Fatalizm

Fatalizm — (latınsha fatalis — táǵdirge tiyisli) — hámme waqıyalardıń ázelden belgilep qoyılǵanlıǵı haqqındaǵı táliymat; abstrakt táǵdirge (áyyemgi stoicizm), "mańlayǵa jazılǵan" taǵdiri ázelge (islam hám basqa dinler) iseniw. Fatalizm zat hám hádiyselerdiń rawajlanıwı, sonday-aq, insannıń turmısı hám aldınnan belgilengenligi hám sonlıqtan, jańa múmkinshiliklerdiń payda bolıwın biykar etedi.

Filosofiya tariyxında fatalizmdi shıdamlılıq erkinligi qanday sheshilgenligine qarap 3 tiykarǵı túrge ajıratıw múmkin:

mifologiyalıq fatalizm — kúsh aqıldan sırtta, "qarańǵı táǵdir" dep qaraydı; teologiyalıq fatalizm — táǵdir qudaydıń qúdiretine baylanıslı, insan tuwılıwınan aldın onıń kim bolıwı, neler islewi mańlayına jazıp qoyılǵan delinedi. Bul teoriya kalomnint eń zárúrli isenimlerinen esaplanadı, ol kalvinizm hám yansenizmda óziniń izbe-iz táriyplewin tapqan; racionalistlik fatalizm (mexanistikalıq determinizm menen qosılıwshı) — kútilmegen jaǵdaydı hám insannıń shıdamlılıǵın ázeliy táǵdirdiń zárúr shárti dep qaraydı.

Onıń wákilleri (pifagorshılar, Demokrit, Nicshe hám basqalar) dóńgelek aylanıwdıń arnawlı bir sheńberinde waqıyalar tolıq tákirarlanıwın aytıp ótedi.

Derekler

ÓzME, Birinshi tom, Tashkent, 2000-jıl