Xalıqaralıq huqıq

Xalıqaralıq huqıq ma'mleketler aralıq yaki ken'irek ma'nide xalıqaralıq qatnasıqlarg'a ta'n bolg'an waqıya ha'm protsesslerdin' huqıqıy qa'siyetlerin qarastıratın ilimi.

Xalıqaralıq huqıqıy normalarda milliy ma'mleketlerdin' o'z-ara qatnasıqlarındag'ı quramalı protsesslar o'z sheshimin tabadı. Olardın' tiykarında qa'liplesip atırg'an, xalıqaralıq subektiv niyetin emes, al ja'miyetlik rawajlanıwının' obektiv faktorlarına say keletug'ın huqıqıy sana xalıqaralıq huqıqta o'z sa'wlesin tabadı.

Ha'zirgi xalıqaralıq qatnasıqlarg'a ta'sir jasawshı ko'plegen faktorlar ishinde xalıqaralıq huqıq u'stinligi haqqındag'ı qag'ıyda XXI a'sirdegi tsivilizatsiya ha'm huqıqıy sana da'rejesine ko'birek say keledi.

Xalıqaralıq huqıq iliminde xalıqaralıq huqıq tu'sinigine ha'r qıylı ta'riyipler berilgen. Solardan bir qatarın to'mende ko'rsetilgen:

Birinshi ta'riyp: xalıqaralıq huqıqtı "ma'mleketlerdin' niyetin muwapıqlastırıw tiykarında du'zilgen ha'm rawajlanatug'ın ma'mleketlerdin' tınısh-tatıw jasawı, xalıqlardın' ten' huqıqlıg'ı ha'm o'z ta'g'dirin o'zi belgilewin ta'miyinlew maqsetinde xalıqaralıq qatnasıqlardı retlestiriwshi yuridikalıq normalar sisteması" sıpatında ta'riyplew mu'mkin.

Ekinshi ta'riyp: xalıqaralıq huqıq - bul "ma'mleketler ha'm usı huqıq sistemasının' basqa subektları arasındag'ı qatnasıqlardı retlestiriwshi yuridikalıq normalar sisteması".

U'shinshi ta'riyp: xalıqaralıq huqıq "ja'miyetlik rawajlanıw nızamlıqlarının' ta'siri menen baylanıslı ra'wishte xalıqaralıq qatnasıqlardı retlestiriwshi ha'm ma'mleketler niyetinin' salıstırmalı sa'ykesligin bildiriwshi sha'rtnamalar, a'det normaları ha'm printsiplar sisteması".

To'rtinshi ta'riyp: xalıqaralıq huqıq - bul "xalıqaralıq (ma'mleketler aralıq ha'm basqa tu'rdegi) qatnasıqlardı retlestiriwshi normalar jıyındısı ha'm sisteması".

Besinshi ta'riyp: xalıqaralıq huqıq - bul "huqıqtın' biyg'a'rez tarawı bolıp, o'zinde bir pu'tin ha'm tutas printsiplar ha'm normalar sistemasın, yag'nıy en' da'slep ma'mleketler arasındag'ı xalıqaralıq qatnasıqlar tarawın retlestiriwshi, yuridikalıq ma'jbu'riy bolg'an a'dep-ikramlıq qag'ıydalardı bildiredi".

Altınshı ta'riyp: "Xalıqaralıq huqıq ju'da' ken' ha'm tu'rli tarawlardı o'z ishine alıwshı ayrıqsha huqıqlar sisteması. Sonın' menen birge tek normalar jıyındısı bolıp qalmastan, olardın' sisteması da".

Xalıqaralıq huqıqqa berilgen joqarıdag'ı ha'm basqa ko'plep ta'riyplerdin' avtorları imkanı bolg'anınsha ko'birek xalıqaralıq huqıqqa ta'n bolg'an waqıyalardı qamtıp alıwg'a ha'reket etken.

Ha'zirgi xalıqaralıq huqıq ekinshi jer ju'zlik urıstan keyin Birlesken Milletler Sho'lkeminin' Ustavı qabıl etilgennen son' ju'zege kelip, rawajlang'an. Sol sebepli, "Ha'zirgi xalıqaralıq huqıq" tu'sinigi xalıqaralıq qatnasıqlarının' ulıwma moyınlang'an priniplerı menen normaları rawajlanıwının' jan'a basqıshın sa'wlelendirgen halda, xalıqaralıq huqıq ha'reketinin' xronologiyalıq ko'lemin belgileydi.