Xalıq awızeki dóretpeleri
Jazba ádebiyat xat jazıwı bar xalıqlarda ǵana bolıwı múmkin. Biraq, adamlar birdeyine óz turmısın kórkem sóz benen súwretlewge, ózleriniń pikirlerin hám sezimlerin bildiriwge umtılıp kelgen. Sonlıqtan, xat jazıw júzege shıqpastan kóp waqıtlar burın-aq, hárbir xalıq awızeki túrde ertekler, naqıl-maqalalar, jumbaqlar, jańıltpashlar, qosıqlar, dástanlar dóretip kelgen. Bunday awızeki shıǵarmalar áyyemgi zamanlardan beri qaraqalpaq xalqında da bolǵan. Pikirdiń mazmunına qarap sózlerdi durıs qollana alıwı kerek. Xat jazıw júzege shıqqannan keyin de xalıqtıń awızeki dóretpeleri ómir súriwin dawam etken. Sebebi, burın jazba ádebiyatqa xalıqtıń kópshiliginiń qolı jetpeytuǵın edi. Xalıq shayırları dóretken awızeki dóretiwshilik kórkem shıǵarmalar ulıwma xalıqqa tez taralatuǵın hám geyde júz jıllar, hátte mıń jıllàr dawamında awızdan-awızǵa, birewden-birewge ótip otıratuǵın bolǵan. Qosıqtı yamasa ertekti aytqan hárbir adam onıń geypara jerlerin ózgertip, taslap ketip yamasa óz oyınan qosıp aytatuǵın bolǵan. Sonlıqtan, mazmunı jaǵınan birdey bolǵan ertekti hárkim hár túrli etip aytqan. Usınday mazmunı jaǵınan birdey bolǵan ertektiń yamasa qosıqtıń hárqıylı túrleri variant dep ataladı. Awızeki dóretpe, dáslep àyırım adamlar tárepinen dóretilgen bolsa da, xalıq dóretpesi bolıp tabıladı. Bul shıǵarmalarda xalıqtıń awır turmısı, oy-pikirleri, arzıw-ármanları, jaqsı turmıs ushın xalıqtıń gúresi, onıń kúshi hám túbinde óziniń jeńip shıǵatuǵınlıǵına onıń isenimi kórsetilgen. Awır jaǵdaylarda adamlar jaqsı turmısqa jetisiwdi árman etken. Olardıń usı ármanları da xalıq dóretpesinde kórinedi. Poezdlar menen avtomobiller bolmaģan erte zamanlarda adamlar jer júzinde tez júriwdi árman etken, alıs jolǵa tez jetetuǵın júyrik tulparlar, qanatlı atlar obrazın oylap shıǵarǵan. Samolyotlar payda bolmastan neshshe júz jıllàr burın hawada ushıp júriwdi árman etken hám gilemge, sipsege, suymurıq qusqa minip ushıw tuwralı ertekler dóretken. Miynetkesh adamlar óz dushpanları bolǵan eziwshilerdi jeńiw haqqında qıyal etken, onı erteklerde, dástanlarda, qosıqlarda, naqıl sózlerinde súwretlegen. Máselen, erteklerde miynetkesh xalıqtan shıqqan qaharmanlar ózleriniń kúshli, aqıllı tapqırlıǵınıń arqasındà eziwshilerdi jeńip shıqqanı haqqında aytıladı. Xalıq baxıt haqqında tek árman etip qoymastan, óziniń tuwılıp ósken jeri ushın, onıń dushpanlarına qarsı shıǵıp, óziniń jaqsı turmısqa jetiwi ushın gúresken. Onı xalıq awızeki dóretpesi úlgilerinde kóriwge boladı. Xalıq watanın qorǵaǵan qaharmanlarınıń obrazları arqalı baxıt ushın gúresken, óziniń dana basshıların jırlaǵan. Basqa tuwısqan xalıqlar sıyaqlı qaraqalpaq xalqı da bay xalıq awızeki dóretpesine iye. Xalıq dóretpeleri — naqıl-maqal, jumbaq, jańıltpash, turmıs-salt jırları, qosıqlar, ańız sózler, ertekler, qısqa tımsal áńgimeler, kúldirgi sózler hám dástanlar bolıp tabıladı.