Ullı Britanyanıń ekonomikası

Ulli Britanya ekonomikasi nominal jalpi ishki o`nm (JIO`) ko`lemi jag`inan dunyadag`i en`iri 6-orinda turatug`un milliy ekonomika esaplanadi ha`m valyuta satip aliw kushi pariteti jag`inan 7-orinda ha`mde Evropada nominal jalpi ishki o`nm (JIO`) ko`lemi jag`inan Fransiya ha`m Germaniyadan keyingi 3-orinda, valyuta satip aliw kushi pariteti jag`inan Germaniyadan keyingi 2-orinda turadi. Qisqasha aytqanda Ulli Britanya Jalpi ishki o`nimi adam basna esaplag`anda dunyadag`i 20-joqari orinda ha`m valyuta satip aliw kushi pariteti 17-joqari orinda turadi. Britanya ekonomikasi Anglya, Shatlandiya, Wels ha`m Arqa Irlandiya ma`mleketleri ekonomikasinan quralg`an. Ulli Britanya Milletler Doslig`inin` , Evropa awqaminin`, Ulli 7 liktin`, ULLI 8 liktin`,ULli 20 liqtin`, Xalq araliq Aqsha-kredit Fondinin`,Ekonomikaliq birge islesiw ha`m Rawajlaniw sho`lkeminin` (EBRSH) , Dunya Bankinin`, Dunya Sawda Sho`lkeminin`, B.M.Sh nin` ag`zasi esaplanadi.

18-asirde Ulli Britanya dunyadag`i en` birinshi sanaatlasqan ma`mleketke aylandi, ha`m 19-asir dawaminda global ekonomikada dominantliq ro`ldi iyelledi. 19-asirdin` aqirinda A.Q.Sh ham Nems imperiyasinda bolip o`tken Ekinshi Sanaat Revolyutsiyasi Ulli Britanyanin` global ekonomikaliq lideri sipatindag`i ro`line qarsiliqti kusheytti Jen`iske qaramastan, Birinsh ha`m Ekinshi Jer juzlik urislarindag`i sog`islar Ulli Britanyanin` ekonomikaliq baylanislarin ha`lsizletti, ham 1945-jilg`a kelip Britanya “Dunya ekonomikasinin` dominanti “ ornin A.Q.Sh qa bosatip berdi.Sog`an qaramastan ,Ulli Britanya elege shekem dunya ekonomikasinda belgili rol`di iyelleydi.

Ulli Britanya dunyadag` en` globallasqan mámleketlerdin` biri esaplanadi. London Nyu-Yorktan keyingi iri finansliq oray ham Evropadag`i jalpi ishki o`nimi ulken bolg`an qala. 2010-jildin` Dekabrina kelip Ulli Britanya ko`lemi boyinsha 3-orinda turatug`un ma`mlekettin` ha`m ishine ha`m sirtina bag`darlang`an shet el investitsiyasina iyelik etken(eki jag`dayda da AQSh ha`m Fransiyadan keyin). Olshew metodlarina tiykarlanip, Ulli Britanyanin` aerokosmikaliq sanaati dunyadag`i ekinshi yamasa ushinshi milliy aerokosmikaliq sanaat esaplanadi . Farmatsevtika sanaati Ulli Britanya ekonomikasinda a`himiyetli ro`l oynaydi ha`m ma`mleket farmatsevtikaliq R&D global shig`inlarinin` 3-joqari bolegine iye (AQSh ha`m Yoponyadan keyin). Ulli Britanya ekonomikasi Arqa ten`izde tabilg`an neft ha`m gaz rezervi esabinan ko`terildi,ol 2007-jili £250 milliardqa bahalandi . Ulli Britanya ha`zirgi waqitta “Dunya Bankisinin` Biznes Islew Ko`rsetkishi Jen`illigi “nin` dunya boyinsha 4-orninda ,al evropada bolsa 1-orinda turadi.

Tariyxi

Uristan keyingi tikleniw

Ekinshi jer juzlik uristan son`, bul jerde uzin pa`seyusiz interval boldi (1945-1973) ha`m 1950-1960-jillari rawajlaniw boldi. EBRSHnin` tastiyqlawinsha o`siwdin` jilliq normasi 1960 ha`m 1973-jillar aralig`inda ortasha 2.9% ti qurag`an , sonda da bul ko`rsetkish basqa Evropa mámleketleri misalig`a Frantsiya, Batis Germaniya ,Italiya ko`rsetkishlerinen a`dewir arqada edi.

1973-jili neft krizisi ha`m 1973-1974 fond bazarinin` isten shig`iwinan son` Ulli Britanya ekonomikasi paseiye basladi ha`m sol waqitta Edvard Hizdin` basshilig`indag`i Konservativ partyasi hakimyattan Miynet partyasi qwip shig`ardi . Garold Wilson ekinshi ma`rte kantorag`a qaytti ha`m 4-martta sho`lkemlestirgen azshiliq hukimeti 28-Fevralda bolip o`tken saylawdan son` asilip(bosap) qalg`an parlament penen tawsildi ,al keynen oktyabr ayinda bolip o`tken 2-saylawdan son` ush orinli ko`pshilik hukimeti ta`minlendi.

JIO` 1.1% ke tusip ketti ,uliwma ko`rsetkishler 1970-jillarda basqa Evropa ma`mleketlerine qarag`anda pa`s boldi; ha`tteki recesiya 1975-jili tawsilg`an bolsada,ekonomika eki eseli infyacia ha`m jumissizliqtin` o`siwi sebebinen ele qawip-qaterde edi. Uliwma ekonomikaliq suret jaman ahwali, tez o`sip baratirg`an inflyacya ha`m Fund sterlingtin` birden tusip ketiwi Ulli Britanyani £ 2.3 mlrd liq (hazirgi valyuta menen £ 12.5 mlrd) XVF nin` ja`rdemin qabil etiwge iytermeledi. XVF kancler Denis Xilidi ekonomikaliq jag`daydi jaqsilaw ushin reformalar bo`legi sipatinda tezlik penen ma`mleket shig`inlarin azaytiwg`a ha`m qatan` ekonomikaliq sharalardi qollawg`a ha`m qutqariw sha`rt spatinda ma`jbur etti. Tez arada ,1979-jili hukimet quladi.

Neoliberalizm

Jan`a neoliberal ekonomika 1979-jili Margaret Tetcherdin` saylaniwi menen baslandi, ol 3-may kun Miynet partiyasinin` 5 jilliq basqariwinan son` Konservatilik partiyani hukimetke qaytariw ushin uliwmaliq saylawda jen`ip shiqti.1980-jillar dawamindako`plegen mámleketlik karxanalar privatizatsiyalang`an, saliqlar azatirilg`an bazarlar ta`rtipke saling`an. JIO` basta 5.9% ke tusip ketti biraq 1988-jili en` jori da`ejesinde 5% ke o`sti,bul basqa evropa ma`mleketlerinen en` joqari ko`rsetkish esaplandi.

