Qaraqalpaqsha Wikipedia

Alfred Jodl

Nemis áskeriy iskeri, nemis generalı, general-polkovnik, jinayatta ayıplanǵan (1890-1946)

Alfred Jozef Ferdinand Jodl (nemisshe:[ˈjoːdl̩] (tıńlań); 1890-jıl 10-may — 1946-jıl 16-oktyabr) nemis generalobersti bolıp, Ekinshi Jáhán urısı dawamında Germaniya Qurallı Kúshleri Joqarı komandirliginiń (nemisshe:-{Oberkommando der Wehrmacht}-) Operativ shtab baslıǵı bolıp islegen.

Tuwılǵan sánesi10-may 1890(1890-05-10)
Qaytıs bolǵan sánesi16-oktyabr 1946(1946-10-16)[1] (56 jasta)

Urıstan keyin Jodl tınıshlıqqa qarsı jınayatlar júzege keltiriw, basqınshılıq urısların joybarlaw, baslaw hám uyımlastırıw, urıs jınayatları hám awqamlaslar tárepinen uyımlastırılǵan Nyurnberg sudında insaniyatqa qarsı jınayatlar júz etıwde ayıplanǵan. Oǵan qoyılǵan tiykarǵı ayıplawlar onıń jinayiy komissar buyrıqlarına qol qoyıwı menen baylanıslı. Barlıq ayıplawlar boyınsha ayıplı dep tabılıp, ólimge húkim etiledi hám 1946-jılda Nyurnbergte óltiriledi.

Jaslıǵı hám mártebesi

redaktorlaw
 
Alfred Jodl (ońnan ekinshi) Reyxsver kapitani sıpatında, 1926-jıl

Alfred Jodl Myunxendegi áskeriy kadetler mektebine oqıǵan hám onı 1910-jılda tamamlaǵan. Onıń úkesi Ferdinand Jodl de Armiya generalı bolǵan. Vena universitetinde isleytuǵın filosof hám psixolog Fridrix Jodl onıń ámekisi edi[2]. Jodl Rim-katoligi bolıp tárbiyalanǵan, biraq keyinirek turmısta bul isenimdi biykarlaǵan.

1914-jıldan 1916-jılǵa shekem ol Batıs fronttıń battareya bóliminde xızmet etedi. 1914-jıl noyabr ayında urısta jaradar bolıp, kórsetken qaharmanlıǵı ushın 2-dárejeli Temir xoch ordeni menen sıylıqlanadı. Shıǵıs frontta da qısqa múddet xızmet qılǵannan soń, 1917-jılda shtab-oficer retinde Batısqa qaytadı. 1918-jılda ol urısta kórsetken qaharmanlıǵı ushın 1-dárejeli Temir xochlı ordeni menen sıylıqlandı. 1918-jılda Germaniya imperiyasi jeńilgennen soń, ol óz iskerligin Germaniya armiyasında (Reyxsver) professional ásker retinde dawam ettirdi. Jodl eki márte úylenedi: 1913-jılda hám (tul qalǵannan keyin) 1944-jılda[3].

Ekinshi Jáhán urısı

redaktorlaw

Jodl Veymar Respublikasınıń sońǵı jıllarında Armiya Joqarı komandirliginde Truppenamttiń operaciyalar bólimine mayor etip tayınlandı hám general Lyudvig Bek komandirligi astında xızmet etti. 1939-jıl sentyabrinde Jodl dáslepki ret Adolf Gitler menen ushrastı. Ekinshi Jáhán urısı baslanıwında Jodl nominal túrde Anshlyustan keyin 1938-jıl oktyabrinen 1939-jıl avgustına shekem 44-diviziya komandiri etip tayınlanǵan.

 
(aldınǵı qatar, shepten ońǵa) Reichspressechef Otto Ditrix, Keytel, Gitler, Jodl hám Barmann, Felsennesttiń Fyurer shtab -kvartirasında, 1940-jıl iyun.

Ol Gitler tárepinen 1939-jıl 23-avgustta Germaniyanıń Polshaǵa bastırıp kiriwinen aldın jańadan dúzilgen Joqarı Bas Komandirliginde (nemisshe:-{Oberkommando der Wehrmacht (OKW) }-) operativ shtab baslıǵı etip tayınladı. Jodl Daniya hám Norvegiyaǵa bastırıp kiriw waqtında shtab baslıǵı retinde islegen. Franciya qulaǵannan keyin, Jodl Germaniyanıń Britaniya ústinen erisken tabısına optimistik munasábette bolıp, 1940-jıl 30-iyunda „Germaniyanıń Angliya ústinen sońǵı jeńisi endi tek waqıt máselesi sanaladı“ dep jazǵan edi[4].

Jodl 1941-jıl 6-iyundaǵı Komissar buyrıǵı (onda tiykarınan Sovet siyasiy komissarları atip taslanıwı shárt edi) hám 1942-jıl 28-oktyabrdegi Komando buyrıǵın (bunda Awqamlas komandirleri, sonday-aq, forma kiygen áskerler, sonıń menen birge, puqara kiyimin kiygan jawıngerler, mısalı, Maquis hám partizanlar, eger nemisler aymaǵında qolǵa alınsa, tezlik penen sudsız óltiriliwi kerek edi) imzálaydı.

