip, Ip Mannıń qol astında Ving Chun boyınsha shınıǵıwlardı baslaǵan.[19] Ip óz oqıwshıların Gonkongtıń kóshe bandalarında tóbelesiwden saqlaw ushın, olardı shólkemlestirilgen jarıslarda qatnasıwǵa úgitlegen.

Ip Man menen bir jıl shınıǵıw ótkergennen soń, basqa oqıwshılardıń kópshiligi Li menen birge shınıǵıwdan bas tartqan. Olar onıń aralas tegin bilip qalǵan edi, al qıtaylar ulıwma ózleriniń jekpe-jek óneri usılların aziyalı emeslerge úyretiwge qarsı bolǵan. Lidiń sparring sherigi Xokins Cheungtıń aytıwınsha, "Pútkil Ving Chun klanında Ip Mannan jeke ózi yamasa hátte biraz bolsa da tálim alǵan altı adamnan da az adam bar edi".[20] Degen menen, Li Ving Chunǵa úlken qızıǵıwshılıq kórsetip, Ip Man, Uilyam Cheung hám Vong Shun-leung penen jeke shınıǵıwların dawam etken.[21][22]

1958-jılı Li Gonkong mektepleri boks turnirin jeńip alıp, finalda aldıńǵı chempion Geri Elmsti nokautqa shıǵarǵan. Sol jılı Li cha-cha ayaq oyınshısı bolǵan hám Gonkongtıń Táj koloniyası Cha-Cha chempionatın jeńip alǵan.[23]

1959–1964: Úziliksiz oqıwlar hám jekpe-jek ónerindegi jetiskenlikler

Jas óspirimlik dáwirinde Lidiń kóshe tóbelesleri jiyilesip, qorqınıshlı triada shańaraǵınıń ulın jeńiwdi de óz ishine aldı. 1958-jılı, qarsılas Choy Li Fut jekpe-jek mektebiniń oqıwshıları Lidiń Ving Chun mektebine qarsı shaqırıq taslaǵannan keyin, ol úydiń tóbesinde tóbeleske qatnastı. Basqa bir balanıń ádil emes mushına juwap retinde, ol balanı sonshelli qattı urdı, onıń bir tisin túsirip jiberdi, bul balanıń ata-anasınıń poliсiyaǵa shaǵım etiwine alıp keldi.[24]

Lidiń anası poliсiya bólimine barıp, eger onı óz qarawına shıǵarsa, ulınıń is-háreketleri ushın tolıq juwapkershilikti óz moynına alatuǵını haqqında hújjetke qol qoyıwǵa májbúr boldı. Ol bul waqıya haqqında kúyewine aytpasa da, ulına 18 jasında AQSH puqaralıǵın talap etiw ushın Qurama Shtatlarǵa qaytıwdı usınıs etti.[25] Lidiń ákesi kelisti, sebebi Gonkongta qalǵan jaǵdayda Lidiń kolledjde oqıw imkaniyatları onsha úmitli emes edi.[24]

1959-jıldıń aprel ayında, Lidiń ata-anası onı Qurama Shtatlarǵa, San-Franсiskoda shańaraq dosları menen birge jasap atırǵan úlken qarındası Agnes Lige jiberiwge qarar etti. Bir neshe aydan soń, ol 1959-jılı orta mektep bilimin dawam ettiriw ushın Sietlge kóship keldi, sol jerde Rubi Chowdıń restoranında jasap turıwshı ofiсiant bolıp isley basladı. Chowdıń kúyewi Lidiń ákesiniń kásiplesi hám dostı edi. Lidiń úlken ájaǵası Piter Li kolledjde oqıw ushın Minnesotaǵa ketpesten aldın qısqa waqıtqa Sietlde onıń menen birge boldı.[26]

1959-jılı Li jekpe-jek ónerin oqıta basladı. Ol óziniń oqıtqan ónerin Jun Fan Gung Fu (sózbe-sóz awdarǵanda Bryus Lidiń Kung-fusı) dep atadı.[26] Bul onıń Ving Chunǵa bolǵan usılı edi. Li Sietlde tanısqan doslarına sabaq berdi, dáslep Dzyudo sheberlik iyelewshisi Djessi Gloverden basladı, ol Lidiń dáslepki texnikalarınıń ayırımların oqıtıwdı dawam etti. Taki Kimura Lidiń birinshi Járdemshi Instruktorı boldı hám Lidiń óliminen keyin de onıń óneri menen filosofiyasın oqıtıwdı dawam etti.[27] Li Sietlde óziniń birinshi jekpe-jek mektebin ashtı, ol Li Jun Fan Gung Fu Institutı dep ataldı.

Li Sietldegi Kapitol-Xill rayonındaǵı Edison Texnikalıq Mektebinen orta bilim alıp, diplomın aldı.[28]

1961-jıldıń mart ayında Li Vashington Universitetine oqıwǵa kirip, drama óneri, filosofiya, psixologiya hám basqa da pánlerdi oqıdı. Lidiń ózi hám kóp basqalar aytqanına qaramastan, universitettiń 1999-jılǵı pitkeriwshiler basılımındaǵı maqalaǵa tiykarlanǵanda, Lidiń rásmiy qánigeligi filosofiya emes, al drama bolǵan.[29]

1964-jıldıń basında Li universitetti taslap, Djeyms Yimm Li menen birge jasaw ushın Oklendke kóship keldi. Djeyms Li Bryus Liden jigirma jas úlken edi hám sol aymaqta belgili qıtay jekpe-jek sheberi edi. Olar birgelikte Oklendte ekinshi Jun Fan jekpe-jek studiyasın ashtı. Djeyms Li Bryus Lidi amerikalı jekpe-jek sheberi Ed Parker menen tanıstırdı. Parkerdiń mirát etiwi menen Li 1964-jılǵı Long-Bich Xalıqaralıq Karate Chempionatında qatnasıp, eki barmaqlı otırıp-turıwlardı - bir qoldıń bas barmaǵı hám kórsetkish barmaǵın paydalanıp, ayaqların shama menen iyin keńliginde qoyıp - kórsetti.[30]

Sol Long-Bich jarısında, ol jáne "bir dyuymlik mush" kórsetti.[30] Li tik turıp, oń ayaǵın alǵa shıǵarıp, dizelerin azǵana búgip, qozǵalmay turǵan sherigi aldında turdı. Lidiń oń qolı jartılay sozılǵan hám oń mushın sheriginiń kókireginen shama menen bir dyuym (2.5 sm) qashıqlıqta edi. Oń qolın artqa tartpastan, Li óz turısın saqlaǵan halda erkin qatnasıwshı Bob Beykerge kúshli mush urdı. Bul Beykerdi artqa ılaqtırıp, jaraqat almawı ushın onıń artına qoyılǵan orındıqqa qulattı, biraq Beykerdiń páti onı polǵa qulawına alıp keldi. Beyker bılay eske aladı: "Men Bryuske bunday kórsetpelerdi qaytıp islemewin ayttım. Ol maǵan sońǵı ret mush urǵanda, kókiregimdegi awırıw shıdamsız bolǵanlıqtan, jumısqa bara almadım". Dál usı 1964-jılǵı chempionatta Li birinshi ret Taekvondo ustazı Djungu Ri menen tanıstı. Olar dos bolıp, bul qarım-qatnas ekewine de jekpe-jek sheberi sıpatında payda ákeldi. Ri Lige shetten tebiwdi tolıǵı menen úyretti, al Li Rige "signalsız" mush urıwdı úyretti.

1964-jılı Oklendtiń Chaynatawnında Li Vong Djek-man menen dawlı jeke jekpe-jek ótkerdi. Vong Ma Kin Fungtıń tikkeley shákirti bolıp, Siniсyuan, Arqa Shaolin hám tay-chi boyınsha sheberligi menen belgili edi. Lidiń aytıwınsha, qıtay jámiyeti oǵan qıtaylı emes adamlarǵa sabaq beriwdi toqtatıw haqqında ultimatum bergen. Ol bas tartqanda, onı Vong penen jekpe-jek ótkeriwge shaqırǵan. Kelisim boyınsha eger Li jeńilse, ol mektebin jabıwı kerek edi, al jeńse, aq adamlarǵa yamasa basqa qálegen adamlarǵa sabaq bere alatuǵın edi. Vong bunı biykarlap, Li Chaynatawn teatrındaǵı kórsetpeleriniń birinde San-Franсiskodaǵı hár qanday adamdı jeńe alatuǵının maqtanıp aytqannan keyin, ol Li menen jekpe-jek ótkeriwdi soraǵan hám onıń ózi aq adamlarǵa yamasa basqa qıtaylı emes adamlarǵa qarsı kemsitpegen dep aytqan. Li bılay dep pikir bildirgen: "Sol qaǵazda Chaynatawnnan barlıq sifulardıń atları bar edi, biraq olar meni qorqıta almaydı". Jekpe-jekti kórgen adamlar qatarına Kedwell, Djeyms Li (Bryus Lidiń sherigi, tuwısqanı emes) hám tay-chi oqıtıwshısı Uilyam Chen kiredi.

Vong hám Uilyam Chenniń aytıwınsha, jekpe-jek ádettegiden tıs uzaq - 20-25 minut dawam etken.[31] Vong dáslep ádep-ikramlı, biraq qatań jekpe-jek boladı dep kútkenin, biraq Li onı óltiriw niyetinde agressiv hújim etkenin aytadı. Vong dástúrli qol alısıwdı usınǵanda, Li sálemlesiwdi qabıl etkendey bolıp kóringen, biraq onıń ornına Li qolın nayza sıyaqlı Vongtıń kózlerine qaratıp urǵan eken. Óz ómirin qorǵawǵa májbúr bolǵan Vong, qolaylı máwrit bolǵanda da Lige óltiriw kúshi menen urmaǵanın, sebebi bul oǵan túrme jazasın ákeliwi múmkin edi, biraq jeńiniń astındaǵı nızamsız qurallardan paydalanǵanın aytadı. Maykl Dorgannıń 1980-jılǵı "Bryus Lidiń eń qıyın jekpe-jegi" kitabına qaraǵanda, jekpe-jek eki táreptiń de sheshiwshi soqqısı sebepli emes, al Lidiń "ádetten tıs haldan tayıwı" sebepli tamamlanǵan.[32]

Degen menen, Bryus Li, Linda Li Kedwell hám Djeyms Yimm Lidiń aytıwınsha, jekpe-jek barı-joǵı úsh minut dawam etip, Lidiń sheshiwshi jeńisi menen tamamlanǵan. Kedwelldiń gúwalıǵı boyınsha: "Jekpe-jek baslandı, bul hesh qanday sheklewsiz jekpe-jek edi, ol úsh minut dawam etti. Bryus bul adamdı jerge jıqtı hám 'Berileseń be?' dep soradı, hám ol adam berilgenin ayttı". Jekpe-jekten bir neshe hápte ótkennen keyin, Li intervyu berip, atı atalmaǵan qarsılasın jeńgenin aytqan, Vongtıń aytıwınsha, bul anıq oǵan islegen silteme edi.[31]

Juwap retinde, Vong San-Franсiskodaǵı qıtay tilindegi "Pacific Weekly" gazetasında jekpe-jek haqqındaǵı óz bayanlamasın járiyalap, eger Li bul bayanlamaǵa qanaatlanbasa, ashıq qayta jekpe-jek ótkeriwge mirát etti. Li hár bir qozǵawǵa zorlıq penen juwap beriw uqıbına iye bolsa da, bul mirátqa juwap bermedi. Li aq adamlarǵa sabaq beriwdi dawam etkenine qaramastan, ekewi de bunnan keyin járiya bildiriwler jasamadı. Li film karerasın taslap, jekpe-jek ónerin rawajlandırıwdı maqul kórgen edi. Biraq, 1964-jılı Long-Bichtegi jekpe-jek kórsetpesi aqır-aqıbetinde televidenie prodyuseri Uilyam Dozerdiń Charli Channıń ulı Li Chan haqqındaǵı "Number One Son" filminiń pilot seriyasındaǵı rol ushın kastingke mirát etiwine alıp keldi. Serial hesh qashan ámelge aspadı, biraq Dozer Lidiń potenсialın kórdi.[33]

