Xojeli rayonı

Xojеli rayonı - Qaraqalpaqstan Respublikasındaǵı rayon. 1927-jıl 3-iyulda dúzilgen. Ámiwdáryanıń shep jaǵasında jaylasqan. Arqada Nókis rayonı, arqa-batısta Qanlıkól, Shomanay, qublada Túrkmenstan (Tashawız wálayatı), shıǵısta Taqıyatas rayonı hám arqa-shıǵısta Nókis qalası menen shegaralasqan. Maydanı 0,55 mıń kv.km. Xalqı sanı 121,8 mıń adam (2019-jıl 1-iyul). Rayonda 26 puqaralar jıyını (Ámiwdárya, Begjap, Janajap, Keneges, Kulab, Naymankól, Saraykól, Sarıshúngil, Samankól, Qumjıqqın), 1 qala (Xojeli), 1 qalasha (Vodnik) bar. Rayon orayı — Xojeli qalası.

Tábiyati. Relyefi tiykarınan tegislikten ibarat. Klimatı keskin kontinental. Jıllıq ortasha temperatura +11°. Yanvardıń ortasha temperaturası -6,9°, eń tómen temperatura -32°. Iyuldıń ortasha temperaturası +27,1°, eń joqarı temperatura +44°. Vegetaciya dáwiri 196 kún. Jılına 120 mm jawın-shashın túsedi. Rayon aymaǵınan Qońırat hám Súwenli kanalları aǵıp ótedi. Ósimliklerden qamıs, qoǵa, qoytiken, biydayıq, ajırıq, qarabaraq, aqbas, qaraǵay, júzgin, toranǵıl, jabayı jiyde, tal hám basqalar ósedi. Jabayı haywanlardan tiykarınan kemriwshiler, jer bawırlawshılar; quslardan úyrek, ǵaz, aq qus, qutan, birqazan, shımshıq, qızılıshtan hám basqalar ushıraydı. Topıraqları tiykarınan qumlı shól topıraqlar.

Paydalı qazılmalardan aqtas, alınadı. (Sarıshúńgil, Naymankól). Xalqı tiykarınan qaraqalpaqlar, sonday-aq ózbek, qazaq, túrkmen, tatar, rus, koreyc hám basqa millet wákilleri de jasaydı. Xalqınıń tıǵızlıǵı 1 kv.km. maydanǵa 221,4 adam.

Ekonomikası. Rayonda 10 sanaat kárxanası, 4 avtokárxana, pochta, elektr baylanıs kárxanaları, temir jol transportı, gaz qubırları, tigiwshilik fabrikaları, gilemshilik kárxanası hám basqalar islep tur.

Awıl xojalıǵınıń tiykarǵı tarmaǵı — paxtashılıq. Ǵálle, palız eginleri ha'm kartoshka, shalı, mákke, júweri sıyaqlı eginler egiledi. 11 shirket, 5 fermer xojalıq birlespesi bar. 490 diyqan xojalıǵı payda etilgen. Rayondaǵı 329 dana fermer xojalıǵı diyqanshılıq, 69 xojalıq sharwashılıq, 16 sı baǵshılıq penen shuǵıllanadı. Rayonda 22,5 mıń gektar jerge awıl xojalıǵı eginleri egiledi. Awıl xojalıǵındaǵı, jeke xojalıqlarda qaramal, qoy ha'm eshki, jılqı, pa'rrende bag'ıladı. Pilleshilik penen ha'm shug'ullanıladı.

Rayonda 72 ulıwma bilim beriw mektebi, 2 arnawlı internat, balalar úyi, 4 oqıwshılardı kásipke baǵdarlaw orayı islep tur. 9 mádeniyat úyi, 3 klub, xalıq teatrı, mádeniyat hám dem alıw baǵı, 35 kitapxana xalıqqa xızmet kórsetpekte. 3 emlewxana, 5 poliklinika, 2 dispanser, 10 awıllıq vrachlıq punktı, 4 awıllıq varchlıq ambulatoriyası, 14 feldsherlik punktı, qıstawlı medicinalıq járdem bólimi bar.

Táriyxıy estelikleri. Mizdakxan kompleksi – áyyemgi qábiristan. Shama menen 2000 jıl aldın payda bolǵan. Maydanı 250 ga dan aslam bolıp, Qońırat, Moynaq rayonlarında, Túrkmenistannıń Góne Úrgenish rayonında hám tiykarǵı bólimi Xojeli rayonında jaylasqan. Onıń Xojeli rayonındaǵı bólimine Mazlumxan Sulıw maqbarası, Shamun Nábiy, Gáwir qala, Jomart qassap esteligi, Qırq shopan esteligi, Xalifa Erejep esteligi, Mádeminxan esteligi hámde atı belgisiz 1 meshit hám 1 medrese kiredi.