Sog`an qaramastan, Missis Tetcherdin` Ulli Britanya ekonomikasin modernizatsiyalawi birtegislikten alis boldi; onin` inflyaciyag` qarissi guresi massaliq jumissizliqqa alip keldi, jumissizlar sani 1982-jili 3000000 g`a jetti bul bolsa 3 jil alding`a salistirg`anda 1500000g`a ko`p. Bul tiykarinan go`nergen ha`m ekonomikaliq rentabelli bolmag`an zavodlar ha`m ko`mir ka`nlerinin` jabiliwi menen baylanisli. 1984-jil dawaminda jumissizliq o`zinin` maksimal da`rejesine derlik 3300000 g`a jetti, bul ko`rsetkish 10 jilliqtin` son`g`i 3 jilinda birden tusip ketti, 1989-jldin` aqirina kelip jumissizliq da`rejesi 1600000 nan sa`l aslam bolip turdi. Biraq sog`an qaramastan 1990-jildin` ekinshi yariminda Ulli Britanya dunya recesiyasi menen parallel turde ekinshi bir basqa recessiyag`a tusip qaldi ha`m ekonomikanin` en` joqari da`rejesinen 8% ke en` to`men da`rejesine tusip ketti, 1993-jildin baslarinda recessiya tamamlang`an waqitta bolsa jumissizliq 1600000 atrapinan 3000000 g`a artip ketti, ham keyingi ekonomikaliq tikleniw juda` kushili boldi. 1980-jillardag`i recessiyag`a qarag`anda tikleniw tezboldi ha`m jumissizliq da`rejesi real to`menledi, 1997-jili jumissizliq 1700000 g`a tusti.

Miynet partiyasi 18 jil dawaminda oppozitsiyada o`tkergen son` 1997-jildin` may ayinda Tony Bleir basshilig`inda hukimetke qaytti. Bleirdin` 10 jil iyellegen lawazimi dawaminda 40 izbe-iz kvartal ekonomikaliq o`siw boldi, bul 2008-jildin` 2-kvartalina shekem dawam etti. Aqirg`i 15 jil sol waqittag`i joqari rawajlang`an ekonomikalar ishinde ekonomikaliq o`siw tempi joqari ma`mleketlerdin` biri boldi, ha`m a`lbette basqa Evroppa ellerinin` ishinde en` joqarisi boldi.1990-jillar basinda JIO` nin` o`siwi az muddetke 4% ke jetti, son` a`sten tusti. O`siwdin` joqari da`rejesi alding`i 10 jilliqqlarg`a qarag`anda to`men boldi, misali`a 1970-jillari o`siwdin` joqar da`rejei 6.5% bolg`n, bra sonda da bul o`siw bir tegislew ham izbe-iz boldi. XVF nin` mag`lumatlarina ko`re 1992-2007-jillar aralig`inda jilliq o`siw da`rejesi ortasha 2.68% ti qurag`an, ha`m alding`ig`a qarag`anda finansliq sektordin` o`siwi ulken ro`l oynaydi. Bul sozilg`an o`siw da`wri 2008-jili Ulli Britanya nin` kutilmegende recessiyag`a kirip qaliwi menen tawsildi- onin` 20 jilliq ishinde birinshi ret dunya juzlik krizisi sebebinen boldi. 2008-jili jamiyetlik mulkke aylandirilg`an Northern Rock tin` qulawinan baslap, basqa banklarda belgili bir bo`legi milliylestiriliwi shart boldi. Bazar kapitalizaciyasi jag`inan dunyadag`i 5-orinda turg`an Skotland Grouptin` Royal Banki 2008-jili 13-oktyabrde milliylestrildi. 2009-jildin` ortalarinda Finans ministrligi RBS din` akciyalarinin` kontrolliq paketinin` 70.33% ine, ha`m Lloyds Banking Group tin` UK Financial Investments Limited inin` 43% ine iyelik etti. Recessiya 2008-jili yanvarda 1600000 bolg`an jumissizliqtin` 2009-jili oktyabrde 2500000g`a oskenin ko`rsetti.

Ulli Britanya ekonomikasi inflyatsiya, protsent stavkasi ha`m jumissizliq ta`replerin esaplag`anda Evropa awqamindag`i basqa ekonomikalar ishinde en` kushililerdin` biri esaplanip keldi, olardin` barlig`i 2008-09-jillardag`i recessiyag`a shekem salistirmali turde pa`s boldi. Jumissizliq 1990-jillardan berli en` joqari dareje (7.8%) 2.5 mln nan sa`l to`menge jetti, sonda da basqa Evropa ellerinen adewir pa`s edi. Sog`an qaramastan procent stavkasi 0.5% ke qisqartildi. 2008-jili avgustta XVF Ulli Britanyanin` ekonomikaliq jetiskenligi eki soqqi sebebinen to`menlegenin eskertti; finansliq krizis ha`mde shiyki zatlardin` bahasinin` ko`teriliwi. Bul eki waqiyada Ulli Britanyag`a basqa rawajlang`an ellerge qarag`anda ko`brek ziyan jetkizdi, sebebi Ulli Britanya daramatti tayar o`nim ha`m tovarlardin`, a`srese aziq awqat o`nimlerinin` jetispewshiligi waqtinda finansliq xizmet arqali aldi. 2007-jili Ulli Britanya dunyadag`i to`lem balansi dificitligi jag`inan 3- orindag`i el edi, tiykarinan o`ndiris tovarlarinin` dificitligi sebebinen boldi. 2008-jildin` may ayinda XVF Ulli Britanya hukimetine saliq-byudjet siyasatin sirtqi balansti ko`teriw ushin ken`eytiwdi ma`sla`xat etedi. Ulli Britanyanin` “ha`r jumisshig`a tuwra keletug`un miynet o`nimdarlig`i” son`g`i 20 jilliqta jaqsi o`sip keliwine ha`m Germaniyadag`i miynet o`nimdarlig`ina jetiwine qaramastan, ol ele jumisshilari 35 saatliq ha`ptege iye bolg`an Franciyanin` da`rejesinen 20% atrapinda izde kelmekte. Hazirgi waqitta Ulli Britanya “ha`r saat jumis waqti ishindegi jumis o`nimdarlig`i “ (eski) Evropa awqami(15 ma`mleket)ortasha ko`rsetkishleri menen birdey. 2010-jili Ulli Britanya Adam Rawajlaniwi Ko`rsetkishleri jag`inan 26-orindi iyelledi.