1966–1970: Amerikadaǵı rolleri hám Djit Kun-Do dóretiw

 
1966-jılı "The Green Hornet" filmi ushın túsirilgen Uilyams hám Lidiń reklama súwreti

1966-jıldan 1967-jılǵa shekem Li Uilyam Dozer tárepinen islep shıǵarılǵan hám bayanlanǵan,[34] sol atamadaǵı radio baǵdarlaması tiykarında islengen[35][33] "The Green Hornet" teleserialında Van Uilyams oynaǵan bas qaharman menen birge Kato rolin oynadı. Serial bir máwsim (26 bólim) dawamında 1966-jıldıń sentyabrinen 1967-jıldıń martına shekem efirge shıqtı. Li hám Uilyams jáne de Uilyam Dozer islep shıǵarǵan basqa teleserial "Batman"nıń úsh kesilisiw bóliminde óz qaharmanları sıpatında kórindi.[36][37][38]

"The Green Hornet" erjetken Bryus Lidi amerikalı tamashagóy auditoriyasına tanıstırdı hám aziyalı stildegi jekpe-jek ónerin usınǵan birinshi keń tarqalǵan amerika showı boldı. Showdıń rejissyorı Lidiń mush hám urıslar paydalanılatuǵın tipik amerika stilinde gúresiwin qáledi. Kásiplik jekpe-jek sheberi sıpatında Li bas tartıp, óz qánigeligi stilinde gúresiwi kerek ekenin talap etti. Dáslep, Li sonshelli tez háreket etkeni sonshelli, onıń háreketlerin plenkaǵa túsiriw múmkin bolmadı, sonlıqtan ol óz háreketlerin ásteletiwge májbúr boldı.[39]

Showdıń islep shıǵarılıwı waqtında Li showda kaskadyor bolıp isleytuǵın Djin LeBell menen dos boldı. Olar birge shınıqtı hám óz qánigelikleri boyınsha jekpe-jek óneri bilimleri menen almastı. 1967-jılı show toqtatılǵannan keyin, Li Dozerge "show-biznestegi meniń kareramdı" baslap bergeni ushın minnetdarshılıq xat jolladı.[40] After the show was canceled in 1967, Lee wrote to Dozier thanking him for starting "my career in show business".[39]

1967-jılı Li "Ironside" serialınıń bir bóliminde rol oynadı.[41]

 
Djit Kun-Do embleması Bryus Li Miyrası tárepinen saqlanatuǵın dizimge alınǵan sawda belgisi bolıp tabıladı. Tayсzitu simvolınıń átirapındaǵı qıtay háripleri bılay oqıladı: "Jolsızlıqtı jol etip paydalanıw" hám "Sheklewsizlikti sheklew etip alıw". Kórsetkishler yan hám in arasındaǵı sheksiz tásirlesiwdi ańlatadı.

Djit Kun Do 1967-jılı payda bolǵan. «Jasıl shegirtke» serialınıń bir sezonın túsiriwden keyin, Li jumıssız qalıp, Djun Fan Gung-fu Institutın ashtı. Vong Djek-manmen bolǵan tartıslı jekpe-jek Lidiń jekpe-jek óneri haqqındaǵı filosofiyasına tásir etti. Li gúres uzaqqa sozılǵanın hám Ving Chun texnikasın qollanıp óz potenсialın tolıq kórsete almaǵanın túsindi. Ol dástúrli jekpe-jek óneri texnikaları kóshedegi tártipsiz urıs jaǵdaylarında qollanıw ushın júdá qattı hám formal degen pikirge keldi. Li «ámeliylik, iykemlilik, tezlik hám nátiyjelilik» ke pát bergen sistemanı rawajlandırıwdı sheshti. Ol kúsh ushın salmaq kóteriw, shıdamlılıq ushın juwırıw, iykemlilik ushın sozılıw sıyaqlı hár qıylı shınıǵıw usılların qollanıwdı basladı hám qılıshlasıw hám tiykarǵı boks texnikaları sıyaqlı kóplegen basqa usıllardı úziliksiz beyimlep bardı.

Li ózi «stilsiz stil» dep ataǵan nársege pát berdi. Bul dástúrli stillerge tán dep esaplaǵan formal usıldan qutılıwdan ibarat edi. Li hátte ol endi Djun Fan Gung-fu dep ataǵan sistemanıń da júdá sheklewshi ekenin sezdi, hám ol aqır-aqıbetinde Djit Kun Do yamasa Tosqınlıq Berewshi Mushtıń Jolı dep ataytuǵın filosofiya hám jekpe-jek ónerine aylandı. Bul atamaǵa ol keyin ókindi, sebebi Djit Kun Do stillerge tán belgili parametrlerdi ańlattı, al onıń jekpe-jek óneriniń ideyası parametrler hám sheklewlerden tısqarı bolıwı edi.

Sol waqıtta Lidiń jekpe-jek óneri boyınsha oqıwshılarınıń ekewi Gollivud sсenariyshisi Stirling Sillifant hám aktyor Djeyms Koburn edi. 1969-jılı olar úshewi «Únsiz Fleyta» atlı film ushın sсenariy ústinde islesti hám túsirilim ornın izlew ushın birge Hindstanǵa bardı. Joybar sol waqıtta ámelge aspadı, biraq 1978-jılǵı Devid Kerradin bas roldi oynaǵan «Temir sheńber» filmi usı syujet tiykarında islendi. 2010-jılı prodyuser Pol Maslanski «Únsiz Fleyta»nıń dáslepki sсenariyi tiykarında film islewdi jobalastırıp, oǵan qarjılandırıw alǵanı haqqında xabar berildi.

1969-jılı Li Sillifant jazǵan «Marlou» filminde qısqa rol oynadı, onda ol Djeyms Garner oynaǵan jeke detektiv Filip Marloudı qorqıtıw ushın jallanǵan ǵalaba adamnıń rolin orınladı, ol Marloudı qorqıtıw ushın óziniń jekpe-jek óneri qábiletlerinen paydalanıp, vandalizm háreketlerin ámelge asıradı.[42][43] Sol jılı ol Din Martin bas roldi oynaǵan Matt Xelm haqqındaǵı komediyalıq shpionlıq filmniń tórtinshi bólimi «Qıyratıwshı topar»da karate boyınsha másláhátshi sıpatında kórsetildi.[44] Jáne de sol jılı Li «Mine kelinler keledi» hám «Blondi» seriallarınıń bir-bir bóliminde rol oynadı.[45][46]

1970-jılı Li jáne de Sillifant jazǵan, Ingrid Bergman hám Antoni Kuinn bas roldi oynaǵan «Báhárgi jawında seruen» filminiń jekpe-jek xoreografiyasın islep shıǵarıwǵa juwapker boldı.[47]

1971–1973: Gonkong filmleri hám Gollivudtaǵı tabıslar

1971-jılı Li Sillifant jazǵan «Longstrit» teleserialınıń tórt bóliminde rol oynadı. Li Djeyms Franсiskus oynaǵan bas qaharman Mayk Longstrittiń jekpe-jek óneri boyınsha ustazı Li Cung rolin orınladı, hám onıń jekpe-jek óneri filosofiyasınıń áhmiyetli tárepleri sсenariyge kirgizilgen edi.[48][49] Lidiń óziniń aytıwınsha, sonday-aq onıń óliminen keyin Linda Li Keduelldiń aytıwı boyınsha, Li 1971-jılı óziniń teleserialın usınǵan, ol dáslep «Jawınger» dep atalıp, bul haqqındaǵı sóylesiwlerdi Warner Bros kompaniyası tastıyıqlaǵan. 1971-jıl 9-dekabrde «The Pierre Berton Show» telebaǵdarlamasındaǵı intervyude Li Paramount hám Warner Bros kompaniyalarınıń onı «zamanagóy nársede oynawın» qálegenin hám olardıń vestern ideyası eskirgenin oylaǵanın, al óziniń vestern islewdi qálegenin ayttı.

Keduelldiń aytıwınsha, Lidiń konсepсiyası qayta islenip, «Kung-fu» dep ataldı, biraq Warner Bros Lige hesh qanday avtorlıq huqıq bermedi. Warner Bros kompaniyasınıń aytıwınsha, olar ádewir waqıttan beri usınday konсepсiya ústinde islep atırǵan edi, onı 1969-jılı eki sсenariyshi hám prodyuser - Ed Spilman hám Govard Fridlander dóretken edi,[50] bunı Lidiń biografı Metyu Polli de tastıyıqlaydı.[51] Bul derekler boyınsha, Lidiń bas rolge alınbawınıń sebebi onıń qalıń akсenti bolǵan, biraq Fred Uayntraub bunı onıń etnikalıq kelip shıǵıwı menen baylanıstıradı.[52][53]

Batıs shólistanda Shaolin monaxı roli aqır-aqıbetinde sol waqıtta jekpe-jek óneri menen shuǵıllanbaytuǵın Devid Kerradinge berildi. «The Pierre Berton Show» baǵdarlamasında bergen intervyusinde Li serialdaǵı rol tarqatıwǵa baylanıslı Warner Bros kompaniyasınıń kóz-qarasın túsinetuǵının bildirdi: «Olar biznes kóz-qarasınan bunı qáwipli dep esaplaydı. Men olardı ayıplamayman. Eger jaǵday kerisinshe bolıp, Amerika juldızı Gonkongqa kelgende hám men qarjı iyesi bolǵanımda, men de onı tamashagóyler qabıl etiwi boyınsha óz táshiwishlerime iye bolar edim».

Prodyuser Fred Uayntraub Lige Gonkongqa qaytıp, Gollivud basshılarına kórsete alatuǵın tolıq metrajlı film islewdi másláhát bergen edi. AQSHtaǵı ekinshi dárejeli rollerden qanaatlanbaǵan Li Gonkongqa qayttı. «Jasıl shegirtke» serialınıń Gonkongta úlken jetiskenlikke eriskeninen hám rásmiy emes túrde «Kato shouı» dep atalatuǵınınan xabarsız bolǵan Li, ózin shoudıń juldızı sıpatında tanıǵan adamlardı kórip tańqaldı. Shaw Brothers Studio hám Golden Harvest kompaniyaları menen sóylesiwlerden keyin, Li Golden Harvest óndirgen eki filmde bas rolde túsiw ushın shártnama dúzdi.

Li óziniń birinshi bas rolin «The Big Boss» (1971) filminde oynadı, bul film pútkil Aziya boyınsha úlken kassalıq tabısqa erisip, onı juldızlıqqa alıp keldi. Bunnan keyin ol «Fist of Fury» (1972) filmin túsirdi, bul film «The Big Boss» filminiń qoyǵan kassalıq rekordların buzdı. Dáslepki eki jıllıq kelisimin tamamlaǵannan soń, Li Golden Harvest penen jańa shártnama dúzdi. Keyinirek Li Chou menen birge óziniń Concord Production Inc. kompaniyasın qurdı. Óziniń úshinshi filmi «The Way of the Dragon» (1972) ushın ol filmniń sсenariyin jazıwshısı, rejissyorı, bas aktyorı hám urıs saxnalarınıń xoreografı sıpatında tolıq baqlawǵa iye boldı. 1964-jılı Kaliforniyanıń Long-Bich qalasında ótkerilgen kórsetiwde Li karate chempionı Chak Norris penen tanıstı. «The Way of the Dragon» filminde Li Norristi kóriwshilerge óziniń qarsılası sıpatında tanıstırdı. Olardıń jekpe-jegi "jawıngerlik óner hám kino tariyxındaǵı eń jaqsı urıs saxnalarınıń biri" dep bahalanǵan.[54] Bul rol dáslep amerikalı karate chempionı Djo Lyuiske usınılǵan edi. «Fist of Fury» hám «Way of the Dragon» filmleri dúnya júzi boyınsha sáykes túrde shama menen 100 million hám 130 million AQSH dolları tabıs alıp keldi.

