Fotojurnalistika

Fotojurnalistika - fotosúwretler arqalı dálillerdi hám maqalanı birlestiriwshi jurnalistikanıń bir bólimi bolıp tabıladı.

Fotosúwretler birneshe quram hám bóleklerden ibarat boladı. Súwretke túsiriwden aldın qaysı onınnan qanday kõlemde súwretke túsiriw jobalastınladı. Súwretke túsirilip atırgan obyektlerdiń jaylasıw tártibi fotojurnalist tárepinen úyrenilip shığıladı. Fotojurnalistikada, sonday-aq, <<Úshműyeshlik qağıydası» bolıp, hár túrli ólshemdegi úsh tiykarğı element hårdayım itibardı tartadı. Sonıń ushın, fotojurnalistler taq sandağı obyektlerdi tailawdı usınıs etedi.

Súwretke túsiriwde áhmiyetli bolgan ayırım terminler hám olardıń áhmiyetine toqtalıp ótemiz.

Tariyxı

Qaraqalpaqstan baspasózi 1924-jıllardan baslap qáliplese baslaǵan bolsa, bul jıllarda dáslepki «Qızıl Qaraqalpaqstan», «Советская Каракалпакия» sıyaqlı gazetalar shıǵa basladı.

Dúnyada gazetadaǵı eń dáslepki fotosúwret 1880-jılı járiyalanǵan bolsa, Qaraqalpaqstanda fotosúwretler baspasóz betlerinde aradan 50 jıldan aslamıraq waqıt ótkennen soń, yaǵnıy, 1930-jıllardan baslap járiyalana baslandı.Bul jıllarda jergilikli gazetalarda Pıshkin, Madgazin, Melnikov, Kayt, Svan, Seitov, Jurov, Vanshin, Rovnov, Abramovlardıń túsirgen fotosúwretleri «TASS pressklishesi» qatarları menen jiyi járiyalanıp turdı.

«Qızıl Qaraqalpaqstan» gazetasında da TASS fotomaterialları berilgen. Gazetanıń 1943-1945-jıllardaǵı sanlarında TASS fotoxabarshıları V.Kovrigin, V.Sovolev, N.Kireev, A.Safarov, O.Kuzmin, D.Borisov, V.Lupeyko, F.Karıshev, A.Ditlov, P.Bernshteyn, G.Sedikovlardıń, ÓzTAG fotoxabarshıları V.Kosovskiy, V.Mazurlardıń fotosúwretleri ásirese jiyi járiyalanıp turǵan. Gazetada fotoxabar, fotoreportaj, fotoportret janrlarındaǵı fotosúwretlerdi ushıratıw múmkin. 1970-80-jıllarda M.Elewsinov, K.Kim, A.Muratov, B.Allashev, J.Jaqsımuratov, J.Xojabaev usaǵan fotojurnalistler baspasózge kelip aralastı hám tabıslı miynet etti.

Ǵárezsizlik jıllarında jergilikli baspasózde reńli fotosúwretler berile basladı. Fotojurnalistikanıń túrli janrlarında fotosúwretler gazeta betlerin bayıttı. Gazetanıń kópshiligine fotoxabarshı shtatı shólkemlestirildi.

Kompoziciya

Kompoziciya bul belgili bir rakurstan túsirilgen fotosúwrette obyektler hám fonnıń jaylasıwı, onda kórinistiń sáykesliligi kórinedi. Kompoziciyadağı tiykarģi nárse kórkemlew quralları hám usılların tańlaw birden-bir jobağa boysınıwı kerek, sonda gana fotosúwrettegi hár bir obyekt óz ornında boladı..

Altın salıstırıw hám úshten bir qağıydasına muwapıq, fotosúwret eki gorizontal hám vertikal sızıq ramkanı toģız tórtmúyeshlikke ajıratadı. Oraylıq tórtmúyeshliktiń múyeshleri tamashagóy birinshi náwbette itibar qaratatuğın orınlar esaplanadı. Sonlıqtan, fotosúwrette tiykarğı obyektler usı múyeshlerde jaylasıwı fotosúwrettin sapalı shığıwına tiykar boladı.

Rakurs

Rakurs - bul fotojurnalist obyektti súwretke túsiretuģın pozitsiyanı tańlawı. <<Rakurs», «plan» hám «kadr» túsinikleri óz ara bir-biri menen baylanıslı bolıp, kompoziciyalıq sheshimniń ajıralmas bólegi esaplanadı.

Ózbekstan milliy enciklopediyasında rakursqa tómendegishe túsinik berilgen: <<Rakurs - kórkem ónerde túrli nárselerdi perspektivalı qısqartıp sáwlelendiriw>>. <<Rakurs>> francus tilindegi <«raccourcir» sózinen alıngan bolıp, <<qısqartıw>> dep awdarmalanadı.

Frontal yamasa frontal bolmagan rakurslar adamlar tárepinen júdá jaqsı qabıl etilmeydi, hátteki zerigerli esaplanadı. Bunday rakurstağı fotosuwretler ådette hújjetler ushın qollanıladı. Fotosuwrettin törtten úsh bóliminde jaylasqan fotoportretler fotojurnalistikada salıstırmalı túrde áwmetli dep esaplanadı.

Ádebiyatlar

1. Қосимова Н., Каримов А., Файзуллаева Х., Фотожурналистика.

Тошкент: Turon-Iqbol, 2018.

2. Sharopov Sh. Fotoxavaskorlar uchun qo'llanma. Toshkent: 2001.

3. Каюмов А.В. Фотожурналистика. Маърузалар матни. Тошкент 2000.