Izbasar Fazılov
Izbasar Fazılov— (1909-1961)XX ásir qaraqalpaq ádebiyatındaǵı talantlı shayırlardıń biri. I.Fazılov 1909-jılı Taõtakópir rayonında tuwılǵan. Qaraqalpaqstan Jazıwshılar Awqamın dúziwshilerdiń biri. Ol 20-jılları, dáslep Shımbaydaǵı internatta, sońınan 1925 — 1926-jılları Qazaqstandaǵı Irenburg qalasındaǵı áskeriy mektepte bilim aladı. 1926-jılı Tórtkúl qalasına kelip awıl xojalıǵı teõnikumına oqıwǵa kiredi hám onı pitkergennen soń sol dáwirdegi «Qızıl Qaraqalpaqstan», «Jas Leninshi» gazetalarında juwaplı orınlarda jumıs isleydi. Shayır 1934-jılı burınǵı awqam Jazıwshılarınıń birinshi siezdine keńesshi dawıs penen delegat bolıp qatnasadı. Shayırdıń «Jeńis jolında» (1934), «Qosıqlar» (1934, 1959), «Awıl báhári» (1975) atlı toplamları basılıp shıqtı. I.Fazılov repressiya qurbanı bolıp, nahaq jala sebepli, jigirma jılǵa shamalas qamaqta boladı hám aqlanıp shıqqannan soń dóretiwishilik penen shuǵıllanadı. I.Fazılov shıǵarmaları tematikasınıń baylıǵı, waqıt talabına juwap beriwi, ideyalıq hám kórkemlik birligi, tereń xalıqlıǵı menen ayrılıp turadı. Shayır ótkendegi xalıq turmısın, olardıń awır awhalın anıq kórgen hám jaqsı sezgen. Ol teńsizlik penen eziwshiliktiń barlıq 148 qısıwmetlerin basınan keshirgen. Bunı «Qara qoy» qosıǵında kórkem etip hárbir oqıwshınıń sanasına jetip, oyında qalarlıqtay etip súwretleydi. I.Fazılov Watandı adamgershilik, azatlıq, báhár gúlindey jaynaǵan gúl watan dep maqtanısh etse, 1957-jılı jazılǵan «Men súyemen watan seni» qosıǵında bul ideyanı tereńletedi hám onı óziniń ishki júrek sezimleri menen beredi. Bul qosıǵında shayır Watanǵa shın muhabbat, asqan súyispenshilik penen birge, tereń filosofiyalıq tolǵanıwların beredi. Shayır shıǵarmalarında jańa ideyanı sulıw, kórkem etip jańa ırǵaq, jańa pát, ólshem hám intonaciya menen beredi. Ol xalıq ushın ayanbay xızmet etip, ádebiyatımızdıń tariyxında tereń iz qaldırǵan shayır.
| Tuwılǵan sáne | 1908[1] |
|---|---|
| Qaytıs bolǵan sáne | 1961[1] |
İzbasar Fazılov (1909-1961) - xalıqqa belgili shayır sıpatında XX a'sirdin' 30-jıllarında tanıldı. Ol qaraqalpaq a'debiyatına "Qara qoy" qosıg'ı menen kirip keldi. Qosıq shayırdın' o'z basındag'ı turmıstan alıng'an, anıq bir waqıyanı sa'wlelendirgen ko'rkem shıg'arma bolıp qaldı. İ.Fazılov 30-jılları To'rtku'l awıl xojalıq texnikumın pitkerip. "Jas leninshi", "Qızıl Qaraqalpaqstan" gazetalarında isleydi. Onın' birinshi qosıqlar toplamı 1934- jılı "Jen'is jolında" degen at penen To'rtku'lde basılıp shıqtı. Ekinshi qosıqlar toplamı 1936 jılı "Qosıqlar" degen atamada Moskvada basılıp shıqtı. İ.Fazılovtın' shıg'armaları xalıq arasına ken'nen taradı, o'z qosıqları menen xalıq massasın jan'a turmıstı tu'siniwge shaqırdı.Bul na'rse sol da'wir talabınan kelip shıqqan unamlı qubılıs edi. Ol ko'rkem shıg'armalar do'retiw menen birge qaraqalpaq a'debiyatı ma'selerin so'z etiwge arnalg'an a'debiy-sın maqalalar da jazdı. "Jeke adamg'a sıyınıwshılıq" degen at penen tariyxta o'shpes iz qaldırg'an 30-jıllardag'ı repressiyalıq ha'reketler, g'alaba quwdalawlar İ.Fazılov o'miri ha'm do'retiwshiligine de o'z sayasın saldı. 1937 jılı ol milletshiler sıpatında qaralanadı. Sonnan qaytıp ol a'debiyatqa eliwinshi jıllardın' ekinshi yarımında aralastı. "A'miwdarya" jurnalının' poeziya bo'limin basqardı. Jurnalistlik jumısın shayırlıq penen baylanıstırıp alıp bardı. 1959 jılı "Qosıqlar" degen at penen u'shinshi qosıqlar toplamın jarıqqa shıg'aradı.
İ.Fazılovtın' a'debiyat maydanındag'ı tabısı onın 30-jıllardag'ı do'retpelerinin' salmag'ı menen belgilenedi. Onın' "Sa'nem qarındas" (1928) qosıg'ı qaraqalpaq poeziyasında hayal-qızlardın' ten'ligin jırlawg'a arnalg'an en' jaqsı shıg'armalardın' biri boldı. Bunda qaraqalpaq qızlarının' eki o'miri qatar qoyılıp salıstırılıp su'wretlenedi. "İnim", "Qızım" qosıqlarında jaslardı ilim-bilim iyelewge shaqırıw ideyası sa'wlelendiriledi. Qaraqalpaq jaslarının' el qorg'awg'a shın ju'rekten tayarlıq sezimlerin bildiriwshi "Tayarman" qosıg'ı da dıqqatqa ılayıq. Kolxoz qurılısı teması İ.Fazılov do'retiwshiligi tematikasında oraylıq orınlardın' birin iyeledi. "Diyxan" (1929), "Atızda" (1930), "Kolxoz o'sedi" (1930), "Awıl", "Egiske ha'zirlen" shıg'armaları sol da'wirdin' talabınan kelip shıqqan halda kolxoz o'mirin sa'wlelendiriwge arnalg'an. Shayırdın' "Kolxoz ba'ha'ri" atlı poeması awıl turmısının' tutas bir ko'rinisin sa'wlelendiriwi menen o'zgeshelenedi.