Jalǵız Porson

Jalǵız porson – eramızdıń 8-ásirine baylanıslı áyyemgi estelik. Qaraqalpaqstannıń Beruniy rayonı shıǵısında (Búrgit qala shóllerinde) jaylasqan. Shiykigerbishten qurılǵan bekkem estelik.Jalǵız Porsondı 1959-jıl Xorezm arxeologiya etnografiya ekspeditsiyası úyrengen. Tabılmalar arasında teri hám aǵashqa jazılǵan áyyemgi xorezmiy jazıwı xarakterli. Afriǵiyler dáwirine baylanıslı estelik^[1].

Jalǵız Porson óziniń ulıwma jaylasıwı boyınsha Tesik qorǵanǵa uqsaydı : onıń imaratları qalıń diywallar menen oralǵan, biyik gúmbez benen oralǵan kvadrat zaldan ibarat.

Jalǵız Porson esteliginiń diywalları qorǵanıw minarları menen bekkemlengen, kiriw qapısınıń qaptal tárepinde eki uzın minar jaylasqan. 9 metr aralıqta qurılǵan qos diywal múlikti qorǵaǵan^[2]. 1940 -jılda S. P. Tolstov 6 -8-ásirlerdiń eń áyyemgi imaratlarınan biri bolǵan Jalǵız Porson jańalıq ashadı. 1959 -jılda Afriǵiylar tariyxı boyınsha izertlewshi Y. Y. Nerazik qazılma jumısların baslap jiberdi hám házirge shekem úzilisler menen arxeologik izertlewler dawam etpekte.

Qorǵan kompleksi úlken diywalları bolǵan ılay gerbishten qurılǵan úlken oraylıq jay hám segiz xanadan, sonday-aq gúmbezli oraylıq xanadan ibarat edi. Onıń átirapında hár qıylı turar jay hám sawda imaratları jaylasqan. Qorǵanǵa tiykarǵı kiriw qublada jaylasqan. Qorǵannıń ólshemi 74 m × 54 m bolǵan tórtmúyesh formasında bolıp, biyikligi eki metrli platformada jaylasqan ^[3].

Estelik úlken qándek penen oralǵan edi (onıń keńligi 20 metrden, tereńligi bolsa 2 metrden asadı ). Qorǵan tórtmúyesh jasalma kól ortasında turǵan aralǵa uqsaydı. Xojalıq bólmelerdegi qazılma jumısları qorǵannıń 5—8-ásirlerde bar bolǵanlıǵın kórsetti. Bul jerden ılaydan islengen ıdıs buyımlar hám haywan súyeklerinen tısqarı, aǵash hám súyekten jasalǵan kóplegen úy-ruwzıger buyımları, túrli shúberek hám gilemlerdiń qaldıqları, ayaq kiyim qaldıqları tabılǵan. Eń qımbatlı tabılǵan zat áyyemgi xorezm tilinde terige jazılǵan hújjet úzindisi boldı ^[4].

Jalǵız Porson esteligin úyreniw waqıtında arxeologlar jámááti kóbinese gúzeshilik sharxısız tayarlanǵan qopal ıdıslardı taptı. Bul bolsa qorǵan aymaǵında ónermentshiliktiń tómenlewin kórsetedi.

Derekler

↑ „Караваны идут в Хорезм“. Qaraldı: 28-avgust 2019-jıl.
↑ Хмельницкий С. Г. Между Кушанами и Арабами. Архитектура Средней Азии V—VIII вв. Берлин—Рига: GAMAJUN, 2000 — 288 bet.
↑ Nasiba S. Baimatowa. 5000 Jahre Architektur in Mittelasien, Lehmziegelgewölbe vom 4./3. Jt. v. Chr. bis zum Ende des 8. Jhs. n. Chr. Philipp von Zabern, Mainz 2008 — 252-258 bet.
↑ „Городище Якке парсан.“. Qaraldı: 16-oktabr 2023-yil.

[1] „Караваны идут в Хорезм“. Qaraldı: 28-avgust 2019-jıl.

[2] Хмельницкий С. Г. Между Кушанами и Арабами. Архитектура Средней Азии V—VIII вв. Берлин—Рига: GAMAJUN, 2000 — 288 bet.

[3] Nasiba S. Baimatowa. 5000 Jahre Architektur in Mittelasien, Lehmziegelgewölbe vom 4./3. Jt. v. Chr. bis zum Ende des 8. Jhs. n. Chr. Philipp von Zabern, Mainz 2008 — 252-258 bet.

[4] „Городище Якке парсан.“. Qaraldı: 16-oktabr 2023-yil.

[1]

[2]

[3]

[4]