 
Vilgelm Oksenius hám Xans-Georg fon Frideburg ortasında otırǵan Jodl 1945-jıl 7-mayda Reymsta Germaniyanıń táslim bolıwı tuwrısındaǵı hújjetin imzálamaqta.

Jodl urıstıń úlken bólegin Gitlerdiń Shıǵıs Prussiyadaǵı aldınǵı komandirlik punkti bolǵan Qasqırlar úyinde ótkerdi. 1944-jıl 1-fevralda oǵan generaloberst (general-polkovnik) ataǵı berildi. Ol 1944-jıldıń 20-iyulında Gitlerge qarsı shólkemlestirilgen qastıyanshılıq waqtında jeńil jaralanǵan edi, yaǵnıy jarılıw waqtında onıń miyi shayqalǵan edi. 

Jodl 1945-jıl 30-aprelde Germaniya qurallı kúshleri baslıǵı retinde Gitlerdiń ornın iyelegen. 1945-jıl 6-mayda Grossadmiral Karl Dönitz tárepinen Temir xochtıń ricar xochı medalı menen sıylıqlandı.

Jodl 1945-jıl 7-mayda Reymste OKW atınan Germaniyanıń táslim bolıwı tuwrısındaǵı hújjetin imzáladi[5]. Bárshe awqamlaslarǵa táslim bolıw 8-may kuni Berlinde juwmaqlandı. 13-mayda generalfeldmarshall Vilgelm Keytel qamaqqa alınǵanınan keyin Jodl onıń ornına OKW baslıǵı etip tayınlandı.

Sudı hám húkmi

redaktorlaw
 
Jodl 1945-jıl 23-mayda Flensburg qasında inglis áskerleri tárepinen qamaqqa alınǵan.

Jodl 1945-jıl 23-mayda Britaniya áskerleri tárepinen Donitstiń Flensburg húkimetiniń qalǵan aǵzaları menen birge qamaqqa alındı hám Ashkan lagerine kóshirildi hám keyinshelik Nyurnberg sudında Xalıqaralıq áskeriy tribunalǵa tapsırıldı. Ol tınıshlıqqa qarsı jınáyat júz beriwi ushın pitne uyıstırıw, basqınshılıq urıslar, urıs jınáyatları hám insaniyatqa qarsı jınáyatlardı joybarlaw, baslaw hám alıp barıwda ayıplanǵan. Oǵan qoyılǵan tiykarǵı ayıplawlar onıń komandirlik húkimleri hám komissar buyrıqların imzálaǵanlıǵı menen baylanıslı bolıp, eki buyrıqta áskeriy tutqınlardıń málim taypaları tutqınlıqqa alınǵannan keyin óltiriliwin buyırǵan. 1941-jılda sovet tutqınlarınıń ǵalabalıq atip taslanǵanında, Jodl atip óltirilgen birden-bir tutqınlar „júre almaytuǵınlar emes, bálki júriwdi qálemegenler“ ekenligin aytadı[6].

Onıń sud processindegi qosımsha ayıplawlar qatarına nızamǵa qarsı deportaciya hám óltiriwge shaqırıw da kiredi. Dálil retinde onıń Daniya puqaraların, sonday-aq evreylerdi nacistler kontslagerlerine ótkeriw tuwrısındaǵı buyrıqlardaǵı qolı keltirildi. Eger ol rejimniń bul iskerligindegi rolın biykar etken bolsa da, sud úyrengen dálillerge tiykarlanıp, onıń ayıplılıǵın tastıyıqladı. Biraq bul húkimge francuz sudyası Anri Donnedi de Vabresning qarsı shıqtı.

Onıń zayıbı Luiza kúyewin qorǵawshı jámáátine qosıldı[7].  Keyinirek, Gitta Sereniy menen sáwbette, onıń Albert Speerdiń ómirbayanın úyrener eken, Luise kóbinese Awqam prokuraturası Jodlǵa qarsı qoyılǵan ayıplawlarǵa tiykar bolǵan dálillerdi advakatlarǵa usınıwdan bas tartqanlıǵın dawa etti. Solay bolsa da, Jodl oǵan qarsı qoyılǵan geypara ayıplawlar haqıyqatqa tuwrı kelmewin tastıyqladı, mısalı, 1933-jılda Gitlerge Germaniya ústinen qadaǵalawdı qolǵa kirgiziwde járdem bergen degen ayıplaw buǵan dálil bola aladı[8].

Jodl „Quday, tariyx hám óz xalqı aldında“ ayıplı emesligin ayttı. Tórt ayıplaw boyınsha ayıplı dep tabılıp, 1946-jıl 16 -oktyabrde Nyurnberg qamaqxanasında asıp óltirildi[9]. Xabar etiliwinshe, Jodldiń sońǵı sózleri «grüße Dich, mein ewiges Deutschland» — „Sizge sálem aytaman, meniń máńgi Germaniyam“ edi[10].