Jaqindag`i

Ulli Britanya Milliy Statistika Basqarmasi(MSB) nin` mag`lumatlarina ko`re Ulli Britanya 2008-jildin` 2-kvartalinda recessiyag`a tusip, odan 2009-jildin` 4-kvartalinda shiqqan. 2009-jildin` noyabrinde MSB ko`rip shiqqan tsifralar Ulli Britanya negative o`siwdin` 6 izbe-iz kvartalinda ziyan ko`rgen. 2009-jildin` noyabr ayinin` aqirina kelip ekonomika 4.9% ke qisqardi, bul bolsa esap kitaplar baslang`aninan baslap 2008-2009-jillardag`i recessiyani en` uzag`i etti. 2009-jildin` dekabr ayinda Milliy Statistika Basqarmasi 2009-jildin` 3-kvartali ushin mag`lumatlardi ko`rip shiqti ,ha`m ekonomikanin` 0.2% ke qisqarg`anin, alding`i kvartalg`a salistirg`anda 0.6% ke tuskenin ko`rsetti.

2009-jili 23-yanvarda, Hukimet Milliy Statistika Basqarmasinan aling`an mag`lumatlarg`a tiykarlanip Ulli Britanyani 1991-jildan berli birinshi ret rasmiy turde recessiyada ekenligin ko`rsetti. Ol recessiyag`a 2008-jildin` aqirg`i kvartalinda tusip qaldi, 2008-jildin`may ayinda 5.2% ten 2009-jildin` may ayina kelip 7.6% ke jetken ,o`sipbaratirg`an jumissizliq sebebinen kelip shiqti. Jumissizliq da`rejesi 18-24 jillar ishinde 11.9% ten 17.3% ke jetti. Da`slep Ulli Britanya basqa 2009-jildin` ekinshi kvartalinda ekonomikaliq o`siwge qaytqan Germaniya, Franciya, Yaponya ha`m AQSh siyaqli iri ekonomikalardan artta qalg`an bolsada, ma`mleket a`sten aqirin 2009-jildin` son`g`i kvartalinda ekonomikaliq o`siwge qaytti. 2010-jili 26-yanvorda Ulli Britanyanin` recessiyadan shiqqani tastiyqlandi, dunyadag`i solay islegen en` aqirg` iri ekonomika boldi. 2010nin` fevralina shekemgi 3 ay ishinde Ulli Britanya ekonomikasi 0.4% ke o`sti. 2010 nin` 2-kvartalinda ekonomika 1.2% ke o`sti, bul bolsa 9 jil ishindegi en` tez o`siw tempi esaplandi. 2010 nin` 3-kvartalinda basip shig`arilg`an mag`lumatlar Ulli Britanya ekonomikasinin` 0.8% ke o`skenin ko`rsetti; bul bolsa 10 jil ishindegi ekonomikaliq o`siwi en` tez bolg`an 3-kvartal boldi.

Ulli Britanya da`slepki waqittanaq o`z inin` evropadag`i qon`silarinan artta qalmaqta dep aytilmaqta edi, sebebiub 2008-jildag` recessiyag`a keshrek tusken edi.Sog`an qaramastan, Germaniyanin` JIO`i jilliq esaplarg`a ko`re 4.7% ke ha`m Ulli Britanyanikine salistirg`anda 5.1% ke tusken, ha`zirde Germaniya JIO`nin` 2-kvartalliq o`siwdi iyellegen. Komentatorlardin` shamalawinsha, basqa iri Evroppa ellerine qarag`anda Ulli Britanya 1979-jildag`i Tetcher hukimetinen siyasatinan baslap kelatrg`an ma`mleket siyasasati na`tiyjesinde recessiyadan sa`l ko`brek ziyan ko`rdi, bul siyasatta hukimet manufakturani ta`minlewden bas tartipo`z diqqatin finansliq sektorg`a qaratqan. EBRSH boljawina qarag`anda Ulli Britanya 2010-jili 1.6% o`siwi mumkin. Miynet Kushin Izzertlew din` esaplawlarina qarag`anda jumissizliq da`rejesi 2009-jildin` 4- kvartalinda tusken, solay qilg`an Evropadag`i 3 iri ekonomikalardin` ishinde birinshisi boldi. Milliy Statistika Basqarmasi (MSB) mag`lumatlarina ko`re Jalpi Ishki O`nim 2009-jildin` 2-kvartalinda 0.6% ke ,keynen 3-kvartalda bolsa 0.2% ke tusken. 2009 din` birinshi kvartalda 2.4% ke tusken. BBC qabarlawinsha recessiya baslanbasinan aldin ekonomika o`zinin` en` joqari da`rejesinen 5.9% in quramaqta.

2007-jildin` oktyabr ayinda Xalqaraliq Valyuta Fondi (XVF) Ulli Britanyanin` JIO~ in 2007-jili 3.1% ke ha`m 2008-jili 2.3% ke o`siwin boljag`an. Sog`an qaramastan JIO` nin` o`siwi 2008 din` aprel-iyun aprel-iyun (ekinshi) kvartalinda 0.1% ke shekem tusip ketti ( nolden to`men ko`rip shig`ildi) . 2008-jili sentyabrde EBRSH Ulli Britanya ekonomikasinin` keminde 2 kvartalinin` qisqariwin boljadi,olar qiyin boliwi mumkin,ha`m bolaw qiling`an obyekti jetekshi ekonomikalarda duzilgen ulli 7 liktin` son`g`i qatarinda boladi. 6 kvartaldan keyinde ulli Britanya ekonomikasi ele kontrakt duzip turmaqta edi, bul bolsa EBRSH nin` boljaw usillari ustine soraw belgisin qoymaqta edi.

Taliqlawlarg`a qarag`anda, hukimettin` aqirg`i cikldegi awir qarzlaniwi juda` qiyin strukturaliq dificitqa alip kelmekte, alding`i krizislardi esletip, bul jag`daydi irkilissiz jamanlastiradi ha`m Ulli Britanya ekonomikasin onin` EBRSH boyinsha sheriklerine salistirg`anda qolaysiz poziciyag`a ornatiwi mumkin. Tikleniw ushin uriniwlar bolip atirg`an waqitta, basqa EBRSH milletleri globalliq qulawdan aldin salistirmali ku`shili finansliq controldin` qarama-qarissi siyasatlar tiykarinda manevr islew ushin ulkenrek imkanyatlardi uriqsat etip aldi.

