Merkuriy (planeta)

Merkuriy (simbolı: ) — Quyash sistemasındaǵı planeta.

Quyash sistemasındaǵı segiz planeta ishinde Quyashqa eń jaqını Merkuriy bolıp, ertede onı arablar Utorud dep ataǵan. Utorudtıń orbitası basqa planetalardandikine qaraǵanda sozılmalı ellips formasında bolıp keledi. Sonıń ushın da bul planetanıń Quyashtan uzaqlıǵı 0,31 den 0,47 asttronomiyalıq birlikke shekem ózgerip baradı. Planetanıń Quyashtan ortasha uzaqlıǵı 57,91 million kilometrdi quraydı. Merkuriydiń diametri 4879 kilometr bolıp, onıń sırtında tartısıw kúshi Jerdikine qaraǵanda 2,6 esege kem. Basqasha aytqanda, awırlıǵı Jerde 80 kg bolǵan adam Merkuriyde barı-joǵı 30 kg shıǵadı. Bul planeta óz orbitası boylap sekundına ortasha 48 kilometr tezlik penen háreketlenip, Quyash átirapın 87,97 kúnde aylanıp shıǵadı. Merkuriy sırtınıń kúndizgi ortasha temperaturası +345 gradusqa shekem (Quyash tik kelgen jerlerde +480 gradusqa shekem – Selsiy shkalasında) kóterilgen túrinde, keshte –180 gradusqa páseyedi.Planetalar aralıq stanciya 1974-jılı Merkuriyden 47 mıń 981 kilometrlik aralıqtan ótip atırıp, planeta sırtıniń 500 ge jaqın sıpatlı súwretlerin aldı. Bul súwretler planeta «júz dúzilisi» jaǵınan Ayǵa júdá uqsaslıǵın kórsetti.Merkuriy sırtqı deneleriniń tıǵızlıǵı Aydikinen, yaǵnıy 3,0–3,3 g/cm3 bolıp, ortasha tıǵızlıǵı 5,44 g/cm3 ekenligi onıń oraylıq bóleginde temir yadrosı yaki eń keminde silikat jınslar joqarı basım astında metallıq halatqa ótip atırǵanınan derek beredi. Planeta júdá siyrek atmosferaǵa iye. Merkuriydiń joldası joq.