Abduqodir Shakuriy
Abduqodir Abdushukur ulı (Abdushukurov) Shakuriy (Shukuriy) (1875-jıl, Samarqand wálayatı, Zarafshan okrugı, Túrkstan general-gubernatorlıǵı, Rossiya imperiyası – 1943-jıl Samarqand, ÓzSSR, SSSR) – samarqandlı oqıtıwshı, jańa usıl mektepleri ushın qatar sabaqlıqlar avtorı, jurnalist, samarqandlı jadidshiliktiń belgili wákillerinen biri[1].
| Abduqodir Shakuriy | |
|---|---|
| Tuwılǵan sánesi |
1875-jıl Samarqand wálayatı, Zarafshan okrugı, Túrkstan gubernatorlıǵı, Rossiya imperiyasi |
| Qaytıs bolǵan sánesi |
1943-jıl Samarqand, ÓzSSR, SSSR |
| Puqaralıǵı | Rossiya imperiyasi-SSSR |
| Kásibi | pedagog, jurnalist, jazıwshı |
Ómiri redaktorlaw
1875-jılda Samarqand shetindegi Rajabamin awılında baǵman hám musılman shańaraǵında tuwılǵan. Onıń ákesi imam bolǵanlıǵı haqqında maǵlıwmatlar bar. Onıń anası otinbibi(eski mektepte hayal muǵallim) bolıp, óz úyinde qızlar ushın islam mektepte sabaq bergen.
Baslanǵısh maǵlıwmattı jergilikli eski usıl mektebinde alǵan, soń Samarqandqa kóship ótedi hám Orifjanbay medresesine oqıwǵa kiredi. Keyinirek orıs milletine tiyisli gimnaziya iskerligi hám oqıtıw usılları menen jaqınnan tanısadı. Ol jaslıǵınan-aq oqıtıwshılıq ete basladı hám óziniń jańa metodikalıq mektebin ashıwdı árman qılatuǵın edi. Shakuriy ádebiyat, poeziya hám tarıyxqa qızıqqan.
Ol óziniń ana tili tájik (parsı) tillerinen tısqarı ózbek hám arab tillerin de bilgen. Keyinirek orıs hám túrk tillerin de ózlestirgen. Men orıs jadidshileriniń gazetaların, atap aytqanda, Ismayıl Gasprinskiydıń materialların oqıǵan. Ol jaslıǵında jadidshilik ideyaları menen bir qatarda Samarqand hám basqa Orta Aziyanıń kózge kóringen jadidleri menen de tanıstı.
Abduqodir Shakuriy Mahmudxoja Behbudiy, Abdurauf Fitrat, Saidahmad Vasliy, Said Rizo Alizada, Xoja Muin, Sadriddin Ayniy, Siddiqiy Adji, Abdulqayum Kurbiy, Tórequl Zehniy, Hamza Hakimzada Niyaziy hám basqalar menen ózi tanıs bolǵan. Jadidshiler úzliksiz túrde birewdiń úyine jıynalıp, birge waqıt ótkerer, joba hám jańalıqlardı talqılaw, pikir almasqan, shıǵarma hám qosıqlardı oqıp, talqılar edi. Bir qatar jadidshilik gazeta hám jurnallarında maqalalar jazǵan[2].
Abduqodir Shakuriy 1943-jılda, 68 jasında dúnyadan ótedi.
Tálimdegi iskerligi redaktorlaw
1890-jıllardıń aqırında jadidler mıratına kóre Qoqanǵa barıp, jadidler tárepinen ashılǵan jergilikli jańa usıl menen mektepleri menen tanısadı. Ol Samarqandqa qaytıp, 1901-jılda ózi tuwılıp ósken Rajabamin awılında tiykarınan dunyalıq pánler hám ápiwayi pánler oqılatuǵın zamanagóy mektep ashadı. Abduqodir Shakuriy óz mektebinde sabaq beriwden tısqarı sabaqlıqlar da jazǵan hám olardı óz aqshası esabınan baspadan shıǵarǵan.
Onıń ataqlı sabaqlıqlarınan biri parsı tilindegi „Sawat úyretiw jollamaları“ (tájikshe - Rahnamoi sawat) bolıp tabıladı. „Jomi-ul-hikoyat“ (1907)[3], „Zubdat-ul-ashar“ (1907) kibi sabaqlıqlar da jazǵan. Sabaqlıqlardıń bir bólegi Saidahmad Vasliy hám Mahmud Behbudiy menen sheriklikte jazılǵan.
1909-jılda Shakuriy Qazanǵa barıp, ol jerda tatar jadidshileri menen ushırasadı. 1912-jılda Istanbulǵa barıp, ol jerde jańa usıldaǵı mekteplerdiń oqıtıw usılları menen tanıstı. Kóp tanıslar hám doslar arttıradı.
Shakuriy keyinirek qızlar ushın zamanagóy mektep ashtı. Bul mekteptiń baslıǵı Shakuriydiń ózi, oqıtıwshısı bolsa otınbibi bolǵan zayıbı Roziya edi. Keyinirek, erli-zayıp eki mektepti birlestiriwge hám bólek tálimdi bıykarlawǵa qarar qıladı hám usınıń menen jergilikli ruwxaniyler hám sol waqıttaǵı xalıqtıń konservativ bólegin lal qaldırdı.
1921-jılda Abduqodir Shakuriy Samarqand qalasındaǵı 13-mektepke basqarıwshı etip tayınlanadı. Usı waqıtta bul mektepte til hám ádebiyat páni oqıtıwshı edi. 1925-jılda Shakuriy járdemi hám Samarqand shetindegi awıllardıń birinde xalıqtıń qarjıları menen baslanǵısh mektep ashıladı. Shakuriy Xalıq táliminde xızmet kórsetken xızmetker ataǵı menen sıylıqlanǵan[4][5].
Esteligi redaktorlaw
Abduqodir Shakuriy atı Samarqand qalasındaǵı orta mektepke hám Samarqand kóshelerinen birine berilgen.
Derekler redaktorlaw
- ↑ „ШАКУРӢ Абдуқодир“. Qaraldı: 19-sentyabr 2023-jıl.
- ↑ Iraj Bashiri: A Brief Note on Sadriddin Aini’s Life. 1997
- ↑ ÓzME. Birinshi tom. Tashkent, 2000-jıl
- ↑ Edward Allworth: The modern Uzbeks: from the fourteenth century to the present; a cultural history. Hoover Press, 1992. ISBN 0-817-98732-0.
- ↑ Adeeb Khalid: The Politics of Muslim Cultural Reform. Jadidism in Central Asia. University of California Press, Berkeley & Los Angeles, 1998. ISBN 0-520-21356-4.