Gindukush

Gindukush(pushtu هندوکش‎ hám urdu ہندوکش‎ — Hindikush; parsısha — «hind tawları», yamasa «hindler ájeli») — Orta Aziya taw dizbegi.

Geologiya

Awģanıstan tawları

Gindukush burama tawlarǵa tiyisli bolıp, hind plitasınıń basımı sebepli Orta Aziyadaģı kontinental massada payda bolģan. Geologik qatnasıqlarģa salıstırģanda ol jas hám ele da kóteriledi. Gindikush batıstan shıǵıs tárepke 1200 km, arqadan qublaǵa shekem bolsa shama menen 240 km.

Gindikushtıń kópshilik bólimi Afganıstandıń zamanagóy aymaǵında jaylasqan bolıp, eń joqarı shıńları menen shıģıs bólimi Pakistanǵa tiyisli. Arqa-shıǵısda Gindikush Àmudàriya tárepinen sheklengen jáne onıń aldınǵı Panje, Pamir baslanadı. Shıǵısta Ginverush shegarası Chitral dáryasın quraydı.

Tiykarǵı dizbekler - bul Hayal, Pagman hám Gindikushtıń ózi, shıǵısına, oraylıq hám arqa Gindukush, olar Surxab hám Kokcha dáryaları oypatlıqları shegaralanģan. Batıs Gindikush salıstırmalı tùrde tómen (keńligi 3500–4000 m).

Gindukush dizbeleri (6059 m biyiklikte) Kabuldıń shıǵısında hám arqa-shıǵısında jaylasqan ;Olardıń qublasındaģı Hindu-Radj dizbesi Nurıstan tawlıq aymaǵın qáliplestiredi. Shıģıs Gindukushtıń batısı 6 mıń m den asadı hám kúshli mızlıqlar júrgizedi;Shıǵısda joqarı taw shòlleri keń tarqalǵan, arqa Pamirning reńine uqsaydı, olar tawlar menen biyik kóterilgen. " Barog'il" passsi (3777 m). Qar liniyasining biyikligi 5 mıń m dı quraydı..

Pandj dáryasınıń arqaında jaylasqan Badaxshan tárepten qaraģanda Gindukush júdá biyik turaqlı diywalǵa uqsaydı, derlik ótiw qıyın. Oypatlıqta dizbeniń biyikligi derlik 5000 m.

Awǵanstanda jaylasqan Gindmuushning bir bólegi 4000 den 5000 m ge shekem bolǵan qurǵaqshıl tawlardan ibarat. Awǵanstan hám Pakistan ortasındaǵı shegara regionindegi tiykarǵı Ginkukush dizbesi - bul Himolay tawları menen salıstırıladı hám ol jerde uzınlıģ 20 km ge shekem mızlıqlar ushırasadı.

Ginkukushning kirisiw múmkin bolmaǵan regionlarında elege shekem qısımnan hám tómenletiwshikten qashqan kishi xalıqlar jasaydı . Nurıstan, Dardich hám Arqa Iranlıq xalıqlar Gindukushta keń tarqalǵan. Chitral oypatlıģında dart tilles kalashlar arasında elege shekem islam dininen aldınģı gindukush dini saqlanģan.

Ginkmushning qublası -shıǵısı talibanlardıń turar jayı bolıp, olar Awǵanstan húkimetine hàm olardı qollap -quwatlaǵan xalıq aralıq kúshler (NATO) ģa qarsı akciyalar ótkergen (2021 shekem).

Gindukush shıńları

Gindikushtıń eń biyik tawları 7000 m den aslam biyiklikti quraydı  :

• Tirich-Mir (7699 m)
• Noshak (7492 m)
• Istor-o-Nal (7403 m)
• uk (7338 m)
• Saragxrar (7338)

Ádebiyat

• Daniel M. Dúnyanıń shıńı daǵı turmıs hám ólim (orıs) / Milan Daniel;Ushın. Chexiya menen. T. L. Tarasova;Ilimiy. Ed. hám sózbası. K. Tarasov;Súwretshi. v. A. Kruchkov;Avtordıń súwreti.- m.: 1980 jıl.- 200,48 p.- (sayaxat. Hádiyse. Securt).- 70 000 nusqa.