Háwjar

Ha'wjar - da'stu'r qosıqlarının' ishinde belgili orın tutatug'ın qızdın' uzatılıwına baylanıslı aytılatug'ın ha'wjar qosıg'ı. Ha'wjardı qız u'yinen uzatılıp ketip baratırıp nalısh penen aytqan. Onın' qasındag'ı qız-kelinshekler qosıqtın' qaytarmasına xor menen maqullag'an. Son'g'ı 70-80 jıl ishinde ha'wjar aytıw basqa tu'r bolıp, toylarda belgili bir ataqlı atqarıwshı ta'repinen atqarılatug'ın bolg'an. Ha'wjar qosıqları ko'pshilik tu'rkiy xalıqlardın' folklorında orın alg'an.

Ha'wjar yaki "yar-yar" toyda kollektiv bolıp jır jırlag’anda, toy baslag’anda jırlag’an. “Ha’wjar” menen “yar-yar” ekewi bir so’z. Tu’rk tilles xalıqlardın’ “J” menen so’ylewshileri “Ha’wjar” degen, “Y” menen so’ylewshileri “yar-yar” degen. Ha’wjar aytıwdı burın “O’len’” depte atag’an.

Qaraqalpaq xalıq legendalarında “Toy baslap, o’len’ ayttı” degen so’z ushırasadı. Shınında da toydi baslawshı termelep, yaki o’len’ qosıq qurılısında baslaydı, qaraqalpaq tilinde o’len’ so’zi son’g’I zamanları aktiv qollanılmaydı, bul tek qazaq, o’zbek tilinde saqlang’an.

Toydı qosıq aytıp baslag’anda ol qosıg’ın aytıp baslag’annan keyin onın’ qasında birneshe qiz-jigitler “ha’wjar”, “yar-yar” dep naqıratın qaytaradı. Ol kollektiv tu’rde aytılg’an xorg’a usap turadı. Toy baslawdı ka’sip qılıp ju’rgen ayırım so’z sheberleri de bolg’an. Toydı baslawshı o’zinin’ u’renip alg’an toy baslaw qosıg’ın aytıp, ja’ne og’an o’zinin’ shayırshılıg’ın qosıp toydın’ bolıp atırg’an jag’dayın ko’pke tu’sindirip, toy beriwshini ko’termelep maqtaydı. Ha’wjar aytıwdın’ xalıq da’stanlarında izi ko’rinedi. Ma’selen, Alpamıs da’stanındag’I Gu’lshin shorı menen Qultaydın’ ha’wjar aydısıwı xalıq salt jırlarının’ sa’wleleniwi boladı.

Toy baslap, ha’wjar aytıp, jır jırlap, ko’pshilikke oyın sawıq ko’rsetken so’z sheberi o’zinin’ poetikalıq so’zge ustalıg’ına qarap so’ylegen so’zin aytqan qosıg’ın ha’r muxamg’a do’ndirip, jiyilg’an ko’pti awzına qaratadı.

Toy baslawshının’ qosıg’ın quwatlap ko’termelep, “ha’wjar” dep aytqan jaslardın’ xosh hawaz dawısları jıyılg’an ko’pti o’zine tartıp, ha’zirgi zaman saxna o’nerine usap keledi. Xalıq da’stu’ri boyınsha “baqsı bayraq” tag’ı da basqa sıylıqlar qatarında toy baslawshı da toy beriwshiden sıyliqlar alg’an.

Geypara mısallar keltiremiz:

O'z a'kemnin' esigi, jupar esik ha'wjar,
Kirsem, shıqsam shashamdı sıypar esik, ha'wjar,
Qayın atamnın' esigi shen'gel esik ha'wjar,
Kirsem-shıqsam shashamdı jular esik, ha'wjar.

Qoy su'yedi balasın qozım-ay dep, ha'wjar,
Hesh na'rseni ko'rmegen bozım-ay dep, ha'wjar,
Uzatqan qız jılap o'ksip-o'ksip, ha'wjar,
Qa'ne menin' qızdag'ı nazım-ay dep, ha'wjar.

Torg'ay su'yer balasın, tolg'anım dep, ha'wjar,
Tobılg'ının basında qong'anım dep, ha'wjar,
Uzatqanda qız jılar o'ksip-o'ksip, ha'wjar,
Sonda menin' qurayday, solg'anım dep, ha'wjar.