Temperatura

Temperatura ekologiyalıq faktor sıpatında tiri organizmlerdiń tirishiliginde áhmiyetli orın iyelep, ósimlik hám haywanlar tirishiliginde zat almasıw, bioximiyalıq hám fiziologiyalıq proceslerdiń júz beriwi hám tezligine tásir etedi. Tiri organizmlerdiń Jer sharı boylap tarqalıwında, olardıń mi-nez-qulqı, háreketleriniń payda bolıwında temperaturanıń ornı bar.Temperatura sutka dawamında jıl máwsimleri menen baylanıslı halda máwsimlik hám geografiyalıq zonallıq tárepten ózgeriwsheń faktor. Tiri organizm ushın temperaturanıń shıdamlılıq shegarası beloklar,tirishiliktiń áhmiyetli fermentleri iskerliginiń buzılıwına denaturaciyaǵa alıp keliwitemperatura menen belgilenedi. Temperatura 0°C dan tómenlegende suwdıń muzlawı sebepli muz kristalları payda boladı. Bul óz náwbetinde kletka membranasınıń jaraqatlanıwına jáne kletkanıń nabıt bolıwına alıp keledi. Túrli organizmler normal tirishilik etiwi múmkin bolǵan temperatura ortasha 0°C dan +50°C ǵa shekem bolıp esaplanadı. Biraq planetamızda organizmlerdiń tirishilik iskerligi úlken temperatura diapozonında boladı. Qurǵaq- lıqta eń minimal temperatura –70°C, maksimal temperatura +55°C, teńizdegi minimal temperatura –3°C, maksimal temperatura +35°C ǵa teń bolsa, dushshı suwda temperatura +5°C dan +7°C ǵa shekem, jaz aylarında +20°Cdan +35°C ǵa shekem, geotermal (yunan tilinde «geo» – jer, «terme» – ıssı) suw dereklerinde +25°C dan +90°C ǵa shekem boladı.