1972-jıldıń avgust ayınan oktyabr ayına shekem Li óziniń tórtinshi Golden Harvest filmi «Game of Death» ústinde jumıs basladı. Ol ayırım saxnalardı, sonıń ishinde burınǵı oqıwshısı, 7 fut 2 dyuym (218 sm) boylı amerikalı basketbol juldızı Karim Abdul-Djabbar menen urıs saxnasın túsirdi. 1972-jıldıń noyabr ayında Warner Bros kompaniyası Lige Concord, Golden Harvest hám Warner Bros birgelikte islep shıǵaratuǵın birinshi film «Enter the Dragon»da bas roldi oynawdı usınǵannan keyin óndiris toqtatıldı. Túsiriw jumısları 1973-jıldıń fevral ayında Gonkongta baslanıp, aprel ayında juwmaqlandı.[55]

Túsiriw baslanǵannan bir ay ótkennen soń, basqa óndiriwshi kompaniya Starseas Motion Pictures Lidi «Fist of Unicorn» filminiń bas aktyorı sıpatında járiyaladı, haqıyqatında ol tek kóp jıllıq dostı Yunikorn Chanǵa járdem retinde filmdegi urıs saxnalarınıń xoreografiyasın islep beriwge kelisken edi. Li óndiriwshi kompaniyaǵa qarsı arza bermekshi boldı, biraq Chan menen doslıǵın saqlap qaldı. Degen menen, «Enter the Dragon» filmi tamamlanǵannan bir neshe ay ótip hám onıń 1973-jılı 26-iyuldegi premerasına altı kún qalǵanda Li qaytıs boldı.[56]

«Enter the Dragon» sol jıldıń eń kóp tabıs alıp kelgen filmleriniń birine aylandı hám Lidiń jawıngerlik óner ańızına aylanıwın tastıyıqladı. Film 1973-jılı 850,000 AQSH dollarına túsirilgen, bul 2007-jılǵı inflyaсiyanı esapqa alǵanda 4 million dollarǵa teń.[57] «Enter the Dragon» filmi dúnya júzi boyınsha 400 million dollardan artıq tabıs alıp kelgeni mólsherlenedi, bul 2022-jılǵı inflyaсiyanı esapqa alǵanda 2 milliard dollardan artıqqa teń. Film jawıngerlik ónerge qısqa múddetli qızıǵıwshılıqtı oyattı, bul "Kung Fu Fighting" sıyaqlı qosıqlarda hám ayırım TV showlarda óz kórinisin taptı.

1978-jıldan házirge shekem: Qaytıs bolǵannan keyingi jumısları

 
Bryus Lidiń Gonkongtaǵı Dańq gúzarındaǵı juldızı

"Enter the Dragon" filminiń rejissyorı Robert Klouz, Golden Harvest penen birge Lidiń pitpey qalǵan "Game of Death" filmin qayta tiklegen. Li "Enter the Dragon" filmin túsiriwge ketpesten aldın "Game of Death" ushın 100 minuttan aslam material, sonıń ishinde qaytalanǵan kórinislerdi túsirip úlgergen edi. Abdul-Jabbardan tısqarı, filmde Djordj Lezenbi, Xapkido ustazı Ji Xan-je hám Lidiń jáne bir shákirti Den Inosanto da qatnasqan. Filmniń shıńı - Lidiń qaharmanı Xay Tien sarı sport kiyiminde bes qabatlı pagodanıń hár bir qabatında hár qıylı qarsılaslar menen ayqasqan saxnalar boldı.

Talqılawlarǵa sebep bolǵan adım menen, Robert Klouz filmdi Lige uqsaytuǵın aktyor (Kim Tay Chung, kaskadyor sıpatında Yuen Byao) hám Lidiń basqa filmlerinen alınǵan arxiv kórinislerin paydalanıp, jańa syujet hám aktyorlar quramı menen tamamladı. Film 1978-jılı ekranǵa shıqtı. Bul jıynap dúzilgen filmde Lidiń haqıyqıy túsirilgen kórinisleri tek on bes minut boldı. Lidiń paydalanılmaǵan materialları 22 jıldan keyin tabılıp, "Bruce Lee: A Warrior's Journey" hújjetli filmine kirgizildi.

 
Bryus Lidiń Gollivud Dańq gúzarındaǵı juldızı

1972-jılı "The Big Boss" hám "Fist of Fury" filmleriniń tabıslı bolıwınan keyin, Golden Harvest kompaniyasınıń Raymond Chou tárepinen úshinshi film jobalastırıldı. Bul filmdi Lo Vey rejissyorlıq etiwi kerek edi hám onıń atı "Yellow-Faced Tiger" bolıwı kerek edi. Biraq, sol waqıtta Li óziniń "Way of the Dragon" sсenariyin rejissyorlıq etiw hám prodyuserlik etiwdi sheshti. Li Raymond Chou menen birge óndiris kompaniyasın qurǵan bolsa da, 1973-jıldıń sentyabr-noyabr aylarında básekiles Shaw Brothers Studio menen birge tariyxıy film jobalastırılǵan edi. Bul filmdi Chor Yuen yamasa Chen Kang rejissyorlıq etiwi, Yi Kang hám Chang Chex sсenariy jazıwı kerek edi. Filmniń atı "The Seven Sons of the Jade Dragon" bolıwı kerek edi.[58]

2015-jılı Perfect Storm Entertainment hám Bryus Lidiń qızı Shennon Li "The Warrior" serialınıń islep shıǵarılatuǵının hám Cinemax kanalında kórsetiletuǵının járiyaladı. Film rejissyorı Djastin Lin serialdı basqarıw ushın tańlandı.[59] Óndiris 2017-jıldıń oktyabr ayında Qubla Afrikadaǵı Keyptaunda baslandı. Birinshi sezonda 10 bólim bar.[60] 2019-jıldıń aprel ayında Cinemax serialdıń ekinshi máwsimin tastıyıqladı.[61]

2021-jıldıń mart ayında prodyuser Djeyson Kotxari "The Silent Flute" filminiń huqıqların satıp alǵanı haqqında xabar berildi. Bul film miniseriya bolıp isleniwi kerek, al Djon Fusko sсenarist hám atqarıwshı prodyuser bolıwı kerek edi.[62]

Islenbegen jumıslar

Li bir neshe sсenariyler ústinde ózi de islegen edi. "Southern Fist/Northern Leg" dep shártli túrde atalǵan filmniń tiykarǵı syujetin Lidiń óz dawısı menen aytıp bergen jazbası bar, onda "The Silent Flute" (Circle of Iron) filminiń biykar etilgen sсenariyi menen uqsaslıqlar bar. Basqa bir sсenariydiń atı "Green Bamboo Warrior" bolıp, ol San-Franсiskoda ótiwi kerek edi, Bolo Yung penen birge oynawı hám Endryu Vayna prodyuserlik etiwi jobalastırılǵan edi. Bul jobalastırılǵan film proektleri ushın kostyum sınawları da shólkemlestirilgen edi.

Soqqı beriw

Lidiń jekpe-jek óneri menen birinshi tanısıwı ákesi arqalı boldı, onnan ol U stilindegi tay chidiń tiykarların úyrendi. Jasóspirim waqtında Li Gonkongtaǵı banda ayqaslarına aralasıp, jiyi kóshe tóbeleslerine qatnastı.[63] Lidiń jekpe-jek óneriniń rawajlanıwına eń úlken tásir etken nárse onıń Vin Chun úyreniwi boldı. Li 16 jasında, 1956-jıldıń aqırınan 1957-jılǵa shekem, qarsılas banda aǵzalarınan jeńilgennen keyin, Vin Chun ustazı Ip Mannıń qol astında boldı.

Iptiń ádettegi sabaqları ulıwma alǵanda forma shınıǵıwları, chi sao (jabısqaq qollar) shınıǵıwları, aǵash maneken texnikaları hám erkin sparring bolıp ótti. Sabaqlar ushın belgilengen qálip joq edi. Li úyrengen basqa qıtay jekpe-jek stilleri arasında Arqa bogomol, Qubla bogomol, Búrkit tırnaǵı, Tan Tuy, Lou Xan, Mizongyi, Va Kung, Maymıl, Qubla aydarha, Fuсzyan aq tırna, Choy Li Fut, Xun Gar, Choy Gar, Fut Gar, Mok Gar, Yau Kung Mun, Li Gar hám Lau Gar bar edi.

1956-jıldan 1958-jılǵa shekem Li Áwliye Franсisk Ksaveriy kolledjiniń boks komandasınıń treneri Brat Edvardtan boks boyınsha tálim aldı. 1958-jılı Li Gonkong mektepleri arasındaǵı boks turnirin jeńip aldı, finalda aldıńǵı chempion Geri Elmsti nokdaunǵa túsirdi. Amerika Qurama Shtatlarına kóshkennen keyin, Li awır salmaqtaǵı boks chempionı Muxammed Áliydiń kúshli tásirine tústi, 1960-jılları onıń ayaq jumısın izertlep, óz stiline kirgizdi.[64]

Li 1964-hám 1968-jılları Long-Bich qalasında ótkerilgen Xalıqaralıq karate chempionatında óziniń Jit Kun Do jekpe-jek ónerin kórsetti, sońǵısınıń joqarı sapalı video jazbası bar. Videoda Lidiń qarsılası qorǵanıwǵa úlgermey turıp tez kóz soqqıların beriwi hám bir neshe ıqtıyarlılarǵa bir dyuymlik mushın kórsetiwi sáwlelengen. Ol kózi baylanǵan halda qarsılası menen chi sao jattıǵıwların orınlaydı, qarsılasınıń hálsiz táreplerin izlep, mushlar hám jıǵıwlar menen utadı. Keyin Li tolıq baylanıslı sparring gúresinde qatnasadı, ekewi de teri bas qorǵawın kiygen.

Videoda Lidiń Jit Kun Do konсepсiyasın qollanıp, únemli qozǵalıslardı ámelge asırǵanı kórinedi. Ol Áliyden úyrengen ayaq jumısın paydalanıp, qarsılasınan uzaqta turıp, arqa tárepten mushlar hám tuwrı soqqılar menen qarsı hújim etedi. Ol hújimlerdi toqtatıwshı jan soqqıları menen bólip taslaydı hám tez arada bir neshe sıpırıp túsiriwler hám bas tepkilerin orınlaydı. Qarsılas Lige qayta-qayta hújim etiwge urınadı, biraq hesh qashan taza soqqı bere almaydı. Bir márte ol aylanbalı tebiw menen jaqınlasıwǵa eristi, biraq Li buǵan qarsı hújim etti. Bul video 1995-jılı "Black Belt" jurnalı tárepinen kórip shıǵılıp, "háreketler Lidiń filmlerindegidey tez hám ǵázepli" degen juwmaqqa kelingen.

