Faza

Faza (grekshe phasis — payda bolıw ) — 1) qanday da bir process (social, geologiyalıq hám basqalar) dıń rawajlanıw jolındaǵı dáwir; 2) fizikanıń terbelisler teoriyası — arnawlı bir waqıttıń hár bir momentinde terbelis procesi jaǵdayın ańlatatuǵın shama. Dáwir úleslerinde, múyesh yamasa yey birliklerinde ólshenedi.

Garmoniyalıq terbelis háreketiniń teńlemesi jc=Asin (wt+ f) de cot+f terbelistiń tolıq (ózgeriwsheń), f — baslanǵısh waqıt nolge teń bolǵandaǵı (ózgermeytuǵın) F. sı bolıp tabıladı; 3) termodinamikada — sistemanıń basqa bólimleri menen anıq shegara arqalı ajıralıp turǵan, bir jınıslı hám ózgeshelikleri bir-birinen parıq etetuǵın hám de mexanikalıq usıl arqalı ajıratıp alınıwı múmkin bolǵan hár bir bólegi.

Suw muz suw puwı (gaz) bir komponentli sistema bolıp, ol úsh F. dan quralǵan. Eger tuyıq ıdıstaǵı suwǵa málim muǵdarda sınap, muz hám temir úzindileri salınsa, waqıt ótiwi menen teń salmaqlılıq halatı júzege keledi hám 2 qattı faza — muz hám temir hám de 2 suyıq, faza — suw hám sınap hám, aqır-aqıbette, bir gazden ibarat 5 fazalı sistema payda boladı. Hár qanday sistema bir qansha qattı F. dan, bir qansha suyıq F. dan hám birden aspaytuǵın gaz sıyaqlı F. dan quralǵan bolıwı múmkin. Element hár bir F. da termodinamikalıq teń salmaqlılıq jaǵdayında boladı. Bul jaǵday fizikalıq ózgeshelikleri boyınsha elementtiń basqa teń salmaqlılıq jaǵday (basqa faza) larınan parıqlanadı. Element bir F. dan basqa F. ǵa ótkende onıń ózgeshelikleri sapa tárepinen ózgeredi (qarań fazalıq ótiw).

Joqarı temperatura hám basımda element plazma jaǵdayına ótedi. Túrli kristall F. ları bir-birinen elektr ótkizgishligi, elektr hám magnit momentleri, oǵada ótkizgishligi, kristall dúzilisi hám basqa menen parıq etedi. Túrli suyıqlıq F. ları da bir-birinen konsentraciyası, oǵada oquvchanligi, elektr ózgeshelikleri hám basqalar menen parıqlanadı; 4) elektrotexnika da — kóp F. lı, atap aytqanda, 3 F. lı liniyadaǵı ótkeriwshilerden biri.

Derekler

ÓzME, Birinshi tom, Tashkent, 2000-jıl