Búrkit qorǵan
Búrkit qorǵan— Qaraqalpaqstannıń Tórtkúl rayonındaǵı Qırq qız dizbeginde, Búrkit qorǵan oazisinde jaylasqan hám onıń orayı bolǵan áyyemgi qala qarabaxanası. Esteliktiń tariyxı VI—VIII ásirlerge barıp taqaladı. Ol Xorezm wálayatındaǵı Islamǵa shekem bolǵan eń bay qorǵanlardan biri esaplanǵan. [1]. Obyekt aymaǵı 1937-jılda A. I. Terenojkin, 1946 -jılda Xorezm arxeologiya -etnografiya ekspediciyası, 1953—1956 -jıllarda Ye. Nerazik tárepinen úyrenilgen[2].
Házirde búrkit qorǵan Qaraqalpaqstan Respublikası Mádeniy miyraslar basqarması operativ basqarıw huqıqı tiykarında mámleket múlkine tiyisli bolıp tabıladı [3] hám Ózbekstan Respublikası Ministrler Mákemesiniń sheshimi menen 2019 -jıl 4-oktyabrde Materiallıq mádeniy miyraslardıń kóshpeli múlik obyektleri milliy dizimine kiritilgen hám mámleket qáwipsizligine alınǵan[4].
Tariyxı hám dúzilisi redaktorlaw
Búrkit qorǵan oazisiniń kóplegen basqa qorǵanları ólshemleri hám dizaynı boyınsha túrlishe bolıp, Búrkit qorǵan tárepke qaratıp qurılǵan. Búrkit qorǵan oazisinde áyyemgi kanal boylap uzınlıǵı 25 kilometr, keńligi 2—3 kilometr bolǵan aymaqta 800 den artıq bekkem qorǵan hám saraylar bar ekenligi anıqlanǵan. Arqada Qırǵız qorǵan, qublada Tesik qorǵanǵa shekem bolǵan aymaqta hár 100—200 metrde oq siyaqlı tesikleri bolǵan biyik qorǵaw diywalları menen oralǵan dıyqanlardıń kishi qorǵanları hám úyleri jaylasqan edi. Izertlewshilerdiń bul jerdegi donjonlı (qorǵan imaratınıń ózi sonday ataladı ), donjonsız múlik hám bólek jaylar, sırttaǵı qorǵanlar yamasa qandayda bir arnawlı maqsette qurılǵan imaratlardı ajıratıp kórsetedi[5].
Búrkit qorǵan ark hám shahristannan ibarat. Ark sızılması kvadrat (100×100 m) bolıp, 2, 5 m qalıńlıqtaǵı (biyikligi 10, 5 m) paqsa diywal menen oralǵan. Onıń hár tárepindegi 4 ten 2 qabatlı, nıshan túynekli zodiaklar 2 m biyikliktegi otırǵıshlar ústine qurılǵan. Qorǵannıń qubla -shıǵısında qorǵaw jeri— donjon (18×18 m) jaylasqan. Ol biyikligi 8 m li paqsa hám gerbish otırǵıshı ústine qurılǵan. Batıs tárepten kiretuǵın qapı bolǵan tar jol imarattı eki bólekke bólip turǵan. Ark ishinde zindan hám bir neshe bólmeler ashılǵan.Shahristan (maydanı 5 ga) zodiaklar menen bekkemlengen qorǵaw diywalları menen oralǵan. Dáslepki búrkit qorǵannıń sırtqı diywalları ishki diywalları menen birdey qalıńlıqta — tek 90 sm bolǵan. Rekonstrukciya waqtında olar oǵada keńeygen, jańa diywallar ishinde qubla tárepke jónelgen tar domalaq kalidor bar edi. Qayta qurılǵan qorǵan VIII ásirge tiyisli. Bul jerde turaq jaylar, bazar maydanı, ustaxanalar ashılǵan, olardan ılaydan islengen ıdıslar, Xorezm mıs teńgeleri, tastan islengen móhirler, bezew buyımlar,qurallar hám basqa zatlar tabılǵan.
Derekler redaktorlaw
- ↑ Хмельницкий С. Г. Между Кушанами и Арабами. Архитектура Средней Азии V—VIII вв. — Берлин—Рига: GAMAJUN, 2000. — 288-bet.
- ↑ OʻzME. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil
- ↑ „MODDIY MADANIY MEROSNING KO‘CHMAS MULK OBYEKTLARI MILLIY RO‘YXATINI TASDIQLASH TO‘G‘RISIDA“. 13-oktyabr 2023-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 11-oktyabr 2023-jıl.
- ↑ „Тарихий, бадиий ёки ўзга маданий қимматлилиги туфайли гаров ва ипотека қўлланилиши мумкин бўлмаган объектлар рўйхати (ЎзР ВМ 05.12.2014 й. 335-сон қарорига илова) | Majburiyatlar va shartnomalar toʻgʻrisidagi umumiy qoidalar | Oʻz kuchini yoʻqotgan hujjatlar | Fuqarolik va oila qonunchiligi | OʻzR KonunchiligiMaʼlumotlar tizimi „Tarixiy, badiiy yoki oʻzga madaniy qimmatliligi tufayli garov va ipoteka qoʻllanilishi mumkin boʻlmagan obʼektlar roʻyxati (OʻzR VM 05.12.2014 y. 335-son qaroriga ilova)“ | NRM.uz“. Qaraldı: 17-oktyabr 2023-jıl.
- ↑ Джаббаров И. Древний Хорезм — страна высокой культуры и уникальной духовности. (Этно-исторические очерки) / акад. АН РУз, д.и.н., проф. Ртвеладзе Э. В. и д.и.н. Дубова Н. А.. — М. : Институт этнологии и антропологии им. Н. Н. Миклухо-Маклая РАН, 2014. — 304-bet.