Filosofiya

Filosofiya — bul barlıq, bilim, haqıyqatlıq, gózzallıq, ádillik, oy-pikir hám til sıyaqlı mashqalalardı úyreniwshi pán esaplanadı. Filosofiya basqa usınday sorawlarǵa juwap beriwshi pánlerden (misticizm hám mifologiya sıyaqlı) ózgesheligi, onıń oy-pikirlewge bolǵan ulıwmalıq sistemalıq qaraw usılında. Filosofiya sózi Áyyemgi Grek tilindegi φιλοσοφία sózinen kelip shıqqan bolıp "danıshpanlıqtı súyiw" degen mánisti ańlatadı.

Filosofiya — insannıń dúnyada tutqan ornı hám dúnyaǵa kóz qarasınıń pútin sistemasın ańlatiwshı ruwxıy iskerliginiń bir forması. Eramizǵa shekemgi 2—3-ásirlerde ótken grek filosofi Diogen Laertskiydiń gúwalıq beriwine qaraǵanda, grek oyshılı Pifagor birinshi bolıp ózin „filosof“ dep ataǵan. Bul sóz Geraklitdiń filosofiyalıq táliymatında zatlardıń tábiyatın izertlewge salıstırǵanda qollanılǵan, izertlewshiniń ózi bolsa „filosof“ dep atalǵan. Keyinirek „filosof“ sózi hár tárepleme, keń túsinikli hám shın oylawǵa umtılıwshı adamǵa qarata qollanılǵan. Tariyxıy maǵlıwmatlar grekshe „philosophia“ sózi arabshaǵa „falsafa“ bolıp ótkenligi, arablar bul pándi „hikma“ dep atawı russhaǵa „filosofiya“ formasında ótkenligin tastıyıqlaydı, sonday eken falsafa menen filosofiya sózleri birdey mániske iye.

Filosofiya termini eń birinshi bolip Pifagor tárepinen qollanilģan. Bıraq filosflar hám oyshillar filosofiyaniń atasi sipatinda Sakratti tán aladi. Filosofiyaliq kóz qaraslar ulken eki toparga bolinedi: Shigis ham Batis filosofiyasi. Shigis filosofiyasinin payda boliwi Áyyemgi Hindistan, Xitay ham Misr mamleketleri menen baylanisli. Batis filosofiyasinin payda boliwi Áyyemgi Greciya ham Rim mamleketlerinen baslanadi.