Yaponiya bilimlendiriw sisteması

Yaponiyada oqıw jılı aprel ayında baslanadı.Sabaqlar mektepke qarap dúyshembiden jumaǵa shekem yaki shembige shekem dawam etedi. Oqıw jılı úsh trimestrden ibarat bolıp,olardıń hár biri báhar hám qısta — qısqa múddetli demalısları,jazda — bir aylıq demalıs kúnleri menen ajratılǵan.

Yapon orta mektep oqıwshıları formada

Mektep sisteması tómendegilerden ibarat:

• Baslawısh mektep (yaponsha: 小学校 syu:gakko:?), 6 jıl
• Orta mektep (yaponsha: 中学校 tyu:gakko:?), 3 jıl
• Joqarı mektep (yaponsha: 高等学校 ko:to:gakko:?, qısqartırılǵan ko:ko:), 3 jıl

Baslawısh hám orta mektep májbúriy esaplanadı. Májburiy emes bolsa da, joqarı mektepti yapon oqıwshılarınıń derlik 79 procenti pitiredı.

Tariyx

Terakoya, XIX ásir

XVIII ásirge shekem Yaponiya bilimlendiriw sisteması Qıtaylıq hám koreys kásiplesleri tásirinde bolǵan. Atiki ilimpazları imperator Atiki (yaponsha: 阿直岐?) dáwirinde mámlekette islegen hám Bani (yaponsha: 王仁?) Koreyanıń Baekje shtatınan. Shama menen 552-jılda buddizm Baekje dáldalshılıǵında Yaponiyaǵa kirdi. Onıń tárepdarları mámlekette kontinental ilimiy bilimlerdi, texnikalıq hám kórkem uqıptı tarqattı. 607-jılda yapon shaxzadası Shotoku aldıńǵı Aziya bilimlerin ózlestiriw ushın studentler menen birge Qıtay Suy úrim-putaǵına elshi jiberedi. Imperator Tenji húkimranlıǵı dáwirinde Yaponiyada birinshi Syedze (yaponsha: 庠序?) mámleketlik mektebi qurılǵan.

VIIi ásirde, Nara dáwirinde yaponlar Qıtay Tang úrim-putaǵı menen baylanısta bolǵan. Onıń tásiri astında, Taixo kodeksiniń tásirinen keyin, Yaponiyada Qıtay tálim sisteması ornatıldı. Bul sistemaǵa qaraǵanda, Akademiya (yaponsha: 大学寮?), wálayatlarda bolsa wálayat mektepleri. Bul sistema 794-jılda paytaxt Kyotoǵa kóshirilgenen keyin de saqlanıp qaldı.

IX,XII ásirlerde Yaponiyada Qıtay mádeniyatına iykemlesiw procesi júz berdi. Ieroglif ádebiyatı hám poeziya rawajlandı, hiragana hám ketekana álipbeleri oylap tabıldı, álipbede jazılǵan ádebiyat hám poeziya payda boldı. Dvoryanlar hám hámeldarlar ushın tiykarǵı tálim orayları ezoterik sektalardıń wálayat mektepleri hám buddist monastirleri edi. Ápiwayı adamlar ushın xristian monaxlar tárepinen qurılǵan arnawlı mektepler bar bolıp, olarda oqıw, esaplaw, sonıń menen birge, málim texnikalıq kónlikpelerdi úyretken. Bul mekteplerdiń eń ataqlısı Syugei-syuti (yaponsha: 綜芸種智院?) língíníníní), xristian monax Kukası tárepinen tiykar salınǵan.

Kamakura syogunatı islengennen keyin, Qıtaydıń oraylastırılǵan tálim sisteması pútkilley páseńley basladı. Úy hám menshikli tálim ilimpazlar yamasa monastrlardıń úylerinde keń tarqaldı. Islamdaǵı mektep úyleri baslawısh bilim bergen. Dzen sektası monastrlarınıń sıyınıwxanaları hám jataqxanalarında arnawlı tálim alınǵan. Jańa payda bolǵan sektalardıń xristian monaxları Amidai hám Nichiren ápiwayı adamlardı tárbiyalaw menen shuǵıllanǵan. Dvoryanlar hám bay monastrlar arasında jeke kitapxanalar hám arxivler shólkemlestiriw ádeti payda boldı.

Edo dáwirinde (1603-1868) oraylıq hám jergilikli húkimet shólkemleri tárepinen kóplegen mektepler dúzilgen. Mámleket mektepleri sisteması Buddist hám Sinto zıyarat orınlarına (terakoya) biriktirilgen menshikli mektepler menen toltırıldı. XVIII ásir aqırındaǵı maksimal tarakoe programması úsh dárejeni názerde tutqan: minimal oqıw hám jazıw qábiletleri, konfutsiy qollanbalarında aytılǵan elementar etikalıq túsinikler, Qıtay poeziyası,tariyxıy faktlar menen tanısıw.

Samuraylar ózleriniń basshıları— knyazlar (daimyo) tárepinen tálim alǵanlar, olar ushın arnawlı mektepler shólkemlesken. Ol jerge konfutsiy ilimpazları hám jawınger kórkem óner boyınsha qánigeler usınıs etilgen. Samuraylar ushın birinshi mámleket mekteplerinen biri 1603-jılda ashılǵan.

1930-jıllarda mámlekettegi militaristlik hám milletshillik keyipi qatnası menen mektepte oqıtıw balalarda Yaponiyanıń ilahiy missiyasına sheksiz isenimdi qáliplestiriw, imperatorǵa fanatik sadıqlıqtı qáliplestiriwge qaratılǵan edi.

1945-jıldan keyin tálim sistemasın oraysızlastırıw hám demokratiyalastırıw baslandı.

Mektepke shekemgi bilimlendiriw

2009-jıl jaǵdayına qaraǵanda, mámlekette 22 925 balalar baqshaları bar edi. Olardıń 11 008 mámleket, 11 917sı menshikli edi. Balalar baqshasında 2 million 132 mıń 81 kisi jumıs penen támiyinlengen, olar 2 million 40 mıń 974 dana balaǵa qaraǵan. Balalar baqshasına kirisiw ushın náwbette 25 384 dana bala bar edi.

2005-jıl jaǵdayına qaraǵanda, Yaponiyada 13 954 balalar baqshası bar edi. Olardan 49 mámleket, 5 mámleket, 5 546  prefektura yamasa qala, 8 354 menshikli edi. Ayırım balalar baqshaları baslawısh mektepler yamasa universitetler menen baylanısqan.

Siltemeler

• Veb-sayt(Inglizcha) )(yap.) ) taʼlim, madaniyat, sport, fan va texnika vazirliklari
• „Fushigi Nippon — Sirli Yaponiya“ portalida „Yaponiyada taʼlim“ haqidagi yangiliklar
• Yapon talabasining eslatmalari. Yapon taʼlimi biznikidan nimasi bilan farq qiladi?
• CNews jurnalida Yaponiya taʼlim tizimi haqida umumiy maʼlumot
• Yaponiyada taʼlim