2009-jili may ayinda Evropa Komissiyasi (EK) xabar berdi: “Ulli Britanya ekonomikasi o`z tariyxindag`i en` qiyin recessiyalardin` birin o`z basinan keshirmekte”. EK JIO` nin` 3.8% ke tusiwin kutpekte ha`m 2009 din` da`slepki 3 kvartalinda ekonomikaliq o`siw keri qatnasta boliwin boljamaqta. EK 2009din` aqiri-2010nin` baslarindag`i eki kvartaldi “Faktli toqtaw “ boliwin, al keynen 2010nin` aqirina kelip a`ste aqirin kishkene bolimli o`siwge qaytiwin boljadi.

FTSE 100 ha`m FTSE 250 2009 din` 9-sentyabrinde FTSE100 50000 ha`m FTSE 250 9000 ko`rsetkishti ko`rsetip bir jil ishinde en` joqari ko`rsetkishke eristi.8-sentiyabrde Milliy Ekonomikaliq ha`m Sotsiyalliq Izzertlew Instituti ekonomika avgust ayina shekemgi 3 ay ishinde 0.2% ke o`sken dep esaplamaqta edi, biraq qate da`lillengen edi. Ol “normal ekonomikaliq jag`day” ele qaytpag`anin eskertsede, onin` ko`zlerinde Ulli Britanya recessiyasi rasmiy turde tamamlang`an edi. Tap sol kuni, ko`rsetkishlerde Ulli Britanya sanaat o`ndirisinin` o`siwi iyul ayinda 18 ay ishindegi en` joqari tempke shiqqanin ko`rsetti. 2009din` 15- sentyabrinde EA Ulli Britanya iyul-sentyabr aralig`inda 0.2% ke o`sedi dep qate boljag`an, sol kuni Anglya Banki direktori Mervin King Ulli Britanya JIO`i ha`zir o`spekte dedi. Welsta keyingi waqitta jumissizliq da`rejesi tusti.Ko`plegen Ulli Britanyali komentatorlar barliq belgilerdin`- o`siw a`dewir mumkinligin- ko`rsetiwine tiykarlanip 3-kvartalda Ulli Britanya recessiyadan ra`smiy turde shig`ip ketiwine isenim bildirgen edi, biraq negizinde hukimet shig`imlari ekonomikani recessiyadan qutqariwg`a jetkilikli emes edi. Tcifralar tiykarinan 2009din` sentyabr ayinda usaqlap satiwda hesh qanday o`siwdin joqlig`in ha`m avgust ayinda bolsa sanaat o`ndiris ko`leminde 2.5% pa`seyiwdi ko`rsetti. Korip shig`ilg`an Ulli Britanyada mámlekettin` go`ne avtomabillerdi utilizaciyalaw sxemasi ushin jumsag`an naq puli ja`rdem bergen bolsada, ko`rsetkishler 2009din` 3-kvartalinda 0.2% ke qisqarg`anin tastiyqladi. Sondada bul waqitsha waqiya 4-kvartalda 0.4% lik qatan` o`siw menen dawam etti. Ulli Britanya sanaatshilarinin` organi, IFD (Isbilermenler Federatsiyasi Duziw) hukimetten ko`p mug`dardag`i naq pul ushin qabarlasti:”Kelesi aydag`i pre-byudjet bayanatinda bizne investiciyasi ushin ja`rdemdi ken`eytiwsiz, o`siw ushin impulstin` qayjerden keliwin ko`riw qiyin.Amerikanin` kreditlik reyting sho`lkemi Moody`s 2010nin sentyabr ayinda tiykarinan hukimet is ha`reketleri sebebinen turg`in qarjilardi boljay otirip, Ulli Britanyag`a AAA kreditlik reytingti berdi. Ol ja`ne keleshekte o`siw ushin ekonomika iyilushen` ha`mde xojaliq qarizlari ha`m to`men eksport , finansliq sector siyaqli ulken o`siwdi qisqartiwshi faktorlar ekenligin xabarladi.2- Jer juzlik urisinan berli Ulli Britanya o`zinin` en` qiyin recessiyasina 2008-jili kirip qaldi. Sog`an qaramastan Ulli Britanya ekonomikasi 2010-jildin` 2-kvartalinda 1.2% ke ha`m 3-kvartalda 0.8% ke o`sti, bul 2010nin` 1-kvartalindag`i ko`rsetkishten 0.4% ke ha`m 2009din` 4-kvartalindag` ko`rsetkishten 0.4% ke tez o`sip, son`g` 10 jil dawamindag`i en` tez izbe-iz o`sim boldi. Biraq Ulli Britanya o`z esap-kitabnda en` suwiq dekabirge iye bolg`annan keyin 2010nin` 4- kvartalinda Ulli Britanya ekonomikasi 0.5% ke qisqardi. 2011din` da`slepki 3 ayinda Ulli Britanya ekonomikasi eki eseli recsssiya qaupin qisqartip, 0.4% ke o`sti. 2-kvartal da`slep 0.3% o`siw alip keldi, biraq keynen 0.1% ke tuskeni baqlandi. Bul 3-kvartalda 0.5% penen dawam ettirildi. 2011de Ulli Britanya ekonomikasi bari-jog`i 1.0% ke g`ana o`sti.

Tarawlar

Awil xojalig`i,an`shiliq,tog`ayshiliq ha`m baliqshiliq

Awil xojalig`i intensiv, joqari mexanizatsiyalang`an ha`m Evropa standartlarina juwap beretug`un taraw esaplanadi, 1.6% ten az bolg`an jumisshi kushi (535000 jumisshi) menen 60% atrapinda aziq-awqat o`nimlerin jetistiredi. Ol Ulli Britanyanin` milliy qosilg`an qunina 0.6% atrapinda ules qosadi. O`ndiristin` ushten eki bo`legi sharwashiliqqa , ushten bir bo`legi da`n eginlerine arnalg`an. Awil xojalig`i Evropa Awqaminin` Uliwma Awil xojalig`i Siyasati menen subsiditsiyalang`an. Ulli Britanya a`himiyetli biraq qisqarip ketken baliqshiliq sanaatin saqlap kelmekte. Onin` flotlari Kingston-apon-Xall, Grimsby, Flitvud, Great Yarmuz, Peterhid, Fraserburg ha`m Lowestoft siyaqli qalalarda qaniygelesken, ha`m uylerine Sole balig`inan baslap Selyotka balig`ina shekemgi baliqlardi alip qaytadi. Ko`k Kitap(Milliy Statisyika Basqarmasi ta`repinen ha`r jili basip shig`arilatug`un kitap)2006da “awil xojalig`i, an`shiliq, tog`ayshiliq ha`m baliqshiliq 2004-jili Ulli Britanya ekonomikasina (2006-jil bahalari boyinsha) £10323 mln jalpi baha qosti.

