Barsakelmes kóli

Barsakelmes kóli — Ústirt platosında jaylasqan bolıp, bunnan shama menen 30 million jıl burın Tetis atlı áyyemgi teńizdiń bir bólegi bolǵan. Búgingi kúnge kelip teńiz ornında Qızılqum, Qaraqum, Ústirt platosı hám bul kól qalǵan.

Kóldiń payda bolıwı hám atalıwı

Ústirt platosınıń tiykarın jerdiń Geologiyalıq tariyxında júz bergen Mezozoy hámde Paleozoy dáwirlerindegi ózgerislerden payda bolǵan qaldıqlar quraydı. Tektonikalıq háreketler, samal hám suwdıń tásiri sebepli Ústirt platosı payda bolǵan. Million jıllar dawamında gips hám ılaydan shuqır balshıq qatlamı payda bolǵan. Tábiyiy diywallardıń biyikligi 50—60 metr, al ayırım orınlarda bolsa 100 metrge shekem jetedi. Ráwiyatlarǵa qaraǵanda, shorlıq ishinde ámelde bolǵan áyyemgi qala eramızǵa shekemgi IV ásirde jasap ótken Farasman atlı Xorezm húkimdarına tiyisli ekenligi aytılǵan hám bul jerge kóp muǵdarda altın kómilgen. Kóp ásirler dawamında bul altındı izlep kelgen adamlar izsiz joǵalǵan hám qaytıp kelmegen. Usınıń sebebinen de „barsań, qaytıp kelmeysen“ degen gáp tarqalıp, bul jerlerǵa sonday at berilgen. Kóldiń atalıwı haqıyqatqa tuwrı keliwi kop aytıladı. Sebebi, kólge jaqınlasıw júdá qáwipli bolıp, kól aymaǵı kóplegen jarlıqlar hám jińishke duz qatlamı menen oralǵan. Sonıń menen birge, kóldiń duz benen qaplanbay qalǵan bólimlerine de duz keliwi múmkin. Biraq, jergilikli xalıqtıń sózlerine qaraǵanda, eger rezina etikler kiyip alınsa, batpaqlıqtan aman-esen ótiw hám kóldiń ústki bólegine shekem shıǵıp alıw múmkin. Bunda tap tas sıyaqlı qattı bolǵan duzlı kól boylap seyil etiw múmkinshiligi bar.

2023-jıl sentyabr ayında ataqlı amerikalı ultramarafonshı Dean Karnazes hám Kulikov jáhán jámiyetshiliginiń itibarın Aral teńizi ekologiyalıq baxıtsızlıǵına qaratıw maqsetinde, „Barsakelmes“ kóli aymaǵı boylap 42 km aralıqtı basıp ótiwdi rejelestirgen edi.