Fotojurnalistika

Fotojurnalistika - fotosúwretler arqalı dálillerdi hám maqalanı birlestiriwshi jurnalistikanıń bir bólimi bolıp tabıladı.

Fotosúwretler birneshe quram hám bóleklerden ibarat. Súwretke túsiriwden aldın qaysı onnan qanday kõlemde súwretke túsiriw jobalastırıladı. Súwretke túsirilip atırgan obyektlerdiń jaylasıw tártibi fotojurnalist tárepinen úyrenilip shıǵıladı. Fotojurnalistikada, sonday-aq, "Úshműyeshlik qağıydası" bolıp, hár túrli ólshemdegi úsh tiykarğı element hárdayım itibardı tartadı. Sonıń ushın, fotojurnalistler taq sandağı obyektlerdi tańlawdı usınıs etedi.

Súwretke túsiriwde áhmiyetli bolgan ayırım terminler hám olardıń áhmiyetine toqtalıp ótemiz.

Táriyxı

Qaraqalpaqstan baspa sózi 1924-jıllardan baslap qáliplese baslaǵan bolsa, bul jıllarda dáslepki «Qızıl Qaraqalpaqstan», «Советская Каракалпакия» sıyaqlı gazetalar shıǵa basladı.

Dúnyada gazetadaǵı eń dáslepki fotosúwret 1880-jılı járiyalanǵan bolsa, Qaraqalpaqstanda fotosúwretler baspasóz betlerinde aradan 50 jıldan aslam waqıt ótkennen soń, yaǵnıy, 1930-jıllardan baslap járiyalana baslandı. Bul jıllarda jergilikli gazetalarda Pıshkin, Madgazin, Melnikov, Kayt, Svan, Seitov, Jurov, Vanshin, Rovnov, Abramovlardıń túsirgen fotosúwretleri «TASS pressklishesi» qatarları menen jiyi járiyalanıp turdı.

«Qızıl Qaraqalpaqstan» gazetasında da TASS fotomaterialları berilgen. Gazetanıń 1943-1945-jıllardaǵı sanlarında TASS fotoxabarshıları V.Kovrigin, V.Sovolev, N.Kireev, A.Safarov, O.Kuzmin, D.Borisov, V.Lupeyko, F.Karıshev, A.Ditlov, P.Bernshteyn, G.Sedikovlardıń, ÓzTAG fotoxabarshıları V.Kosovskiy, V.Mazurlardıń fotosúwretleri ásirese jiyi járiyalanıp turǵan. Gazetada fotoxabar, fotoreportaj, fotoportret janrlarındaǵı fotosúwretlerdi ushıratıw múmkin. 1970-1980-jıllarda M.Elewsinov, K.Kim, A.Muratov, B.Allashev, J.Jaqsımuratov, J.Xojabaev usaǵan fotojurnalistler baspasózge kelip aralastı hám tabıslı miynet etti.

Ǵárezsizlik jıllarında jergilikli baspasózde reńli fotosúwretler berile basladı. Fotojurnalistikanıń túrli janrlarında fotosúwretler gazeta betlerin bayıttı. Gazetanıń kópshiligine fotoxabarshı shtatı shólkemlestirildi.

Kompoziciya

Kompoziciya bul belgili bir rakurstan túsirilgen fotosúwrette obyektler hám fonnıń jaylasıwı, onda kórinistiń sáykesliligi kórinedi. Kompoziciyadağı tiykarģı nárse kórkemlew quralları hám usılların tańlaw birden-bir jobaǵa boysınıwı kerek, sonda ǵana fotosúwrettegi hár bir obyekt óz ornında boladı.

Altın salıstırıw hám úshten bir qaǵıydasına muwapıq, fotosúwret eki gorizontal hám vertikal sızıq ramkanı toǵız tórtmúyeshlikke ajıratadı. Oraylıq tórtmúyeshliktiń múyeshleri tamashagóy birinshi náwbette itibar qaratatuğın orınlar esaplanadı. Sonlıqtan, fotosúwrette tiykarǵı obyektler usı múyeshlerde jaylasıwı fotosúwrettin sapalı shıǵıwına tiykar boladı.

Rakurs

Rakurs - bul fotojurnalist obyektti súwretke túsiretuǵın poziciyanı tańlawı. <<Rakurs», «plan» hám «kadr» túsinikleri óz ara bir-biri menen baylanıslı bolıp, kompoziciyalıq sheshimniń ajıralmas bólegi esaplanadı.

Ózbekstan milliy enciklopediyasında rakursqa tómendegishe túsinik berilgen: "Rakurs - kórkem-ónerde túrli nárselerdi perspektivalı qısqartıp sáwlelendiriw". "Rakurs" francuz tilindegi «raccourcir» sózinen alınǵan bolıp, "qısqartıw" dep awdarmalanadı.

Frontal yamasa frontal bolmagan rakurslar adamlar tárepinen júdá jaqsı qabıl etilmeydi, hátteki zerigerli esaplanadı. Bunday rakurstağı fotosúwretler ádette hújjetler ushın qollanıladı. Fotosúwrettiń tórtten úsh bóliminde jaylasqan fotoportretler fotojurnalistikada salıstırmalı túrde áwmetli dep esaplanadı.

Ádebiyatlar

Қосимова Н., Каримов А., Файзуллаева Х., Фотожурналистика. Тошкент: Turon-Iqbol, 2018.
Sharopov Sh. Fotoxavaskorlar uchun qo'llanma. Toshkent: 2001.
Каюмов А.В. Фотожурналистика. Маърузалар матни. Тошкент 2000.