O`ndiris Tarawlari

Ondiris manufakturasi

2009-jili Ulli Britanya o`ndiris sektorinin` jalpi qosqan bahasi £ 140 mlrd ti quradi ha`m 2.6 mln atirapinda adamlardi jumis penen ta`minledi. 2008-jili Ulli Britanya ta`repinen R&D da investitsiyalang`an £16 mlrd atirapindag`i summadan £ 12 mlrd shamasi o`ndiris biznessi ta`repinen bolg`an. 2008-jili Ulli Britanya qimbatli o`nimdi shig`ariw boyinsha dunyadag`i 6-orinda turg`an. 2008-jili Ulli Britanyada 180000 atirapinda adam mashina sog`iw sanaatida jallang`an. Sol jili bul taraw £ 52.5 mlrd liq tovar aylanisina iyelik etti, £26.6 mlrd liq eksportlar qiling`an ha`mde 1.45mln atirapinda jen`il avtomabiller ha`m 203000 kommercialliq avtomabiller islep shig`arilg`an. Ulli Britanya mator islep shig`ariw boyinsha iri oray esaplanadi,ha`m 2008-jili 3.16 mln mator islep shig`arildi. Ulli Britanya aero-kosmikaliq sanaati ko`lemi o`lshew metodlarina tiykarlang`anda dunyadag`i 2- yamasa 3- Orinda turadi. Bul sanaat 113000 atirapinda adamdi tuwridan tuwri ha`m 276000 atrapinda adamdi qosimsha jumis penen ta`minlemekte ha`m 20mlrd funt atirapinda jilliq aylanisqa iye. Ulli Britanya kompaniyalari, olardan BAE systems(dunyadag`i 2- qorg`aniw podryadchigi), ha`m Rolls-Royse(dunyadag`i ekinshi orindag`i aviatsiya motorlarin islep shig`ariwshi) bul sanaatta ulken oring`a iye. Shet el aerokosmikaliq kompaniyalarida Ulli Britanyada aktiv esaplanadi, olardin` biri EADS ha`m onin` filyali Airbus, Ulli Britanyada 13000 nan ko`p adamdi jumis penen ta`minlemekte. Ulli Britanyada farmacevtika sanaati 67000 atrapinda adamlardi jumis penen ta`minleydi ha`m Ulli Britanya JIO` ine £8.4 mlrd ti qurban etken ha`mde izzertlewler ha`m rawajlaniwg`a uliwma bahasi £3.9mlrd qa ten` bolg`an investitsiya kirgizgen. 2007- jili Ulli Britanyanin` farmacevtik o`nimler eksporti 14.6 mlrd funtti quradi, ha`m farmacevtikaliqo`nimlerde 4.3mlrd liq sawda qosimshasin payda etti. Ulli Britanya dunyadag`i 3- orindag`i GlaxoSmithKline ha`m dunyadag`i 7-orinda turiwsh AstraZeneca kompaniyalarina uy esaplanadi.

Paydali qazilmalardi qazip aliw sanaati

Ko`k kitap 2006 xabar beriwinshe bul sector 2004-jili Ulli Britanya ekononikasina £21,876 mln li jalpi o`nim bahasin qosqan. 2007jil Ulli Britanya uliwma ko`lemi 9.5 kvadrillion Bib(Britanya issiliq birligi) bolg`an energiya islep shig`ariwg`a iye bolg`an, onin` qurami may(38%), tabiyg`iy gaz(36%), ko`mir(13%), atom(11%) ha`m qayta tikleniwshi energya derekleri(2%). 2009-jili Ulli Britanya kunine 1.5 mln barrel neft qazip alg`an ha`m kunine 1.7 mln barrel tuting`an. Bul sanaat ha`zirde pa`seyiwde bolip, Ulli Britanya 2005-jildan berli neft importshisi bolip kelmekte. 2010 jilda bolsa Ulli Britanya EA ndag`i barliq ma`mleketler ishinde en` irisi esaplanip, 3.1 mlrd barrel da`lillengen neft zapasina iye. 2009-jili Ulli Britanya 2004-jildan berli tabiyg`iy gazdi qazip aliw boyinsha dunyadag`i 13-orindi iyelleydi ha`m EA nda en` irisi esaplanadi.2009-jili Ulli Britanya 19.7 mln tonna ko`mir qazip alg`an bolsa 60.2 mln tonnani isletken. 2005-jili 171 mln tonna dalillengen qayta tiklenetug`un ko`mir zapaslari bar edi. Aniqlang`an suw jag`alarindag` rayonlarinda 7-16 mln tonna atrapinda jer asti ko`mir gazifikatsiyasi (JKG)arqali ko`mir qazip aliw potenciyalina iye ekenligi esaplap shig`ildi. Ulli Britanyanin` ha`zirgi waqittag`i tutiniw ko`lemine tiykarlanip, bul ko`lemler Ulli Britanya 200-400 jillar arasinda dawam etiwi mumkin bolg`an zapasti an`latadi. Ulli Britanya bir Qatar energetic kompanyalardin` watani esaplanadi, solardan 6 neft ha`m gaz “supermajorlar”dan ekewi-BP ha`m Royal Dutch Shell – ha`m BG Group.

Xizmet ko`rsetiw tarawi

Bilimlendiriw, den-sawliqti saqlaw ha`m sotsiyalliq jumis

2008-jili Bilimlendiriw, den-sawliqti saqlaw ha`m sotsiyalliq jumis sektorinin` uliwma jalpi qosilg`an bahasi £170.3mlrd atrapinda boldi, onin` £145 mlrdi jumisshilar ushin kompesaciya boldi. 2008-jili bul sector uliwma jalpi kapitali £17.7 mlrdti qurag`an. 2008-jili den-sawliqti saqlaw ha`m sociyalliq jumis £93.7 mlrd atrapinda jalpi qosilg`an bahag`a iyelik etti. Ulli Britanyada den sawliqti saqlaw sektori ulken bo`legi mámleket tarepinen finanslanadi ha`m Ulli Britanyada den sawliqti saqlawg`a sariplanatug`un qarejettin` 80% bo`lip aliwshi ha`m evropadag`i en` ulken jumis beriwshi etip 1.5 mln atrapinda jumisshi kushine iye bolg`an Milliy Den sawliqti saqlaw Xizmeti (MDX) tarepinen basqariladi. MDX Ulli Britanya quramindag`i ha`r 4 ma`mlekette g`arezsiz jumis ko`rsetedi. Anglyadag`i MDX sol 4 bo`lek ishndegi a`dewir en` irisi esaplanadi ha`m 2008-jili £92.5mlrdliq aylanisqaiye boldi. 2008-jili qosilg`an jalpi bahasi £76.4mlrd atrapinda boldi. 2007/08 Ulli Britanyadag`i joqari bilimlendiriw institutlarinin` uliwma kirimi £23.4mlrd boldi ha`m 169995 qa`niygelerdi jumisqa ornalastirdi. 2007/08 Ulli Britanyada joqari oqiw orinlarindag`i studentler sani 2303105 ke jetti (1922180ni Anglyada,210180ni Shotlandiyada, 125540i Welsta ha`m 48200i Arqa Irlandiyada)