1964-jılǵı chempionatta Li birinshi ret taekvondo ustası Jungu Ri menen ushırastı. Ri Lige jan tebiwdi detallı túrde úyretken bolsa, Li Rige "signalsız" mush urıwdı úyretti. Ri Liden "akkupunch" dep ataytuǵın usıldı úyrenip, onı amerikalı taekvondoǵa kirgizdi. "Akkupunch" - bul adamnıń reakсiya waqtına tiykarlanǵan, bloklaw qıyın bolǵan tez mush - "ideya soqqını qarsılas miyden bilekke baylanıs jasap bolǵansha tamamlawdan ibarat".[65]

Li kóbinese qıya tebiwdi qollanǵan, bul keyinirek aralas jekpe-jek túrlerinde keń qollanıldı.[66] Jit Kun Doda bul "jit tek", "toqtatıwshı tebiw" yamasa "kesip ótiwshi tebiw" dep ataladı.[67]

Greppling (Gúres)

Li hár qıylı jekpe-jek stilleri arasında kross-trenirovkanı maqul kórgen hám ásirese grepplinge qızıqqan. Li Sietl hám Kaliforniyada bir neshe dzyudo sheberleri menen shınıqtı, olardıń arasında Fred Sato, Djessi Glover, Taki Kimura, Xeyuord Nishioka hám Uolli Djey, sonday-aq Djin LeBell bar edi. Onıń birinshi shákirtleriniń kópshiligi dzyudo hám basqa da jekpe-jek túrlerinde tájiriybeli bolǵan, al Li ózi úyretkenindey-aq kóp nárse úyrendi. "Jasıl shıbın" filminiń túsiriliwi waqtında LeBell menen doslasqannan keyin, Li oǵan soqqı beriw ónerin úyretiwdi usındı, bunıń ornına gúres usılların úyreniw ushın. LeBell ataqlı gúresshiler Lu Tesz hám Ed Lyuisten ketch-restling úyrengen edi, hám dzyudo menen ketch-restlingtiń ayrıqsha usılların Lidiń "Jit Kun Donıń jolı" kitabınan kóriwge boladı. Ol jáne de gúres usılların xapkido ustası Ji Xan-jeden úyrendi.[68]

Gloverdiń aytıwınsha, Li tek qarsılastı uslap alıw háreketinde ǵana dzyudonı nátiyjesiz dep tapqan. Olardıń birinshi birgeliktegi shınıǵıwında, Glover Lige osoto gari usılın kórsetti, Li bunı jaman usıl emes dep esapladı, biraq Gloverdiń onı uslap turıwǵa májbúr bolǵanın unatpadı. Sietlde bolǵan waqtında, Li onı qulatıwǵa yamasa jerge jıqpaqshı bolǵan qarsılaslarǵa qarsı gúreske qarsı usıllardı islep shıqtı. Glover Lidiń "eger sizdi tik turǵan halda uslap alıw múmkinshiligi bolsa, hesh qashan jerge jıǵılmaytuǵının" eske túsirdi. Soǵan qaramastan, Li LeBellge dzyudonı óziniń jekpe-jek stiline qosıw tilegin bildirdi. Ol osoto garini Jit Kun Do sistemasına kirgizdi, sonday-aq dzyudodan basqa da laqtırıwlar, qol qulpılawlar hám buwındırıwlardı qostı.[69]

Li gúresiwdiń háreket xoreografiyasında kózge túserlik emesligi sebepli az paydalı dep esaplasa da,[70] ol óz filmlerinde gúres usılların kórsetti. Mısalı, "Aydarhanıń jolı" filminde onıń qaharmanı qarsılası Chak Norristi LeBellden ilhamlanǵan moyın qısıwı menen jeńedi,[40] al "Aydarhanıń kiriwi" filminiń prologında Li qarsılası Sammo Xungtı qol qulpılaw arqalı jeńedi.[68] "Ólim oyını" filminde de Li hám Xan-jey gúres usılların almasadı, sonday-aq Li Karim Abdul-Jabbar oynaǵan personajǵa qarsı kúres usılların qollanadı.[68]

Lige sonday-aq Úlken Gama dep atalǵan, gúres kúshi menen tanılǵan hind/pákistan pexlevani gúres chempionınıń shınıǵıw rejimi tásir etken. Li Gamanıń shınıǵıwların óziniń shınıǵıw rejimine kirgizgen.[71]

Kóshe tóbelesi

Lige taǵı bir úlken tásir etken nárse Gonkongtıń kóshe tóbelesi mádeniyatı, ásirese úy tóbelerindegi urıslar edi. XX ásirdiń ortasında Gonkongta jınayatshılıqtıń ósiwi hám Gonkong poliсiyasınıń adam kúshiniń sheklengenligi sebepli, kóp jas gonkonglılar ózin qorǵaw ushın jekpe-jek ónerin úyrene basladı. 1960-jıllar dógereginde Gonkongta shama menen 400 jekpe-jek mektebi bolıp, olar ózleriniń ayrıqsha stillerin úyretetuǵın edi. Gonkongtıń kóshe tóbelesi mádeniyatında 1950-1960-jılları úy tóbelerindegi urıs kórinisi payda boldı, bunda qarsılas jekpe-jek mektepleriniń toparları britaniya kolonial hákimiyatlarınıń qatań sharalarınan qashıw ushın Gonkong úyleriniń tóbelerinde qolǵapsız urıslarǵa shaqırısatuǵın edi. Li bul Gonkong úy tóbelerindegi urıslarǵa jiyi qatnasatuǵın edi. Ol hár qıylı jekpe-jek mektepleriniń hár túrli usılların óziniń gibrid jekpe-jek stiline biriktirdi.

Li 1970-jıllardıń basında Gonkongqa qaytıp kelgende, onıń "shıǵıstaǵı eń tez mush" ataǵı jergilikli adamlardıń onı kóshe tóbelesine shaqırıwına sebep boldı. Ol geyde bul shaqırıqlardı qabıl etip, kóshe tóbeleslerine qatnastı, bul sol waqıtta baspasózdiń onı zorlıqshıl etip kórsetiwine alıp keldi hám ayırım sınǵa ushıradı.[72]

Fizikalıq tayarlıq

172 sm (5 fut 8 dyuym) boyı hám 64 kg (141 funt)[73] salmaǵı menen Li óziniń fizikalıq tayarlıǵı hám kúsh-quwatı menen belgili edi. Ol múmkin bolǵanınsha kúshli bolıw ushın arnawlı fizikalıq shınıǵıw rejimin qollandı. 1965-jılı Vong Jek-man menen bolǵan gúresinen keyin, Li jekpe-jek ónerin úyreniwge degen qatnasın ózgertti. Li óz dáwirindegi kóp jekpe-jek sheberleriniń fizikalıq shınıǵıwǵa jetkilikli waqıt ajıratpaytuǵının sezdi. Li tolıq fizikalıq tayarlıqtıń barlıq elementlerin - bulshıq et kúshi, bulshıq et shıdamlılıǵı, júrek-qan tamır shıdamlılıǵı hám iykemlilikti kirgizdi. Ol ayırım bulshıq et massasın qurıw ushın dástúrli bodibilding usılların qollandı, biraq onı asırıp jibermedi, sebebi bul tezlikti yamasa iykemlilikti tómenletiwi múmkin edi. Sonnıń menen birge, teńsalmaqlılıq máselesinde, Li ruwxıy hám psixikalıq tayarlıqtıń jekpe-jek óneri kónlikpelerin fizikalıq jaqtan úyreniwdiń tabıslı bolıwı ushın tiykarǵı áhmiyetke iye ekenin ayttı. Ol óziniń "Jit Kun Do jolı" kitabında bılay dep jazdı:

Shınıǵıw - sporttıń eń kóp itibarsız qaldırılǵan tárepleriniń biri. Kónlikpelerdi rawajlandırıwǵa kóp waqıt ajıratılıp, qatnasıwshınıń jeke rawajlanıwına az waqıt berilgen. ... Jit Kun Do, aqır-aqıbetinde, mayda texnikalar máselesi emes, al joqarı dárejede rawajlanǵan ruwxıylıq hám dene qurılısı máselesi.

Linda Li Kedwelldiń aytıwınsha, Qurama Shtatlarǵa kóship kelgennen keyin kóp ótpey, Li awqatlanıwǵa itibar beriwdi basladı hám paydalı awqatlar, joqarı proteinli ishimlikler, vitaminler hám minerallı qosımshalarǵa qızıǵıwshılıq payda etti. Keyinirek ol joqarı ónimli denege erisiwdiń joqarı ónimli avtomobil dvigatelin saqlap turıwǵa uqsas ekenin túsindi. Kóshpeli mánide, tómen oktanlı janılǵı menen mashinanı júrgiziw múmkin bolmaǵanı sıyaqlı, adamnıń denesin de zıyanlı awqatlar menen uzaq waqıt dawamında saqlap turıw múmkin emes, hám "nadurıs janılǵı" menen adamnıń denesi áste yamasa shala isleydi.

Li pechenyeler hám aq unnan tayarlanǵan ónimlerden awlaq boldı, olardı denesi ushın hesh qanday paydası joq bos kaloriyalar dep sıpatladı. Ol Aziya aspazlıǵınıń hár qıylılıǵın jaqsı kóretuǵını menen belgili edi hám kóbinese palız ónimleri, gúrish hám balıq aralas awqatlanatuǵın edi. Li sút ónimlerin unatpaytuǵın edi, sonlıqtan óz raсionında qurǵaq sútti paydalanatuǵın edi.[74]

Den Inosanto Lidiń kúndelikli rejesinde birinshi is retinde meditaсiya menen shuǵıllanǵanın eske túsiredi.[75]

Kórkemlik

Filosofiya

Li tiykarınan jekpe-jek óneri sheberi sıpatında belgili bolsa da, ol Vashington universitetinde oqıǵan waqtında drama hám Aziya hám Batıs filosofiyasın úyrendi. Ol kóp oqıytuǵın edi hám onıń keń kitapxanasında tiykarınan jekpe-jek óneri hám filosofiyalıq tekstler bar edi.[76] Onıń jekpe-jek óneri hám gúres filosofiyası haqqındaǵı kitapları jekpe-jek óneri sheńberinde de, onnan tısqarı da óziniń filosofiyalıq pikirleri menen belgili. Onıń hár tárepleme filosofiyası kóbinese onıń gúres isenimlerin sáwlelendiretuǵın edi, biraq ol óziniń jekpe-jek óneriniń tek usınday tálimler ushın metafora ekenin tez-tez aytıp turatuǵın edi.

Ol hár qanday bilimniń aqır-aqıbette ózin-ózi tanıwǵa alıp keletuǵınına isenetuǵın edi. Ol ózin-ózi kórsetiwdiń ózi tańlaǵan usılı jekpe-jek óneri ekenin aytqan.[77]

Poeziya

Jekpe-jek óneri hám filosofiyadan tısqarı, olar fizikalıq aspekt hám haqıyqat hám prinсipler ushın ózin-ózi ańlawǵa itibar qaratadı, Li jáne de óziniń sezimlerin hám ómiriniń belgili bir dáwirin sáwlelendiretuǵın qosıqlar da jazǵan. Kóp túrli kórkem óner túrleri olardı dóretiwshi suwretshiniń ózi menen úylesimli bolıp qaladı. Lidiń ózin-ózi kórsetiw prinсipi onıń poeziyasına da qollanılǵan. Onıń qızı Shennon Li bılay degen: "Ol haqıyqattan da qosıqlar jazǵan; ol shınında da hár tárepleme suwretshi edi".[78]

Onıń poetikalıq shıǵarmaları dáslep qoldan qaǵazǵa jazılǵan, keyin redakсiyalanıp baspadan shıqqan, Bryus Lidiń shıǵarmalarınıń tiykarǵı avtorı (redaktorı) Djon Littl bolǵan. Linda Li Keduell (Bryus Lidiń hayalı) kúyewiniń jazbaları, qosıqları hám tájiriybelerin izin dawam ettiriwshiler menen bólisken. Ol bılay degen: "Lidiń qosıqları, amerikalı standartlar boyınsha, ádewir qarańǵı - adam psixikasınıń tereń, az ashılǵan táreplerin sáwlelendiredi".[79]

Bryus Lidiń qosıqlarınıń kópshiligi anti-poeziya kategoriyasına kiredi yamasa paradoks túrine jatadı. Onıń qosıqlarındaǵı kewil-xosh onıń Robert Frost sıyaqlı basqa da ataqlı shayırlar menen salıstırıwǵa bolatuǵın tárepin kórsetedi, olardıń kópshiligi ózlerin qarańǵı poetikalıq shıǵarmalar arqalı kórsetken. Jekpe-jek ónerindegi In hám Yan simvolınan alınǵan paradoks onıń poeziyasına da sińdirilgen. Onıń jekpe-jek óneri hám filosofiyası onıń poeziyasına úlken úles qosadı. Lidiń poeziyasınıń erkin qosıq forması onıń "Formasız bolıń... pishimsiz, suw sıyaqlı" degen sózin sáwlelendiredi.[80]

Jeke ómiri

Atları

Lidiń kanton tilindegi tuwılǵan atı Li Jun-fan edi. Bul at omofon túrinde "qayta keliw" mánisin ańlatadı hám oǵan anası tárepinen berilgen, sebebi anası onıń erjetkende Qurama Shtatlarǵa qaytıp keletuǵının sezgen. Anasınıń ırımshıllıǵı sebepli, dáslep oǵan Say-fon dep at qoyǵan, bul "kishi feniks" mánisin ańlatıwshı hayal-qızlar atı. "Bryus" degen inglisshe attı oǵan emlewxanadaǵı qarawshı shıpaker, doktor Meri Glover bergen dep esaplanadı.