 
Jodldiń óligi, 1946-jıl 16-oktyabr

Ol basqa da toǵız óltirilgen adamlar hám Hermann Goring (ol joybarlastırılǵan óltiriliwinen aldın óz janına qas etken) sıyaqlı Ostfridxofta kúydirilgen hám onıń hoki Isar dáryasınıń kishi ırmaǵı bolǵan Ventsbaxqa shashılǵan[11][12][13]. Keyinirek Bavariyadaǵı Frauenchiemseedaǵı shańaraqqa tiyisli qábirge onı esteligi ushın xoch qoyıldı. 2018-jılda jergilikli keńes xochtı alıp taslawdı buyırdı[14]. Biraq, 2019-jıl mart ayında Myunxen sudı Jodldiń aǵayinleriniń shańaraq qábirin saqlaw huqıqın tastıyqladı, sonıń menen birge shańaraq onıń atın alıp taslawǵa tayınlıǵın ayttı[15][16].

Ólimnen keyingi sud

redaktorlaw
 
Jodllar shańaraǵınıń qábri. Oń hám shep tárepte onıń 1- hám 2- áyeli. Bul eki áyelinen de perzent bolmaǵan

1953-jıl 28-fevralda onıń tulı Luiza óz pensiyası hám múlkin qaytarıp alıw ushın sudqa bergeninen keyin, Batıs Germaniyanıń denasifikaciya boyınsha sudı Anri Donnedye de Vabrestiń 1949-jılda Jodlǵa shıǵarılǵan sheshimin maqullamaǵanına tıykarlanıp, házirde ólgen Jodldi xalıqaralıq huqıqtı buzǵanlıqta ayıplı emes dep daǵaza qıldı[17].

Bul ayıpsız deklaraciya AQShtıń bildirgen kelispewshiliklerinen keyin 1953-jıl 3-sentyabrde Bavariya siyasiy azatlıq ministri tárepinen biykar etildi. Biraq, bul aqlawdıń Jodldiń múlki menen baylanıslı bólegi saqlanıp qaldı[18].

Sıylıqları

redaktorlaw
  • Temir xoch (1914) 2-sinf (1914-yil 20-noyabr) va 1-sinf (1918-yil 3-may)[19]
  • Temir xochga bogʻlanish (1939) 2-sinf (1939-yil 30-sentyabr) va 1-sinf (1939-yil 23-dekabr)[19]
  • Eman bargli temir xochning kavaleri
    • Ritsar xochi 1945-yil 6-mayda Generaloberst va Chef des Wehrmachtfuhrungsstabes im OKW[20] sifatida.
    • 1945-yil 10-mayda eman barglari. Mukofot 1945-yil 10-mayda noqonuniy ravishda topshirilgan[20]
  • Oltin partiya belgisi NSDAP
  • „Jarohat uchun“ koʻkrak nishoni, qora
  • Urush faxriylarining faxriy xochi (1934-yil)
  • „Vermaxtdagi xizmatlari uchun“ medali 1-sinf
  • „1938-yil 13-mart xotirasiga“ medali (1938-yil)
  • „1938-yil 1-oktyabr xotirasiga“ medali (1938-yil)
  • Temir xoch toʻqasi 2-sinf (30-sentyabr 1939-yil)
  • Temir xoch toʻqasi 1-sinf (23-dekabr 1939-yil)
  • „Jarohat uchun“ koʻkrak nishoni, oltin (1944-yil 20-iyul)
  • Azatlıq xochinıń fin ordeni, semser hám emen japıraqları menen 1-klass xochı
  • Ruminiyanıń Batır Mixay ordeni 2-klass
  • Ruminiyanıń Juldızlar ordeni, úlken xoch (1941-jıl 14-oktyabr)

Derekler

redaktorlaw
  1. ↑ // (unspecified title)
  2. ↑ Jodl 1946.
  3. ↑ Görlitz 1989.
  4. ↑ Shirer 1990.
  5. ↑ Shepherd 2016.
  6. ↑ Crowe 2013.
  7. ↑ tercer-reich.com 2011.
  8. ↑ Sereny 1995.
  9. ↑ UMKC.
  10. ↑ Maser 2005.
  11. ↑ Darnstädt 2005.
  12. ↑ Manvell & Fraenkel 2011.
  13. ↑ Overy 2001.
  14. ↑ Passauer Neue Pressee 2018.
  15. ↑ Der Spiegel 2019.
  16. ↑ Bayerische Staatkanzlei 2019.
  17. ↑ Davidson 1997.
  18. ↑ Scheurig 1997.
  19. ↑ 19,0 19,1 Thomas 1997.
  20. ↑ 20,0 20,1 Scherzer 2007.

Siltemeler

redaktorlaw
  • Alfred Jodl — Qurama Shtatlar Xolokost memorial muzeyi
  • 20 Alfred Jodl Newspaper clippings about Alfred Jodl
«https://kaa.wikipedia.org/w/index.php?title=Alfred_Jodl&oldid=83384» saytınan alınǵan