Finansliq ha`m Bizness Xizmetleri

Nyu-York penen bir qatarda London qalası dunyanin` en` iri finansliq oray esaplanadi

Bul taraw Ulli Britanya ekonomikasina 2004-jili qosqan jalpi bahasi £ 86 145 mlng`a ten`. Ulli Britanyadag`i finansliq ha`m biznes xizmetlerinin` eksporti ma`mlekettin` to`lem balansina a`himiyetli bolili ules qospaqta. London xalqaraliq biznes ha`m sawdanin` tiykarg`i orayi ha`mde (Nyu-York sity ha`m Tokyo menen bir qatarda) global ekonomikanin` ush “basqariw oraylari”nin` biri esaplanadi. Londonda 500de aslam bankler o`z ofislari menen jaylasqan, ha`m ol xalqaraliq bank isinin`, qamsizlandiriwdin`, evro obligatsiyalarinin`, Shet el sawda ha`m energiya resurslari birjasinin` orayi esaplanadi. Londonnin` finansliq xizmet industriyasi tiykarinan London sityda ha`m Canary Wharfta jaylastirilg`an. Qaladag`i imaratlar London Fond Birjasi, London Xalqaraliq Finansliq Resurslar ha`m Qasiyetleri Birjasi, London Metalllar Birjasi, Londondag`i Lloyds, ha`mde Anglya Banki. Canary Wharf 1980-jillari rawajlana basladi ha`m ha`zirde Barclays Bank, Citygroup ha`m HSBC , ja`ne Ulli Britanya Finansliq Xizmet Ha`kimiyati siyaqli iri finansliq institutlarina uy esaplanadi. London ja`ne basqada biznes ha`m professional xizmetler ushin iri oray esaplanadi, ha`mde dunyadag`i en` ulken 6 yuridikaliq firmalardin` to`rtewinin` bas-karargaxlari usi jerde jaylasqan. Ulli Britanyadag`i basqa bir neshe iri qalalar ulken finansliq sektorg`a ha`m olarg`a baylanisli xizmetlerge iye. Edinburg Evropadag`i iri finansliq oraylardin` biri ha`m Shotlandiyanin` Royal Bankinin` ha`mde Standart Life (Standart O`mir) din` bas-karargaxlarina uy esaplanadi. Leeds ha`zirgi waqitta London sirtindag`i iri biznes ha`m finansliq xizmetlerdin` oray esaplanadi, ha`m Londonnan keyingi Ulli Britanyadag` en` iri yuridikaliq xzmetler orayi esaplanadi.

Ko`shpes mulk ha`m ijara qatnasiqlari

Ko`shpes mulk ha`m ijara qatnaslari sektori turarjaylardin` tapsiriliwin ha`m basqada sog`an uqsas biznesti qollap quwatlaw qatnasiqlardi o`z ishine aladi. Ko`k kitap 2006nin` xabar beriwinshe ijara qatnasiqlari tarawi 2004-jili Ulli Britanya ekonomikasina £83.037 mln jalpi baha qosqan ,sol waqitta basqa ko`shpes mulk ha`m biznesti qollap quwatlaw is ilajlari £175.333mln jalpi baha qosqan. Ulli Britanya ulk bazari 2008-jilg`a shekemgi 7 jil dawaminda juda` tez pa`t penen o`sip ketti ha`m sol da`wir dawaminda ayrim aymaqlarda mulktin` bahasi 3 eselenip ketti. Mulk bahalarinin` o`sip ketiwine bir neshe sebepler bar edi: procent stavkasinin` to`menlewi, kredit qatnaslarinin` o`siwi, ekonomikaliq o`siw, satip aliw-ijara mulk investitsiyalarinin` birden o`siwi, Londondag`i shet el investitsiyalari ha`m taza uyshiliktin` jetkerip beriwdi sheklewge qaratilg`an rejelestiriwler.

Turizm

Ulli Britanya ekonomikasi ushin turizm juda` ahimiyetli. 2004-jili 27 mlnnan aslam turistlerdin` keliwi menen Ulli Britanya dunyadag`i 6- iri turistlik ba`ndirgi(oray) ge aylandi. London belgili araliqta, ol 2006-jilidag`i 15.6mln miymanlari menen dunyadag`i en` ko`p barilatug`un qala esaplanadi, 2- orndag`i Bankoktan(10.4 mln) ha`m 3-orindag`i Parijdan(9.7mln) aldin turadi.

Transport, saqlaw-toplaw xojalig`i ha`m baylanis

Ko`k kitap 2006nin` xabarlawinsha transport ha`m saqlaw-toplaw xojalig`i 2004-jili Ulli Britanya ekonomikasina £49.516mln ko`leminde jalpi baha qosti, al baylanis tarawi bolsa £29.762mln mug`darinda jalpi baha qosti. Ulli Britanya tiykarg`i jollardan 46.904 km radial jollar tarmag`inan iba`rat, Avtomagistral tarmag`i 3497 km g`a ten`. Bul jerde ja`ne qatti material menen qaplang`an 213750 km jollarda bar. Ulli Britanyada 16116 km lik temir jol tarmag`i ha`m Arqa Irlandiyada 303 km marshrut bar, ol kunine 18000nan aslam jolawshi poezdlarin ha`m 1000 juk poezdlarin alip o`tedi. Qalali temirjol tarmaqlari londonda jaqsi rawajlang`an. 2025-jilg`a shekem taza tez jurer linyalarin quriw ushin jobalar ko`rip shig`ilmaqta.