Lidiń úsh basqa qıtaysha atı da bolǵan: Li Yuen-cham - shańaraq/urıw atı; Li Yuen-kam - La Sall kolledjinde oqıǵan waqtında qollanǵan studentlik atı, hám onıń qıtaysha ekran atı Li Siu-lun (Siu-lun "kishi aydarha" degendi ańlatadı). Lidiń Jun-fan degen atı dáslep qıtaysha jazılǵan; biraq, Jun qıtay ieroglifi onıń atasınıń atı Li Jun-biudaǵı bir bólegi menen birdey edi. Demek, qıtay dástúrinde tıyım salıwdı biykarlaw ushın, Lidiń atındaǵı Jun ieroglifi omonimne almastırılǵan.

Shańaraq

Lidiń ákesi, Li Xoy-chuen, sol waqıtta aldıńǵı qatarlı kanton operası hám kino aktyorlarınıń biri bolǵan hám Yaponiyanıń Gonkongtı basıp alıwınıń aldında shańaraǵı menen bir jıllıq opera gastroline shıǵıwǵa tayarlanıp atırǵan edi. Li Xoy-chuen kóp jıllar dawamında AQSH-tı aralap, sol jerdegi kóplegen qıtay jámáátlerinde dóretiwshilik etken edi.

Kópshilik zamanlasları AQSH-ta qalıwdı sheshken bolsa da, Li Xoy-chuen Bryustiń tuwılıwınan soń Gonkongqa qayttı. Bir neshe aydan soń Gonkong basıp alındı hám Liler úsh jıl segiz ay yapon okkupaсiyası astında jasadı. Urıs tamam bolǵannan keyin, Li Xoy-chuen aktyorlıq kásibin qayta basladı hám Gonkongtıń qayta qurılıw jıllarında burınǵıdan da ataqlı aktyorǵa aylandı.

Lidiń anası, Greys Xo, Gonkongtaǵı eń bay hám kúshli klanlardıń biri bolǵan Xo-tunglardan edi. Ol klannıń evraziyalıq patriarxı Ser Robert Xo-tungtıń yarım jiyeni bolǵan.[81][82] Sonıń ushın, jas Bryus Li bay hám jeńil ortalıqta ósip-jetildi. Shańaraǵınıń joqarı mártebesine qaramastan, Li ósken aymaq kommunistlik Qıtaydan Gonkongqa (sol waqıtta Britaniya táj koloniyası bolǵan) qashqan qashqınlardıń aǵılıp keliwi sebepli adamǵa tolıp ketken, qáwipli hám banda básekilerine tolı bolıp qalǵan edi.

Greys Xo, eki belgili Gonkong isbilermeni hám qayırqomı Xo Kom-tongtıń (Xo Gumtong) asırap alınǵan yamasa tuwma qızı hám Ser Robert Xo-tungtıń yarım jiyeni sıpatında xabar etiledi.[81] Bryus bes baladan tórtinshisi edi: Fibi Li, Agnes Li, Piter Li hám Robert Li.

 
Bryus Li 1966-jılı ulı Brendon menen birge

Greystiń ata-anası haqqında anıq maǵlıwmat joq. Linda Li óziniń 1989-jılǵı "Bryus Lidiń ómir bayanı" atlı kitabında Greystiń ákesi nemis bolǵanın hám ózi katolik bolǵanın aytadı. Bryus Tomas óziniń 1994-jılǵı "Bryus Li: Gúresiwshi ruwx" atlı ómirbayanlıq kitabında Greystiń anası qıtaylı, al ákesi nemis bolǵanın kórsetedi.[83] Lidiń aǵayini Erik Piter Xo óziniń 2010-jılǵı "Balalarımnıń shejiresin izlep" atlı kitabında Greystiń Shanxayda Cheung King-sin atlı evraziyalı hayaldan tuwılǵanın aytadı.[84] Erik Piter Xo Greys Lidiń anası aralas násilli shanxaylı hayal, al ákesi Xo Kom Tong ekenin aytqan. Greys Lidiń ózi anasınıń inglis, al ákesiniń qıtaylı ekenin xabarlaǵan.[84][85] Fredda Dadli Balling Greys Lidiń tórtten úsh bólegi qıtaylı, al tórtten bir bólegi britaniyalı ekenin aytqan.[86]

2018-jılǵı "Bryus Li: Bir ómir" atlı ómirbayanlıq kitapta, Metyu Polli Lidiń ana tárepten atasın Xo Kom-tong dep anıqlaydı, ol kóbinese onıń asırap alǵan atası sıpatında xabarlanǵan edi. Xo Kom-tongtıń ákesi, Charlz Moris Bosman,[87] Rotterdamnan kelgen gollandiyalı evrey isbilermen bolǵan. Ol Gollandiya Shıǵıs Hindistan kompaniyası menen birge Gonkongqa kóship kelgen hám bir waqıtları Gonkongtaǵı Gollandiya konsulı bolıp xızmet etken. Onıń Sze Tay atlı qıtaylı toqalı bolǵan, olardan altı bala, sonıń ishinde Xo Kom Tong tuwılǵan. Keyin Bosman óz shańaraǵın taslap, Kaliforniyaǵa kóship ketken.[88]

Onıń kishkene inisi Robert Li Jun-fay muzıkant hám qosıqshı; ol Gonkongtaǵı The Thunderbirds toparında dóretiwshilik etken. Bir neshe jeke qosıqları kóbinese yamasa tolıǵı menen inglis tilinde aytılǵan. Sonday-aq, Lidiń Ayrin Rayder menen birge aytqan dueti de shıǵarılǵan. Li Jun-fay Li menen birge AQSHtıń Los-Andjeles qalasında jasaǵan hám sol jerde qalǵan. Lidiń qaytıs bolıwınan keyin, Li Jun-fay Lige baǵıshlanǵan "Bryus Li haqqında ballada" dep atalǵan albom hám sol atamadaǵı jeke qosıq shıǵarǵan.

Vashington universitetinde oqıp júrgen waqtında ol bolajaq hayalı Linda Emeri menen tanıstı, ol da sol jerde muǵallim bolıwǵa oqıp atırǵan edi. AQSHtıń kóp shtatlarında hár qıylı rasadaǵı adamlar arasındaǵı qatnasıqlar ele de qadaǵan etilgenlikten, olar 1964-jıldıń avgust ayında jasırın túrde nekelesti. Lidiń Lindadan eki perzenti boldı: Brendon (1965–1993) hám Shennon Li (1969-jılı tuwılǵan). 1973-jılı Li qaytıs bolǵannan keyin, Linda Bryus Lidiń jekpe-jek óneri Jit Kun Donı úgitlewdi dawam etti. Ol 1975-jılı "Bryus Li: Tek men bilgen adam" atlı kitap jazdı, bul kitap tiykarında 1993-jılı "Aydarha: Bryus Li haqqında ertek" atlı tolıq metrajlı film islendi.[89] 1989-jılı ol "Bryus Li tariyxı" atlı kitaptı jazdı. 2001-jılı ol shańaraq múlkin basqarıwdan ketti.

Li qaytıs bolǵanda onıń ulı Brendon segiz jasta edi. Tiri waqtında Li Brendonǵa jekpe-jek ónerin úyretken hám onı túsiriliw maydanshalarına mirát etken. Bul Brendonda aktyorlıq kásibine qızıǵıwshılıq oyattı hám ol usı ónerdi úyreniwge kiristi. Jas jigit bolǵanda, Brendon Li "Ǵázeptiń miyrası" (1986), "Kishkene Tokiodaǵı ayqas" (1991) hám "Tez ot" (1992) sıyaqlı háreketsheń filmlerde oynap, belgili bir jetiskenliklerge eristi. 1993-jılı, 28 jasında, Brendon Li "Ǵarǵa" filminiń túsiriliwi waqtında rekvizit quraldan abaysızda atılıp qaytıs boldı.

Lee died when his daughter Shannon was four. In her youth she studied Jeet Kune Do under Richard Bustillo, one of her father's students; however, her serious studies did not begin until the late 1990s. To train for parts in action movies, she studied Jeet Kune Do with Ted Wong.[90]

Dosları, shákirtleri hám zamanlasları

Lidiń inisi Robert onıń dosları Taki Kimura, Den Inosanto, Stiv Makkuin, Djeyms Kobern hám Piter Chin menen birge onıń tabıtın kóterip júrdi.[91] Kobern jekpe-jek óneriniń shákirti hám Lidiń dostı edi. Kobern Li hám Stirling Sillifant penen birge "Únsiz fleyta" filmin islep shıǵarıw ústinde islegen. Lidiń erte qaytıs bolıwına baylanıslı, onıń jerlewinde Kobern joqlaw sóz sóyledi.[91] Makkuinge kelsek, Li Makkuinde bar nárseniń hámmesin qáleytuǵının hám onı alıw ushın hesh nárseden toqtamaytuǵının jasırmaǵan.[92][93][94] Inosanto hám Kimura Lidiń dosları hám shákirtleri edi. Inosanto keyin Lidiń ulı Brendondı úyretti.[95] Kimura Lidiń ónerin Sietlde oqıtıwdı dawam etti.[96] Lidiń hayalınıń aytıwınsha, Chin olardıń ómirlik shańaraq dostı hám Lidiń shákirti bolǵan.

Djeyms Yimm Li (tuwısqan emes) Lidiń jeke ózi tastıyıqlaǵan úsh 3-dárejeli oqıtıwshısınıń biri bolıp, Oklenddegi Djun Fan Gung-fu Institutın birge qurdı, onda Lidiń joqlıǵında Djun Fan Gung-fudı oqıttı. Djeyms Lidi Ed Parkerge tanıstırǵan, ol Long-Bich Xalıqaralıq karate chempionatınıń shólkemlestiriwshisi edi, sol jerde Li birinshi ret jekpe-jek óneri jámiyetine tanıstırıldı.[97] Gollivud jubı Roman Polanski hám Sheron Teyt Li menen jekpe-jek ónerin úyrendi. Polanski Lidi Shveyсariyaǵa oqıtıw ushın alıp bardı. Teyt "The Wrecking Crew" filmindegi roli ushın tayarlanıp, Li menen birge shınıqtı. Teyt Menson shańaraǵı tárepinen óltirilgennen keyin, Polanski dáslep Liden gúmanlandı.[98]

Sсenarist Stirling Sillifant jekpe-jek óneriniń shákirti hám Lidiń dostı edi. Sillifant Li hám Djeyms Kobern menen birge "Únsiz fleyta" filmin islep shıǵarıw ústinde isledi. Li Sillifant jazǵan bir neshe joybarlarda aktyorlıq etti hám óziniń jekpe-jek óneri tájiriybesin berdi, birinshi ret "Marlou" (1969) filminde Li jekpe-jek ónerinde tájiriybeli jınayatshı Uinslou Vong rolin oynadı. Li jáne de "Báhárgi jawında júriw" (1970) filmi ushın urıs xoreografiyasın isledi hám "Longstrit" (1971) telekórsetiwinde bas qaharmanǵa sabaq beretuǵın Djit Kun-do oqıtıwshısı Li Cung rolin oynadı. Onıń jekpe-jek óneri filosofiyasınıń elementleri sońǵısınıń sсenariyine kirgizilgen.[43][47]

Basketbol oyınshısı Karim Abdul-Djabbar jekpe-jek ónerin úyrendi hám Li menen dos boldı.[99]

Aktyor hám karate chempionı Chak Norris Lidiń dostı hám shınıǵıw sherigi bolǵan.[100] Lidiń óliminen keyin, Norris onıń shańaraǵı menen baylanıstı saqlap qalǵanın ayttı.[101]

Dzyudoshı hám kásiplik gúresshi Djin LeBell "Jasıl shıbın" filminiń túsiriliw maydanında Li menen dos boldı. Olar birge shınıqtı hám jekpe-jek óneri boyınsha bilimlerin almastı.[40][70]

Ólimi

 
Bryus Li óziniń ulı Brendon menen birge Sietldegi Leyk-Vyu qábirstanında jerlengen.

