Maxabxarata
thumb|320px|Manuscript illustration of the Battle of Kurukshetra Maxabxarata (महाभारत: {{{4}}}), /maɦaːbʱaːrət̪ə/) - hind xalqınıń áyyemgi eposlarınıń biri. "Maxabxarata" degen sózdin mánisi - "Bxarata áwladlarınıń jılnaması" degendi ańlatadı. Qánigelerdiń aytıwınsha bul epos biziniń eramızǵa shekemgi X-XIII ásirlerde jazılıptı. Júz mıń báyitten ibarat, dúnya xalıqlarınıń kóp tillerine awdarılǵan.
Hind ilimpazlarınıń tastıyıqılawına qaraǵanda bul epostıń syujetindegi waqıyalar tariyxıy waqıyalarǵa kútá jaqın eken, epostaǵı qaharmanlar ótmishte jasap ótken adamlar eken. Barlıq Shıǵıs ańızları sıyaqlı "Maxabxarata" da miflik syujetler, fantastikalıq súwretlewler kóp ushırasadı. Epostaǵı tiykarǵı mazmun Bxarata dinistiyasınıń Hindstandaǵı bir neshe mıń jıllarǵa sozılǵan húkimranlıǵın bayan etiwden ibarat.
Eposta hindlerdiń húkimdarlarınıń biri Dushtyanta tuwralı waqıyalar sheberlik penen sóz etiledi. Bul patsha jolbarıs awında onıń izinen quwıp júrip, janındaǵı mergenlerden adasıp qalıptı. Dút toǵaydıń arasında oǵada gózzal qızǵa gezlesipti. Onıń menen sóylesip bul qızdıń anası peri ekenligin bilipti. Anası qızdı suw jaǵasında qaldırıp, ózi kókke kóterilip ushıp ketipti. Jalǵız adamlardan aman saqlaw ushın hesh kimge kórsetpey dút toǵay ishinde tárbiyalap ósiripti. Qızǵa dárwish Shakuntala dep at qoyıptı. Dushyanta hám qız biri-birin unatıptı. Dárwish atası bul ekewiniń nekelesip qosılıwına ruqsat etipti. Eki jas bir ay dawamında dáriwishtiń shatpasında baxıtlı jasaptı. Usı waqıt ishinde Dushyantanıń mergen batırları bulardı izlep tawıptı. Al, Dushyanta óz qalasına keter waqtında, dárwish oǵan qızdı sarayǵa alıp barmawdı másláhat etipti. Dushyanta óz sarayına qaytıptı.
Toǵız ay ótken soń qız kóz jarıptı. Hámledar eken. Ullı bolıptı. Al Dushyanta jeti jılǵa shekem súyip nekelesip alǵan hayalınan hám ulınan xabar almaptı. Bala kúshli, sulıw hám aqıllı bolıp ósipti. Eposta sóz etiliwinshe, Qız Dushyanta menen nekeleskende oǵan jeti jıl burın shárt qoyǵan eken. Al, Dushyanta bolsa sol shárke razı bolǵan eken. Qız patshaǵa jeti jıl burın mınaday shárt qoyıptı:
Nekeden soń ul tuwsań,
Atası onı qollasın.
Taxt iyesi sol bolsın,
Basqa patsha bolmasın.
Dushyanta bulardıń halınan hesh xabar almaptı. Kútá qáweterlengen Shakuntala ilahiy kúsh- Tábiyatqa jalbıranıp, qollap-quwatlawın soraptı:
Ot hám Samal, Jer hám Samal,
Sizler gúwa áwel bastan,
Hámmege teń Ay hám Quyash
Perzentime nurlı jol ash!
Sol zamanlardıń dástúri boyınsha óz perzentine atası at qoyıwı kerek eken. Al, balaǵa bolsa at qoyılmaǵan. Sonlıqtan Dushyantanıń keliwinen gúder úzgen Shakuntala ulın ertip patsha sarayına barıptı. Patsha hayalı Shakuntala hám ulın tanısa da, tanımaǵanday túr bildirip "Mına qańǵırıp kelgen gezendelerdi saraydan quwıp shıǵıńlar" dep xızmetkerlerine buyırıptı. Xızmetkerler buyrıqtı orınlaptı, ana hám balanı saraydan quwıptı. Sonda qudiretli kókten bir saza esitilipti.
Jaqsı hayal-baxtıńdur,
Perzent-tajı hám taxtıńdur,
Baxtın oylaǵan shaxlar,
Ul hám hayal saqlar.
Neke suw ishken qolıńnan,
Keldi sadıq hayalıń,
Bezip batır ulıńnan,
Qayda ketti qıyalıń.
Bunı esitken Dushyanta Shakuntala menen balasın qasına alıptı. Olardı xalqına tanıstırıp balasına Bxarata dep at qoyıptı. Usı Bxaratan baslap Hindstannıń danıshpan hám ádalatlı, márt patshalarınıń kóp ásirlerge sozılǵan dinastiyası dúnyaǵa kelegen eken.
"Maxabxarata" dástanınıń hár bir babında mehir hám jawızlıq ádalatlıq hám náhaqlıq, jaqsılıq hám jamanlıqtıń gúresi tuwralı úlken shabıt penen sóz etiledi. Neshe ásirler dawam etken gúres, tiykarınan hind patshaları Kauravlar áwladı hám Pandaular áwladı arasında háwij aladı. Kauravlar áwladı-bahadir Durudxuna Quyashtıń ulı Karna menen dos eken. Arjunanıń eń úlken kemshiligi menmenlenip ketken. Ekewiniń arasındaǵı kelispewshilik jánjellerde, urıslarda kóbinshe Durudxuna jeńislerge erisedi. Ápiwayı adamlarda bar kemshilikler Arjunada ushırasıp turadı. Ol qullar oyınına da beriledi, patshalıǵı hám mol dúnyasınan ayıraladı, dút toǵaylarda súrginlerde jasaydı. Durudxunada da bir qatar kemshilikler bar. Ol bazı bir qıyın máselelerde hiyle islewden tartınbaydı. Al, Quyashtıń ulı Karnanıń obrazın ideallastırıwshılıqtı ańlaymız. Eposta Karpanı sawashı menen qosılıp tuwıladı, dep súwretleydi. Onıń qullarınan shıqqan nurlar ústindegi sawıtın altınday jaltıratıp, kórkem júzip jáne de gózzallandırıp kórsetedi eken.
Eposta Orta Aziyada jasaǵan áyyemgi qáwimlerdi sóz etiwshi maǵlıwmat dáreklerdi de gezlestiemiz. Yudxishtxira patshalıǵınıń tariyxın sóz etiwshi bapta: "Yudxishtxira patshanıń dárgayında basqa xalıqlardıń qatarında saklar, taxorlar hám qańlılar gezip kútip otırar edi."