Jol Agentligi atqariwshi agentlik esaplanadi ha`mde jeke menshik ha`m M6Tool qollaniwshi jollardan tisqari Magistral ha`m Avtostradalarg`a juwapker esaplanadi. Transport ministrliginin` jaziwinsha jol ha`reketinin` tig`ilisi en` tiykarg`i transport mahqalalarinin` biri esaplanadi, ha`m egerde ol toqtatilmasa 2025 jilg`a kelip zayalang`an waqit ushin Anglya qosimsha £22mlrd shig`in shig`ariwina tuwra keledi. Ma`mleket ta`repinen sponsorlang`an 2006-jilg`i Eddington dokladina muwapiq, eger jollardi bahalaw ha`m transport tarmag`in ken`eytirw menen shug`illanilmasa, tig`ilis ekonomikag`a ziyan jetkeriw qawpinde turipti.2009 din` oktyabr ayinan 2010nin` sentyabrine shekemgi bir jil ishinde Ulli Britanya airoportlari uliwma 211.4 mln passajirlarg`a xizmet ko`rsetti. Sol da`wiredegi en` iri airoportlar London Hitrow airoporti(65.6mln passajir), Gatvik airoporti(31.5mln passajir) ha`m London Stansted airoporti(18.9 mln passajir) esaplanadi. London Hitrow airoporti paytaxttan 24 km batista jaylasqan, bul airoport dunya juzi boyinsha en` ulken mug`dardag`i xalqaraliq passajirler ha`reketine iye, ja`ne BMI ha`m Virgin Atlantic ha`mde Ulli Britanya flagin alip juriwshi ”British Airways” aviakompaniyalarinin` orayi esaplanadi.

Ko`tere ha`m usaq sawda

Bul taraw motor sawdasi, avto remont, jeke ha`m uy xojalig`i tovarlari sanaatlarin o`z ishine aladi.Ko`k kitap 2006da xabarlaniwinsha 2004-jili bul sector Ulli Britanya ekonomikasina £127.520 mlnliq jalpi bahani qosqan. Ulli Britanya aziq-awqat bazarinda 5 kompanya ustemlik etedi-Asda(“Wal-Mart stores”qa tiyisli), The Co-operative Food, Morrisons, Sainsbury's ha`m Tesco - olar birgelikte bazardin` 80% ulesine iyelik etedi. London iri usaqlap satiw oray esaplanadi ha`m 2010-jili uliwma shig`inlari £64.2 mlrd atirapinda bolip, dunyadag`i basqa qalalardin` ishinde en` joqari aziq-awqatliq bolmag`an usaq sawdasina iyeliketti. Ulli Britanyada orinlasqan Tesco da`ramat ko`lemi boyinsha dunyadag`i (Wal-Mart Stores ha`m Carrefour lardan izde) 3-orindi iyelleydi, ha`m Ulli Britanya bazarinda 30% li ulesi menen ha`zirde lider bolp esaplanadi.

Pul birligi: Funt sterling

London sirt el valyutalar sawdasi ushin paytaxt esaplanadi. En` joqari kunlik mug`dari trillion AQSh dollarig`a jetken, bul ko`rsetkishke Nyu-York sawdag`a kirisken waqitta jetisedi. Ulli Britanyanin` pul birligi Funt sterling esaplanadi ha`m £ belgisi menen belgilenedi. Anglya Banki orayliq bank bolip, pul birliktin` basip shig`ariliwina jwapker esaplanadi. Shotladiya ha`m Arqa Irlandiya Bankleri Anglya bankinin` aqsha pullarin mashqalani qaplaw ushin rezerfte saqlaw sha`rti menen o`zlerinin` aqsha pullarin basip shig`ariw huquqin saqlamaqta. Funt sterling basqa ma`mleketler ta`repinen saqlaw valyutasi retinde de qollaniladi, ha`m dunyadag`i AQSh dollari ha`m Evro lardan keyingi 3- orindi iyelleydi. Ulli Britanya valyuta shig`ariw boyinsha evrrog`a qosiliwdi tan`lamadi. Alding`i primyer ministr Tony Bleyr hukimeti Sheshiwshi ag`zaliq “5 ekonomikaliq test” orinlaniwi kerek dep ja`miyetlik referendum o`tkeriwdi o`z juapkershiligine alg`an edi. Salistrmali jaqin waqitlarg`a shekem Ulli Britanya funt sterlingin biykar etip Evrog`a qosiliw yamasa qosilmaw haqqinda debat bolip o`tti. 2007-jili Ulli Britanya primer ministry Gordon Brawn waqtinda o`zi g`aznashiliq kancleri sipatinda ornatqan belgili testler ustinde referendum o`tkeriwge wa`de beredi. Testlerdi bahalawda sheshim jaqinlasqan waqitta Gordon Brawn Ulli Britanya ele evrog`a qosilmay turiwi kerek dep juwmaq shig`ardi. Ol ag`zaliqti keleshekti ko`re aliw ushin sheklep, evrog`a qosilmaw haqqindag`i sheshim Britanya ushinda Evropa ushinda duris bolg`anlig`in aytti. Tiykarinan, ol turar jay bahalarinin` silkiniwi birden qosiliwg`a tosiq bolip turg`anin bayan etti. Ja`miyetlik pikirler sorawnamasi ko`plegen Britanyalilar belgili waqit jalg`iz pul birlikke qosiliwg`a qarissi ekenligin ko`rsetti ha`m bul pazitsiya ha`zirde ja`need bekkemlengen. 2005-jili Ulli Britanya xalqinin` yariminan ko`bi (55%) evroni qabillawdan bas tartqan bolsa, 30% i razi bolg`an. Ha`zirgi hukimet, Konservativlik ha`m Liberal Dimokratyaliq koalitsiya, ag`zaliqqa qarissi shiqpaqta.

Milliy ha`m regyonalliq o`zgeshelikler

Ulli Britanya ekonomikasinin` kushi ma`mleketten ma`mleketke regionnan regiong`a turlenedi. Arqa Ten`iz neft ha`m gaz (ra`smiy turde qosimsh-rayon etip qosilg`an) ta`sirin esaplamag`anda, Anglya en` joqari Jalpi Qosilg`an Baha (JQB) g`a iye, neft ha`m gaz ulesi belgilengennen keyin, Shotlandiya 2009-jili bahalang`anda jan basina shama menen £24000 tuwri keliwshi joqarilaw ko`rsetkishke iye bolsada, ol jaqin arqada. Shotlandiya aqirg`i 12 ay ishinde xalq sanini 1.4% ke tusip o`siwi en` joqari tempine iye doldi. Ol xalq saninin` o`siw tempi 1.9% ke tusip ketken Anglyanin` en` na`tiyjeli bolg`an Arqa Baris regionin artta qaldirdi. Ulli Britanya quramindag`i 4 ma`mleket ushin 2009-jilg`i jan basina tuwri keletug`un JQB (neft ha`m azden tsqari) to`mendegishe:

Rangi	Orni	funtta ko`rsetilgen jan basina tuwri keletug`in JQB
1	Anglya	20442
2	Shotlandiya	19744
3	Arqa Irlandiya	15795
4	Wels	14842