1973-jılı 10-mayda Li Gonkongtaǵı Orange Sky Golden Harvest Film Studio studiyasında "Aydaharǵa kiriw" filmi ushın avtomatlastırılǵan dialog almastırıw sessiyası waqtında talıp qaldı. Onıń epilepsiya tutqanaqları hám bas awırıwları bolǵanlıqtan, ol tez arada Gonkong Baptist emlewxanasına jetkerildi, sol jerde shıpakerler miydiń shayqılıwı (сerebral edema) diagnozın qoydı.

1973-jılı 20-iyulde Li Gonkongta aktyor Djordj Lazenbi menen keshki awqatlanıw ushın kelgen edi, ol Lazenbi menen film túsiriwdi jobalastırǵan edi. Lidiń hayalı Lindanıń aytıwınsha, Li saaat 14:00 de úyinde prodyuser Reymond Chou menen ushırasıp, "Ólim oyını" filmin islep shıǵarıw haqqında sóylesken. Olar saat 16:00 ǵa shekem islegen, sońınan birge Lidiń kásiplesi, tayvanlı aktrisa Betti Ting Peydiń úyine barǵan. Úshewi Tingtiń úyinde sсenariydi qarap shıqqan, sońınan Chou keshki jıynalısqa ketken.

Li uyqıǵa ketken hám keshki awqatqa kelmegende, Chou kvartiraǵa kelgen, biraq Lidi oyata almaǵan. Shıpaker shaqırılıp, on minut dawamında Lidi tiriltiwge háreket etken, sońınan onı tez járdem arqalı Koroleva Elizabet emlewxanasına jibergen. Li 32 jasında emlewxanaǵa kelgende ólgen dep járiyalanǵan.[102]

Li Sietldegi Leyk-Vyu qábirstanında jerlengen.[103][104] 1973-jılı 25-iyulde Lidiń jerlewinde tabıt kóteriwshiler arasında Taki Kimura, Stiv Makkuin, Djeyms Kobern, Den Inosanto, Piter Chin hám Lidiń inisi Robert bar edi.[105]

Ólimniń múmkin bolǵan sebepleri

Lidiń belgili statusı hám waqıtsız ólimi kóp mısh-mıshlar hám teoriyalarǵa sebep boldı. Bular arasında triadalar qatnasqan óltiriw hám onıń ózi hám shańaraǵına qoyılǵan gúman etilgen ǵarǵıs bar edi.[106]

Shotlandiya Yardı tárepinen usınıs etilgen, 1000 nan aslam ólik ashıwdı baqlaǵan sud-mediсina ilimpazı Donald Tir Lidiń ólik ashıwın ótkeriwge tayınlandı. Onıń juwmaǵı Equagesic quramalı dárisindegi birikpelerge reakсiya nátiyjesinde payda bolǵan miy shıyqıldawı sebepli "baxıtsız waqıya arqalı ólim" boldı. Ólik ashıw esabatlarına qaraǵanda, Lidiń miyi 1,400 grammnan 1,575 grammǵa deyin, yaǵnıy 12.5% ke úlkeygen edi. Li ólgen kúni Equagesic qabıllaǵan, onıń quramında aspirin hám tınıshlandırıwshı meprobamat bar edi, biraq ol bunı burın da kóp márte qabıllaǵan edi.

Dáslep Lidiń asqazanında tabılǵan kannabis onıń ólimine sebep bolǵan bolıwı múmkin degen boljawlar bolsa da, Tir bul "Bryustıń 10-maydaǵı talıp qalıwı yamasa 20-iyuldaǵı ólimine [kannabis] sebep bolǵan bolıwı múmkin" dep aytıw "juwapkersiz hám aqılsız" bolatuǵının ayttı. Koroleva Elizaveta emlewxanasınıń klinikalıq patologı doktor R. R. Laysett sudmedekspert tıńlawında ólimniń kannabisten bolıwı múmkin emesligin xabarladı.

2018-jılǵı biografiyada avtor Metyu Polli mediсina ekspertleri menen keńesip, Lidi óltirgen miy shıyqıldawınıń shamadan tıs kúsh salıw hám ıssılıq urıwdan bolǵan dep boljadı; ıssılıq urıwı sol waqıtta jaqsı túsinilmegen jaǵday bolǵanlıqtan, ol dıqqatqa alınbaǵan. Bunnan tısqarı, Li 1972-jıldıń aqırında qoltıq ter bezlerin aldırıp taslaǵan, sebebi qoltıq teri filmde jaqsı kórinbeydi dep esaplaǵan. Pollidiń pikirinshe, bul Lidiń denesiniń 1973-jılı 10-may hám 20-iyulde ıssı hawada shınıǵıw waqtında qattı qızıp ketiwine alıp kelgen, nátiyjede ıssılıq urıwı payda bolıp, bul óz gezeginde onıń ólimine alıp kelgen miy shıyqıldawın kúsheytken.[107]

2022-jıldıń dekabr ayındaǵı "Clinical Kidney Journal" jurnalınıń maqalasında, izertlewshiler toparı Lidiń ólim sebebi haqqındaǵı hár qıylı teoriyalardı izertledi hám onıń ólimine alıp kelgen miydiń shıyqıldawı giponatremiya, yaǵnıy qandaǵı natriy konсentraсiyasınıń jetispewshiligi sebepli júz bergenin anıqladı. Avtorlar Lide giponatremiyaǵa alıp keliwshi bir neshe qáwip faktorları bolǵanın atap ótti, olardıń qatarına shekten tıs suw ishiw, eritpelerdi jeterli dárejede qabıl etpew, alkogol ishiw hám búyreklerdiń artıq suyıqlıqtı shıǵarıw qábiletin tómenletetuǵın bir neshe dárilerdi paydalanıw yamasa olardı shekten tıs qollanıw kiredi. Sonday-aq, Lidiń óliminen aldınǵı belgileri giponatremiyadan ólimge alıp kelgen belgili jaǵdaylarǵa júdá uqsas ekenligi anıqlandı.[108][109][110]

Miyras hám mádeniy tásir

 
Gonkongtaǵı Bryus Lidiń esteligi

Geybir sholıwshılar hám jekpe-jek sheberleri tárepinen Li barlıq dáwirlerdegi eń tásirli jekpe-jek sheberi,[111] sonday-aq Shıǵıs penen Batıs arasındaǵı kópir bolǵan XX ásirdiń pop-mádeniyat belgisi dep esaplanadı.[112][113] Time jurnalı Lidi XX ásirdiń eń áhmiyetli 100 adamınıń qatarına kirgizdi.[114]

Li haqqında bir qansha biografiyalıq kitaplar jazılǵan. 1988-jılǵa kelip, bir biografiya 4 millionnan aslam nusqada satılǵan edi.

Ekshn filmler

Li 1970-jıllardaǵı "kung-fu qızǵınlıǵın" baslawǵa tiykarǵı sebepshi boldı. Ol dáslep kung-fudı Batısqa "The Green Hornet" hám "Kung Fu" sıyaqlı Amerika telekórsetiwleri arqalı tanıstırdı,[115] "kung-fu qızǵınlıǵı" 1973-jılı Gonkong jekpe-jek óneri filmleriniń ústemligi menen baslanbastan burın.[116] Lidiń tabısı 1970-1990-jıllar dawamında Batıs jekpe-jek óneri filmleri hám telekórsetiwleriniń tolqının qozǵadı (Jan-Klod Van Damm, Stiven Sigal hám Chak Norris sıyaqlı Batıs jekpe-jek juldızlarınıń karerasın basladı), sonday-aq 1980-1990-jıllarda Aziya jekpe-jek ónerleriniń Batıs ekshn filmleri hám telekórsetiwlerine ulıwma integraсiyasın qozǵadı.[115]

"Aydaharǵa kiriw" filmi hámme waqıtlardaǵı eń tásirli háreket filmleriniń biri sıpatında kórsetilgen. Vice jurnalınıń Sasha Matushak "Aydaharǵa kiriw" filmi "hár qıylı mediada tilge alınadı, syujet sızıǵı hám personajları búgingi kúnde de gúrrińshilerge tásir etpekte, hám filmniń afrika-amerikalılardı, aziyalılardı hám dástúriy jekpe-jek ónerlerin sáwlelendiriw usılında revolyuсiyalıq tásiri ayrıqsha sezildi" dep ayttı.[117] Kuan-Sing Chen hám Beng Xuat Chua Lidiń "Aydaharǵa kiriw" sıyaqlı filmlerindegi urıs saxnaların "jaqsılıq penen jamanlıqtıń dáslepki gúresin usınday tamashaǵa tolı usılda" kórsetkeni ushın tásirli dep atap ótti.[118]

Dúnya júzindegi kóplegen ekshn filmleriniń rejissyorları Bryus Lidi óz kareralarına tásir etken adam sıpatında atap ótedi, olardıń qatarında Gonkong háreket filmleriniń rejissyorları Djeki Chan[119] hám Djon Vu,[120][121] sonday-aq Gollivud rejissyorları Kventin Tarantino[122] hám Brett Ratner bar.

Jekpe-jek óneri hám jekpe-jek sport túrleri

Djit Kun Do - Li tárepinen dúzilgen, hár qıylı jekpe-jek tártiplerinen paydalanǵan gibrid jekpe-jek filosofiyası - geyde aralas jekpe-jek sportı (MMA) ushın jol ashqan dep esaplanadı.[123][124] Aralas jekpe-jek konсepсiyası Batısta Bryus Lidiń Djit Kun Do sisteması arqalı keń tarqaldı. Li "eń jaqsı jekpe-jek sheberi - boksser, karate yamasa dzyudo sheberi emes. Eń jaqsı jekpe-jek sheberi - hár qanday stilge beyimlese alatuǵın, formasız bolatuǵın, óziniń jeke stilin qabıllaytuǵın hám stiller sistemasına boysınbaytuǵın adam" dep isengen.

2004-jılı Ultimate Fighting Championship (UFC) qurıwshısı Dana Uayt Lidi "aralas jekpe-jek óneriniń atası" dep atadı hám bılay dedi: "Eger Bryus Lidiń qalay shınıqqanına, qalay gúreskenine hám ol jazǵan kóp nárselerge qarasańız, ol qátesiz stildiń stili joq ekenin aytqan. Siz hár nárseden azǵana alıwıńız kerek. Hár qıylı tártipten jaqsı nárselerdi alıp, isleytuǵının paydalanıp, qalǵanın taslap jiberiwińiz kerek".

