Sent-Kits hám Nevis

Sent Kitts hám Nevis, Sent Kits hám Nevis Federaсiyası (Federation of Saint Kitts and Nevis), Sent Kristofer hám Nevis Federaciyası (Federation of Saint Kristopher and Nevis) — Karib teńiziniń shıǵıs bólimindegi Kishi Antil atawları arxipelaginde jaylasqan mámleket. Maydanı 261 km². Xalqı 38,7 mıń adam (2002). Paytaxtı — Baster qala. (Sent Kitts atawda). Basqarıw jaǵınan bóliniwi 2 birlikten ibarat.

Mámleketlik basqarıw principi

Sent Kitts hám Nevis — konstituciyalı monarxiya. Ullı Britaniya basshılıǵındaǵı Doslıq quramına kiredi. Ámeldegi Konstituciyası 1983-jıl 19-sentyabrde kúshke kirgen. Mámleket baslıǵı — Ullı Britaniya Korolevası atınan is júrgiziwshi general-gubernator. Nızam shıǵarıwshı hákimiyat organı — bir palatalı parlament (Milliy jıynalıs). Atqarıwshı hákimiyattı bas ministr basshılıǵındaǵı húkimet ámelge asıradı.

Tábiyatı

Atawlar vulkan atılıwınan payda bolǵan. Eń iri ataw SentKristofer (kóbinese Sent Kits dep júritiledi). Nevis ataw onnan 3 km qublasında jaylasqan. Eki ataw gózzal zúráátli oypatlıqlardan ibarat bolıp, ortasında taw shıńları bar (eń biyik noqatı — Mizeri, 1156 m). Íqlımı tropikalıq, ıssı ıqlım. Ortasha aylıq temperatura 18-24°. Jıllıq jawın 700-1200 mm. Tawlardıń tómen janbawırlarına qumshekerqamıs hám ǵoza egiledi, biyiklikte taw tropikalıq ormanlar ósedi. Haywanat dúnyası ráń-báreń qus hám túrli balıqlardan ibarat. Xalqınıń derlik hámmesi afrikalıq qullardıń áwladı bolǵan sentkitslar (negrler hám mulatlar) bolıp tabıladı. Xalıqtıń kópshiligi jaǵada jasaydı. Dinge sıyınıwshıları — protestantlar hám katolikler. Rásmiy tili — inglis tili.

Tariyxı

Atawlarǵa 1493-jıl X. Kolumb kelgen. XVII ásir baslarınan Ullı Britaniya menen Franciya ortasında talas bolǵan. Bul jerde francuz hám inglis mákan-jayları júzege kelgen. Inglisler 1628-jıl Nevis, 1783-jıl bolsa Sent Kits atawdı koloniyaǵa aylandırdı. Kolonizatorlar atawlardıń túpkilikli xalqı — árebeklerdi shápáátsiz ekspluataciya etip, qırıp jiberdi hám qumshekerqamıs plantaciyalarında isletiw ushın afrikalıq qullardı keltirdi. 1882-jıl Sent Kits, Nevis hám Angliya (Anguilla) atawları federaciyası dúzildi, ol 1958-62-jıllarda Vest Indiya federaciyasına kirdi. 1967-jıl fevraldan ol "Ullı Britaniya menen birlesken mámleket" mártebesin aldı (may ayında Angliya federaciyadan shıqtı). 1983-jıl sentyabrden Sent Kitts hám Nevis ǵárezsiz mámleket. 1983-jıldan BMSh aǵzası. Milliy bayramı — 19-sentyabr — Ǵárezsizlik kúni (1983).

Siyasiy partiyaları hám kásiplik awqamları

Xalıq iskerligi partiyası, Sent Kristofer atawda 1965-jıl dúzilgen; Kóp táshwishli puqaralar háreketi, Nyovis atawdaǵı tórt partiya awqamı; Leyboristler partiyası, 1932-jıl tiykar salınǵan; Nevis reformashılar partiyası, 1970-jıl dúzilgen. Sent Kits — Nevis kásiplik hám jumısshı awqamı, 1940-jıl dúzilgen.

Xojalıǵı

Ekonomikanıń tiykarǵı awıl xojalıǵı hám shet el sayaxatshılarǵa xizmet kórsetiwden ibarat. Jalpı ishki ónimde awıl xojalıǵı úlesi 5,5%, sanaat úlesi 22,5%, sawda, xizmet kórsetiw tarawı hám turizminiń úlesi 72% ti quraydı. 8 mıń gektar jerde diyqanshılıq etiledi, onıń 1/3 bólimine Sent Kitsta qumshekerqamıs egiledi, qalǵan bólimi tropikalıq baǵlar (mango, avokado, papayya hám basqalar) menen bánt. Neviste paxta, kokos palmasi, ananas jetilistiriledi. Xalıq áyyemnen balıq tutıw menen shuǵıllanadı. Awıl xojalıǵı mámlekettiń azıq-awqatqa bolǵan mútájligin 50% qandıradı. Sanaatı qantsheker, shigit hám kokos mayı, gezleme, ayaq kiyim, dári-darmaq óndiris hám de elektr apparatların jıynawshı kishi kárxanalardan ibarat. Jılına 86 mln. kVt-saat elektr energiya payda etiledi. Avtomobil jolları uzınlıǵı 310 km, tar izli temirjol uzınlıǵı — 36 km. Tiykarǵı teńiz portı hám aeroportı — Baster. Shetke shiyki qumsheker, paxta, shigit hám de kokos mayı hám basqalardı shıǵaradı, shetten azıq-awqat, mashina hám úskene, ximiyalıq ónim, neft ónimlerin aladı, AQSh, Ullı Britaniya, Niderlandiya, Antigua hám Barbuda menen sawda etedi. Pul birligi — shıǵıs karib dolları.

Baspasózi, radioesittiriwi hám tele kórsetiwi

Gazetaları: "Demokrat" (háptenama, 1948-jıldan), "Leybor spouksmen" ("Jumısshı orator", háptede 2 ret shıǵatuǵın gazeta, 1957-jıldan). Radio hám televidenie húkimet xızmeti ámeldegi, radioesittiriwler 1961-jıldan, telekórsetiwler 1972-jıldan alıp barıladı.