Qızdıń jasawı
Uzatılatuǵın qızǵ ata-anası tárepinen beriletuǵın dún'ya múlik "qızdıń jasawı" dep ataladı.
Jasaw("qızǵa kórpe tósek beriw" dep te aytıladı) jigit tárepinen kelgen qalıń mal mólsheri menen shamalas bolıp, jańa shańaraq qurıp atırǵan eki jas ushın kerekli múliklerden ibarat boladı.
Xalqımız qızdıń jasawına ayrıqsha kewil bólip jasawdı altı jastan jıynasań asadı, jeti jastan jıynasań jetedi dep, úyde qız bala tuwılǵannan baslap, onıń keleshegin oylaǵan.
Qızǵa beriletuǵın buyımlarǵa ózgeshe tańlaw jasap, ne bir hasıl buyımlar: gilem, tekiynemet, kiyiz, ıdıs-tabaq túrleri, kórpe tósek, kiyim-kenshek, sonday aq, qız bala taǵatuǵın áshekóy buyımlardı da názerinen tıs qaldırmaǵan.
Qaraqalpaq xalqında qızdı jasawsız úyden shıǵarıwdı jaman ırımǵa jorıp, ózlerine min sıpatında qabıllap, ózleriniń shamasına, dáwletine say múmkinshiligi bolǵanınsha, qızdı uzatardan aldın buǵan arnawlı tayarlıqlar kórgen.
Uzatılatuǵın qızdıń anası, ya jeńgesi aǵayin-tuwısqanları menen tanıstırıw maqsetinde qıdırtatuǵın bolǵan, sol waqıtları aǵayinleri sıylıq retinde jasawǵa qosıw ushın buyımlar bergen, awıllasları da usındayda óz úleslerin qosıp kómek beretuǵın bolǵan hám bul dástúr házirge shekem óz mazmunın joyıtqan joq.
Jasaw tayarlawǵa geyde 1,5 - 2 jılday waqıt ketetuǵın bolǵan. Qızdıń jasawı tolıq tayarlanıp bolınǵannan soń qudalar tárepke xabar berilip, qızdı uzatadı hám sol waqıtta jasawın qosıp beretuǵın bolǵan.
Barlıq qızlardıń jasawı birdey bola bermegen. Ol qızdıń úy ishiniń jasaw jaǵdayına, dáwletinede baylanıslı bolǵan. Ayqatlı, iri bay adamlar qızlarına otaw tigip, jumsaytuǵın malayların qosıp beretuǵın bolǵan.
Jasawǵa kiretuǵın buyımlar kórpe-tósek, kiyim-kenshek, ıdıs-tabaq, taǵınshaqlar, sawın mal, taǵı basqa irili-maydalı buyımlardı tarqatıp aytatuǵın bolsaq:
KÓRPE-TÓSEK sanın juplastırıp ("jup bolsın"-degen jaqsı niyette) 6 kórpeshe, 2 kórpe, 2 quraq kópshik, kórpe-tósekti jıynaytuǵın arsha, kórpe-tósekti jıynap, ústine jawıp qoyatuǵın, quraqlar menen naǵıslap tigilgen, jiyegi shashaqlı japqısh, kórpe-tósektiń astına jıynalatuǵın kiyim-kenshek salınatuǵın qarjın, gilem, tekiynemet, kiyiz.
KIYIM-KENSHEK shaması keliwine qaray, qızdıń bastan ayaq kiyetuǵın kiyimleri: oramal, kóylek, kamzol, shapan, sáwkele, etik hám taǵı basqalar;
IDIS-TABAQ tabaq, qasıqlar, sháynek-keseler, shómish, (bulardıń da sanı juplastırıp salınadı);
TAǴINSHAQLAR qızdıń bezeniw buyımları: háykel, óńir-monshaq, gilt salǵısh, tumar hám taǵı basqalar;
Jasawdıń esabına "sawıp ishsin", degen niyet penen beriletuǵın sawın sıyır da kiredi, bul qızdıń "enshisi" esabında berilgen.
Qızǵa jasaw beriw áwladtan-áwladqa ótip, biziń dáwirimizde de óziniń mazmunın joyıtpay, zamana aǵımı menen jańalanıp kiyatırǵan dástúr.
Biziń házirgi kúnlerimizde de hár bir shańaraq, uzatılǵan qızına jasawın beredi hám bul jasawdı tayarlawda sol burınǵı ata-babalarımız salǵan jol menen aǵayin-tuwısqanlar, awıl-el óz úleslerin qosıp járdemin beredi.