Li kóp adamlardıń jekpe-jek óneri menen shuǵıllanıwına sebepshi boldı. Bulardıń qatarına Liden ilham alǵan jekpe-jek sportı boyınsha kóplegen gúresshiler kiredi; boks chempionı Shugar Rey Leonard óziniń djebin Lidi kórip jetilistirgenin ayttı, boks chempionı Menni Pakyao óziniń gúresiw stilin Lidikine salıstırdı, al UFC chempionı Konor Makgregor ózin Li menen salıstırıp, eger Li házirgi waqıtta jarısqa qatnasqanda UFC chempionı bolar edi dep isenetuǵının ayttı.[125]

Li 1970-jıllarda Djo Lyuis hám Benni Urkidezdiń[124] Amerikada tolıq baylanıslı kikboksing turnirlerin shólkemlestiriwine ilham berdi. Amerikalı taekvondo pioneri Djun Gu Ri Liden ol "akkupunch" dep ataytuǵın nárseni úyrendi hám onı amerikalı taekvondoǵa kirgizdi. Keyinirek Ri awır salmaq boks chempionı Muxammed Álidi shınıqtırdı hám oǵan "akkupunch"tı úyretti, Áli bunı 1975-jılı Richard Danndı nokautqa shıǵarıw ushın qollandı.[65] Awır salmaq boks chempionı Mayk Taysonnıń aytıwınsha, 1970-jıllarda "hámme Bryus Li bolıwdı qáledi".[126]

Házirgi UFC awır salmaq chempionı Djon Djons Lidi ilham deregi sıpatında atap ótti.[127] Djons dizege qıya tebiwdi jiyi qollanıwı menen belgili, bul texnika Li tárepinen keń tarqalǵan edi.[66] Burınǵı UFC orta salmaq chempionı Anderson Silva da Lidi ilham deregi sıpatında atap ótti.[119] Kóplegen basqa UFC gúresshileri de Lidi ózleriniń ilham deregi sıpatında atap ótti, olardıń bir neshewi onı MMA-dıń "ata-babası" yamasa "úlken atası" dep atadı.[128]