Anglyadagi en` joqari jan basina tuwra keletug`un JQB Londong`a tiyisli. Endigi keste Anglyanin` 9 statistikaliq regionlarindag`i (2009) jan basina turi keliwshi JQB ni ko`rsetedi

Rangi	Orini	funtta ko`rsetilgen jan basina tuwri keletug`in JQB
1	Greater London	342000
2	Qubla Shig`is Anglya	20923
3	Shigis Anglya	18591
4	Quba Batis Anglya	18211
5	East Midlands	17349
6	Arqa Batis Anglya	17263
7	West Midlands	16788
8	Yorkshire ha`m Humber, Anglya	16569
9	Arqa Shig`is Anglya	15621

Evropa awqamindag`i en` bay 10 aymaq ishinde ekewi Ulli Britanyada jaylasqan. Ishki London xalqinin` jan basina € 65 138 JIO` menen nomeri 1 esaplanadi, Berkshir, Bakkingemshir ha`m Oksfordshir xalqtin` adam basina € 37 379 JIO` menen nomeri 7 esaplanadi. Edinburk ha`m Evropadag`i iri finansliq oraylardin` biri esaplanadi.

Ma`mlekettin` ekonomikag`a qatnasi, Ulli Britanya byudjeti.

Ma`mlekettin` ekonomikadag`i qatnasi Finans Ministrligin basqariwshi G`aznashiliq Kancleri ta`repinen a`melge asiriladi. Aqirg`i jillari, Ulli Britanya ekonomikasi bazar liberalizaciyasi ha`m pa`s da`rejeli saliqqa tartiw ha`mde qag`iyda principleri menen basqarilip kelinbekte. 1997-jildan baslap, Anglya Banki baslig`it a`repinen basqarilatug`un Anglya Bankinin` Valyuta-Kridit Siyasati Komiteti ha`r jili kancler ta`repinen usinilatug`in ekonomikadag`i uliwma inflyatsiyaliq maqset ko`rsetkishlerine jetisiw ushin za`rur bolg`an da`rejede protsent stavkalarin ornatiwg`a juwapker bolip kelinbekte. Shotlandiya hukimeti , Shotlandiya parlamentinin` maqullaw sha`rti menen Shotlandiyadag`i to`lenetug`un daramat salig`inin` bazaliq stavkasin plyus yamasa minus funttag`i 3 pensqa o`zgertiw kushine iye, biraq bul kush elege shekem a`melge asirilmag`an.Ulli Britanyada 1986/87 ha`m 2006/07aralig`indag`i 20 jil ishinde JIO` nin` ortasha 40% ma`mleket shig`imlarin quraydi.2007-2010 finansliq krizis ha`m 2000nin` aqirlarindag`i global recessiyanin` na`tiyjesinde 2009-10 jillari ma`mleket shig`imlari JIO` nin` 48%li tariyxiy drejege ko`terilip ketti, bir jag`inan bul qatara bank bankrotliqlari na`tiyjesi edi. 2007-jili Ulli Britanya JIO`nin` 35.5% ine ten` mámleketlik qarzina batqan edi. Bul ko`rsetkish 2009din` iyulinda JIO`nin` 56.8% ine ten` tsifrag`a ko`terildi. 2010nin` iyulinda Ulli Britanya ma`mleket sektorinda shama menen 6051000 jumisshini jumis penenta`minlegen(salistirmali turde jeke menshik sektorda 23107000 jumisshi jumis islegen).

Saliqqa tartiw ha`m Qariz qatnasiqlari

Ulli Britanyada saliqqa tartiw keminde eki turdegi hukimetke to`lemlerdi to`lew mumkin: aymaqliq hukimet ha`m orayliq hukimet ( HM Revenue & Customs). Aymaqliq hukimet orayliq hukimet fondinin` grantlari , biznes normasi, munitsipal saliq ha`m tez-tez to`lemler ha`m jiyinlar misaliga ko`shedegi stoyankalar esabinan finanslanadi. Orayliq hukimet kirimi tiykarinan daramat salig`i, Milliy qamsizlandiriw saliqlari, Qosilgan baha salig`i, kooperatsiya ushin saliq ha`m janilg`i ushin saliq esaplanadi.

Eksport

2007-jili Ulli Britanyada £221mlrdqa bahalang`an eksport boldi. Aziq-awqat ha`m ishimlikler eksporti £9.7 mlrdqa bahalandi (2005) Ulli Britanyada qural jaraq eksporti toliq ko`lemde £7.1 mlrdqa bahalandi (2005)

Milliy Statistika Basqarmasina mag`liwmatlarina ko`re Ulli Britanya eksporti jog`alaliwi joqari da`rejedegi sawda mosheynichestvosin sebebinen 10% ke tez pa`t penen o`sti.

Jarliliq

Ulli Britanya jaqsi ta`minlengen sotsiyalliq infrastrukturasi menen rawajlang`an ma`mleket esaplanadi, sonin` ushinda jarliliq haqqindag`i sa`wbetler abolyut jarliliqqa qarag`anda salistirmali jarliliq haqqinda boliwg`a tendenciyag`a iye. EBRSH nin` mag`lumatlarina ko`re Ulli Britanya rawajlang`an eller jarliliq reytinginin` to`mengi yariminda turadi, Germaniya, Italiya ham AQSh ma`mleketlerinen jaqsiraq, ha`mde Franciya, Avstriya, Slovakiya ha`m Skandinaviya ellerinen jamanraq.

Ulli Britanyada jarliliq tiykarinan uyxojalig`inin` ortasha 60% in quraytug`unlig`i aniqlanadi. 2007-2008 jillari esaplarg`a ko`re g`arezli perzenti joq jalg`iz eresek adamg`a ha`ptesine £115; g`arezli perzenti joq jubaylarg`a ha`ptesine £199; 14 jastan tomen, g`arezli bolg`an eki perzentke iye bolg`an jalg`iz eresek adamg`a ha`ptesine £195; 14 jastan tomen, g`arezli bolg`an eki perzentke iye bolg`an jubaylarg`a ha`ptesine £279 berilip turg`an. 2007-2008 jillari 13,5mln adam yamasa xaliqtin` 22% usi siziq astinda jasag`an. Bul jarliliq da`rejesi Evropa Awqaminda 4 ma`mleketten basqa barlig`inan salistirmali joqariraq. Sol jili, 4mln bala, uliwma balalar saninin` 31% i jarliliq sizig`inan to`men bolg`an shan`araqlarda jasag`an, son` uy-jay bahalari na`zerge aling`an. Bul 1998-99 jillardan berli 400000 bala saninin` azayiwi esaplanadi.