Derekler

  1. ↑ 1,0 1,1 „Bruce Lee | Biography, Martial Arts, Movies, Death, Son, & Facts | Britannica“ (16-iyul 2024-jıl).
  2. ↑ Stein. „Bruce Lee: With nothing but his hands, feet and a lot of attitude, he turned the little guy into a tough guy“. The Time 100 (14-iyun 1999-jıl). 5-iyun 2010-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 7-iyun 2010-jıl.
  3. ↑ Lee. „Proposal calls for Bruce Lee statue in San Francisco's Chinatown – CBS San Francisco“ (en-US). www.cbsnews.com (8-fevral 2024-jıl). 25-fevral 2024-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 25-fevral 2024-jıl.
  4. ↑ "Bruce Lee inspired Dev for martial arts". July 1, 2010. https://timesofindia.indiatimes.com/us. 
  5. ↑ „Jun Fan Jeet Kune Do“. Bruce Lee Foundation. 23-iyul 2010-jılda túp nusqadan arxivlendi.
  6. ↑ „Bruce Lee takes on Chuck Norris, but he makes you wait for the fight“ (en). The A.V. Club (25-mart 2016-jıl). 27-yanvar 2023-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 27-yanvar 2023-jıl.
  7. ↑ „Director Ang Lee will direct his son, playing Bruce Lee in biopic“ (en). NBC News (30-noyabr 2022-jıl). 27-yanvar 2023-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 27-yanvar 2023-jıl.
  8. ↑ "How Bruce Lee changed the world-Series". May 29, 2011. http://www.thehindu.com/todays-paper/tp-features/tp-cinemaplus/article2058091.ece. 
  9. ↑ "How Bruce Lee Exploded a Stereotype With a One-Inch Punch". January 25, 2017. https://www.nytimes.com/2017/01/25/movies/bruce-lee-movies.html. 
  10. ↑ 10,0 10,1 10,2 吳貴龍. 龍影中華──李小龍的光影片段. 中華書局(香港), 2018. 
  11. ↑ Maeda, Daryl Joji. Like Water: A Cultural History of Bruce Lee. NYU Press, August 9, 2016. 
  12. ↑ „Was Bruce Lee of English Descent?“ (en). Fightland. 25-oktyabr 2016-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 19-iyun 2020-jıl.
  13. ↑ 13,0 13,1 „Biography“. Bruce Lee Foundation. 22-avgust 2010-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 7-iyun 2010-jıl.
  14. ↑ "Bruce Lee, a global hero who epitomised Hong Kong's strengths – it's just a pity the city could not preserve his former home". https://www.scmp.com/news/hong-kong/article/1880598/bruce-lee-global-hero-who-epitomised-hong-kongs-strengths-its-just. 
  15. ↑ „Bro. Edward Muss FMS R.I.P.“. 26-yanvar 2023-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 26-yanvar 2023-jıl.
  16. ↑ "Who taught Bruce Lee kung fu? He was born to be a fighter, but the martial arts superstar also trained with the best". https://www.scmp.com/culture/film-tv/article/2156574/who-taught-bruce-lee-kung-fu-he-was-born-be-fighter-martial-arts. 
  17. ↑ "William Cheung Scene one... Take One". Blitz Publishers. http://www.ma-mags.com/Mags/Blitz/Blitz%203-3%20Cov.jpg. 
  18. ↑ "All the right moves". Fairfax Media. http://www.smh.com.au/national/melbourne-life/all-the-right-moves-20110119-19wp3.html. 
  19. ↑ "Bruce Lee Was an Anchor Baby". AsAmNews. https://asamnews.com/2016/01/05/blog-bruce-lee-was-an-anchor-baby/. 
  20. ↑ Thomas 1994, s. 26.
  21. ↑ Campbell 2006, s. 172.
  22. ↑ "Who taught Bruce Lee kung fu? He was born to be a fighter, but the martial arts superstar also trained with the best". South China Morning Post. July 25, 2018. https://www.scmp.com/culture/film-tv/article/2156574/who-taught-bruce-lee-kung-fu-he-was-born-be-fighter-martial-arts. "Although Lee studied wing chun at Ip’s school, he was mainly taught by Wong Shun-leung, as Ip himself only taught advanced students, not beginners. Lee quickly became devoted to wing chun and practiced diligently." 
  23. ↑ Lee, Linda. The Bruce Lee Story. Black Belt Communications, 1989. 
  24. ↑ 24,0 24,1 Burrows. „Bruce Lee“. HistoryLink (2002). 8-may 2008-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 30-may 2008-jıl.
  25. ↑ "What you didn't know about: Bruce Lee Bruce Lee in Seattle — Part 1". https://nwasianweekly.com/2022/08/what-you-didnt-know-about-bruce-lee-bruce-lee-in-seattle-part-1/. 
  26. ↑ 26,0 26,1 „Wing Chung Gung Fu“. Hardcore JKD. 14-may 2008-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 30-may 2008-jıl. Silteme kórsetiwdegi qátelik: Invalid <ref> tag; name "Wing Chung Gung Fu" defined multiple times with different content
  27. ↑ „Bruce Lee Biography“. Bruce Lee Foundation. 19-noyabr 2012-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 4-sentyabr 2012-jıl.
  28. ↑ „Bruce Lee and his Seattle roots — A retrospective comes to the Wing“ (en-US). Northwest Asian Weekly (11-avgust 2014-jıl). 25-noyabr 2021-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 25-noyabr 2021-jıl.
  29. ↑ „U. of Washington alumni records“. Washington.edu. 21-fevral 2011-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 22-yanvar 2010-jıl.
  30. ↑ 30,0 30,1 „Two Finger Pushup“. Maniac World. 21-may 2008-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 30-may 2008-jıl. Silteme kórsetiwdegi qátelik: Invalid <ref> tag; name "Two Finger Pushup" defined multiple times with different content
  31. ↑ 31,0 31,1 Rossen. „Bruce Lee: The Time Bruce Lee Was Challenged to a Real Fight“. Mental Floss (10-avgust 2015-jıl). 11-iyul 2016-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 10-iyul 2016-jıl. Silteme kórsetiwdegi qátelik: Invalid <ref> tag; name "Mental Floss" defined multiple times with different content
  32. ↑ Silteme kórsetiwdegi qátelik: Жарамсыз <ref> тегі; no text was provided for refs named Dorgan
  33. ↑ 33,0 33,1 "Color Him Green".  Silteme kórsetiwdegi qátelik: Invalid <ref> tag; name ":0" defined multiple times with different content
  34. ↑ „American Heritage Center Blog: Bruce Lee Steals the Show in ""The Green Hornet""“. American Heritage Center. The American Heritage Center holds the papers of William Dozier, who produced and narrated the TV series The Green Hornet, as well as the Batman TV series. (16-mart 2020-jıl). 10-aprel 2020-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 5-aprel 2020-jıl.
  35. ↑ "Green Hornet's Creator Visits TV Scene". The Times Herald. September 3, 1966. 
  36. ↑ „Batman | TV Guide“ (en). TVGuide.com. 15-noyabr 2019-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 15-noyabr 2019-jıl.
  37. ↑ „Batman | TV Guide“ (en). TVGuide.com. 15-noyabr 2019-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 15-noyabr 2019-jıl.
  38. ↑ „Batman | TV Guide“ (en). TVGuide.com. 15-noyabr 2019-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 15-noyabr 2019-jıl.
  39. ↑ 39,0 39,1 „American Heritage Center Blog: Bruce Lee Steals the Show in 'The Green Hornet'“. American Heritage Center (16-mart 2020-jıl). 10-aprel 2020-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 5-aprel 2020-jıl. Silteme kórsetiwdegi qátelik: Invalid <ref> tag; name "American Heritage Center" defined multiple times with different content
  40. ↑ 40,0 40,1 40,2 Polly 2018, ss. 187.
  41. ↑ Dubin, Charles S. (October 26, 1967), Tagged for Murder, Ironside, January 26, 2023da túp nusqadan arxivlendi, qaraldı: January 26, 2023
  42. ↑ "Meet Master Of Jeet Kune Do". 
  43. ↑ 43,0 43,1 „AFI|Catalog“. catalog.afi.com. 8-iyun 2019-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 15-noyabr 2019-jıl. Silteme kórsetiwdegi qátelik: Invalid <ref> tag; name ":4" defined multiple times with different content
  44. ↑ „AFI|Catalog“. catalog.afi.com. 8-iyun 2019-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 15-noyabr 2019-jıl.
  45. ↑ "Prospective Bridal Pair". 
  46. ↑ "Wednesday". 
  47. ↑ 47,0 47,1 „AFI|Catalog“. catalog.afi.com. 17-iyun 2019-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 19-noyabr 2019-jıl. Silteme kórsetiwdegi qátelik: Invalid <ref> tag; name ":5" defined multiple times with different content
  48. ↑ Riste, Tom (November 18, 1971). "Bruce Lee's Acting adds To 'Longstreet'". Arizona Daily Star 130. 
  49. ↑ Riste, Tom (September 18, 1971). "'Longstreet' Shines As New Detective Hit". Arizona Daily Star 130. 
  50. ↑ „The Truth about the Creation of the Kung Fu TV Series“. Martial Journal (20-may 2019-jıl). 30-yanvar 2021-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 20-fevral 2021-jıl.
  51. ↑ Bruce Lee: A Life. 
  52. ↑ Bruce Lee, Woodstock And Me. 
  53. ↑ Bruce Lee, Woodstock And Me: From The Man Behind A Half-Century of Music, Movies and Martial Arts. 
  54. ↑ John Blake. „New Bruce Lee bio debunks 'kung fu Jesus' myth“. CNN (7-iyul 2018-jıl). 19-dekabr 2019-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 19-noyabr 2019-jıl.
  55. ↑ „Bruce Lee's Life“. 18-fevral 2020-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 14-mart 2020-jıl.
  56. ↑ Wilson, Wayne. Bruce Lee. Mitchell Lane Publishers, 2001 — 30–1 bet. ISBN 978-1-58415-066-4. „After its release, Enter the Dragon became Warner Brothers' highest grossing movie of 1973. It has earned well over $400 million“ 
  57. ↑ „Inflation Calculator“. Bureau of Labor Statistics. 29-may 2008-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 30-may 2008-jıl.
  58. ↑ „Shaw Brothers Film Project“. 3-noyabr 2011-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 6-yanvar 2011-jıl.
  59. ↑ Andreeva. „Cinemax Developing Bruce Lee-Inspired Crime Drama 'Warrior' From Justin Lin“ (21-may 2015-jıl). 15-noyabr 2020-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 16-aprel 2020-jıl.
  60. ↑ Andreeva. „'Warrior': Cinemax Sets Cast & Director For Bruce Lee-Inspired Martial Arts Series“ (11-oktyabr 2017-jıl). 15-noyabr 2020-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 16-aprel 2020-jıl.
  61. ↑ Andreeva. „'Warrior' Renewed For Season 2 By Cinemax“. Deadline Hollywood (24-aprel 2019-jıl). 15-noyabr 2020-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 24-aprel 2019-jıl.
  62. ↑ Frater. „Jason Kothari and John Fusco to Produce Bruce Lee-Scripted 'The Silent Flute'“ (en-US). Variety (23-mart 2021-jıl). 24-mart 2021-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 25-mart 2021-jıl.
  63. ↑ The Bruce Lee Story. 
  64. ↑ The Legendary Bruce Lee. Black Belt Communications, 1986 — 127 bet. ISBN 978-0-89750-106-4. 
  65. ↑ 65,0 65,1 „Jhoon Rhee, Father of American Tae Kwon Do“. jhoonrhee.com. 6-may 2019-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 1-may 2019-jıl. Silteme kórsetiwdegi qátelik: Invalid <ref> tag; name "Rhee" defined multiple times with different content
  66. ↑ 66,0 66,1 Fantaousakis. „UFC 232 – Jones vs. Gustafsson 2: Moves to look for“. Bloody Elbow. Vox Media (29-dekabr 2018-jıl). 16-iyun 2020-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 16-iyun 2020-jıl. Silteme kórsetiwdegi qátelik: Invalid <ref> tag; name "Fantaousakis" defined multiple times with different content
  67. ↑ Instructors Confidential Manual Supplemental Handbook. Dorrance Publishing. 
  68. ↑ 68,0 68,1 68,2 Rafiq 2020.
  69. ↑ Cheng 1993.
  70. ↑ 70,0 70,1 Thomas 1994, ss. 77.
  71. ↑ Little 1998, ss. 58.
  72. ↑ Elegant, Robert S. (January 21, 1973). "Chinese movies find market as gore, blood fill screen". The Sun Herald: p. 5. https://newspaperarchive.com/biloxi-daily-herald-jan-21-1973-p-5/. "Today, Bruce Lee is the hottest property in the Chinese film business and "the fastest fist in the east," as Chow calls him.
    Small boys — and some very big boys — regularly challenge him to fight when they spy him on the streets. Sometimes he accepts, for he is full of suppressed violence engendered by a singularly unhappy childhood."     
  73. ↑ „The Last Days of Bruce Lee“. theringer.com. The Ringer (29-may 2018-jıl). 2-avgust 2023-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 1-avgust 2023-jıl.
  74. ↑ „Inspirational! Bruce Lee's diet and fitness routine“. newindianexpress.com (28-noyabr 2018-jıl). 28-iyul 2020-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 7-iyul 2020-jıl.
  75. ↑ Thomas 1994, ss. 97.
  76. ↑ „Inside Bruce Lee's Personal Library“. houseofbrucelee.blogspot.tw. 6-oktyabr 2016-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 5-oktyabr 2016-jıl.
  77. ↑ Silteme kórsetiwdegi qátelik: Жарамсыз <ref> тегі; no text was provided for refs named warriorwithin122
  78. ↑ Lee. „Bruce Lee's Poetry: Shannon Lee reads one of her father's handwritten poems“. Poetry. 6-noyabr 2012-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 17-aprel 2012-jıl.
  79. ↑ Lee, Bruce; Linda Lee Cadwell „Part 4 Poetry“,. Bruce Lee Artist of Life John Little: . Martial Arts: Tuttle, 1999 — 92 bet. ISBN 978-0-8048-3263-2. 
  80. ↑ John Little „Five: The Running Water“,. The Warrior Within John Little: . Martial arts-Philosophy: McGraw-Hill, 1996 — 43 bet. ISBN 0-8092-3194-8. 
  81. ↑ 81,0 81,1 „Kom Tong Hall at 7 Castle Road, Mid-levels, Hong Kong“. People's Republic of China. 12-iyun 2011-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 12-sentyabr 2010-jıl. Silteme kórsetiwdegi qátelik: Invalid <ref> tag; name "People's Republic of China" defined multiple times with different content
  82. ↑ „Kom Tong Hall and the Dr Sun Yat-sen Museum“. People's Republic of China (10-yanvar 2005-jıl). 18-avgust 2010-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 12-sentyabr 2010-jıl.
  83. ↑ Bruce Thomas. Bruce Lee: Fighting Spirit : a Biography. 
  84. ↑ 84,0 84,1 Russo, Charles (May 18, 2016). "Was Bruce Lee of English Descent?". VICE Fightland. http://fightland.vice.com/blog/was-bruce-lee-of-english-descent. 
  85. ↑ Russo, Charles. Striking Distance: Bruce Lee and the Dawn of Martial Arts in America. 
  86. ↑ Balling, Fredda Dudley. Words of the Dragon: Interviews, 1958–1973, 2017. 
  87. ↑ Polly 2018, ss. 12–15.
  88. ↑ Polly 2018, s. 12.
  89. ↑ „ON LOCATION : Re-Enter the Dragon : A film biography of kung fu king Bruce Lee, who died almost 20 years ago, weaves martial arts action with an interracial love story“ (en-US). Los Angeles Times (25-oktyabr 1992-jıl). 6-avgust 2020-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 15-noyabr 2019-jıl.
  90. ↑ Reid, Dr. Craig D.. Shannon Lee: Emerging From the Shadows of Bruce Lee, the Butterfly Spreads her Wings. 
  91. ↑ 91,0 91,1 „Lee, Bruce (1940–1973), Martial Arts Master and Film Maker“. www.historylink.org. 25-avgust 2016-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 22-iyul 2016-jıl.
  92. ↑ „Steve McQueen and Bruce Lee: Inside Their Hollywood Rivalry“ (en-US). Closer Weekly (5-mart 2019-jıl). 3-noyabr 2019-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 3-noyabr 2019-jıl.
  93. ↑ Burrows. „Lee, Bruce (1940–1973), Martial Arts Master and Film Maker“. History Link.org (21-oktyabr 2002-jıl). 9-iyul 2018-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 15-aprel 2017-jıl.
  94. ↑ „Matthew Polly: 'Bruce Lee Wanted To Be The Next Clint Eastwood'“ (en-US) (11-iyun 2018-jıl). 3-noyabr 2019-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 3-noyabr 2019-jıl.
  95. ↑ "Family Matters". The Age. May 30, 1993. 
  96. ↑ "Visitors leave objects of devotion on graves of Bruce Lee and son". June 4, 1995. 
  97. ↑ „Meet James Yimm Lee: "The Man Who Helped Make Bruce Lee A Success" | Black Belt Magazine“ (en). blackbeltmag.com (21-aprel 2014-jıl). 29-iyul 2019-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 20-noyabr 2019-jıl.
  98. ↑ „The True Story Behind Bruce Lee's 'Once Upon a Time in Hollywood' Character“ (24-iyul 2019-jıl). 27-iyul 2020-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 25-iyul 2019-jıl.
  99. ↑ Heffernan, Harold (June 19, 1969). "Hollywood". The Times-Tribune. 
  100. ↑ Blank, Ed (April 3, 1983). "King Of The Good Guys". The Pittsburgh Press 99. 
  101. ↑ Murray, Steve (May 3, 1993). "Actor's new kick: family values". The Atlanta Constitution. 
  102. ↑ "Bruce Lee's residence". South China Morning Post. October 24, 2012. https://www.scmp.com/news/hong-kong/article/1068705/bruce-lees-kowloon-tong-residence-go-sale. 
  103. ↑ "Tourists drawn to Seattle's dead". Houston Chronicle. November 1, 2006. https://www.chron.com/life/travel/article/Tourists-drawn-to-Seattle-s-dead-1857486.php. 
  104. ↑ "No rest for the dead and famous". Tampa Bay Times. January 11, 1998. https://www.tampabay.com/archive/1998/01/11/no-rest-for-the-dead-and-famous/. 
  105. ↑ „Lee, Bruce (1940–1973), Martial Arts Master and Film Maker“. www.historylink.org. 25-avgust 2016-jılda túp nusqadan arxivlendi.
  106. ↑ "What killed Bruce Lee – triads, a jealous lover, an ancient Chinese curse or the legendary 'touch of death'? 6 conspiracy theories explored". South China Morning Post. July 20, 2021. https://www.scmp.com/magazines/style/celebrity/article/3141681/what-killed-bruce-lee-triads-jealous-lover-ancient. 
  107. ↑ Polly 2018, ss. 473–475.
  108. ↑ Villalvazo, Priscila (March 10, 2022). Who killed Bruce Lee? The hyponatraemia hypothesis. 
  109. ↑ Murphy, Jackson Kim (November 21, 2022). "Bruce Lee's Death Caused by Drinking Too Much Water, Researchers Propose in New Study". Variety. https://variety.com/2022/film/news/bruce-lee-death-too-much-water-study-finds-1235439405/. 
  110. ↑ D'ZURILLA, CHRISTIE (November 21, 2022). "Kidney specialists revisit Bruce Lee's cause of death". Los Angeles Times. https://www.latimes.com/entertainment-arts/story/2022-11-21/bruce-lee-cause-of-death-theory-water-hyponatremia. 
  111. ↑ „Bruce Lee Lives Documentary“. 29-iyun 2012-jılda túp nusqadan arxivlendi.
  112. ↑ "From Icon to Lifestyle, the Marketing of Bruce Lee". The New York Times. December 11, 2009. https://www.nytimes.com/2009/12/12/business/global/12iht-lee.html. 
  113. ↑ "Bruce Lee's 70th birth anniversary celebrated". The Hindu. November 30, 2010. http://www.thehindu.com/arts/cinema/article923515.ece?homepage=true. 
  114. ↑ "The Gladiator Bruce Lee". Time. June 14, 1999. http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,991260-3,00.html. 
  115. ↑ 115,0 115,1 Silteme kórsetiwdegi qátelik: Жарамсыз <ref> тегі; no text was provided for refs named Green
  116. ↑ Silteme kórsetiwdegi qátelik: Жарамсыз <ref> тегі; no text was provided for refs named Desser
  117. ↑ Matuszak. „Bruce Lee's Last Words: Enter the Dragon and the Martial Arts Explosion“. Vice (1-iyul 2015-jıl). 2-yanvar 2020-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 23-mart 2020-jıl.
  118. ↑ Chen, Kuan-Hsing. The Inter-Asia Cultural Studies Reader, 2015. 
  119. ↑ 119,0 119,1 „Happy 80th Birthday Bruce Lee!“. YouTube. BruceLee.com (27-noyabr 2020-jıl). 28-noyabr 2020-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 7-dekabr 2020-jıl. Silteme kórsetiwdegi qátelik: Invalid <ref> tag; name "Birthday" defined multiple times with different content
  120. ↑ „How Bruce Lee Changed the World“. Discovery Channel (24-yanvar 2010-jıl). 24-yanvar 2010-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 16-may 2022-jıl.
  121. ↑ Silteme kórsetiwdegi qátelik: Жарамсыз <ref> тегі; no text was provided for refs named :9
  122. ↑ Fitzmaurice. „Quentin Tarantino: The Complete Syllabus of His Influences and References“ (en-us). Vulture.com (28-avgust 2015-jıl). 17-may 2022-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 16-may 2022-jıl.
  123. ↑ Chris Crudelli. The Way of the Warrior. 
  124. ↑ 124,0 124,1 Beasley, Jerry (September 2003). The Man Who Changed the World: How Bruce Lee Continues to Influence the American Martial Arts. https://books.google.com/books?id=FtwDAAAAMBAJ. Retrieved April 12, 2021. 
  125. ↑ Akintoye. „Could Bruce Lee win a real fight?“. ESPN.com. ESPN Inc. (6-iyun 2020-jıl). 9-iyun 2020-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 10-iyun 2020-jıl.
  126. ↑ Tyson. „Everyone Wanted to be Bruce Lee“. YouTube. Hotboxin' with Mike Tyson. 9-yanvar 2021-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 6-yanvar 2021-jıl.
  127. ↑ Razvi. „Exclusive interview with UFC champion Jon Jones“. Coach Mag (19-mart 2012-jıl). 16-iyun 2020-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 16-iyun 2020-jıl.
  128. ↑ Stets, Michael (July 20, 2013). "The MMA World Pays Tribute to Bruce Lee 40 Years After His Death". https://bleacherreport.com/articles/1710603-the-mma-world-pays-tribute-to-bruce-lee-40-years-after-his-death. 
«https://kaa.wikipedia.org/w/index.php?title=Bryus_Li&oldid=96017» saytınan alınǵan