Totı Yusupova (uzaq ómir súrgen hayal)

Totı Tajibaevna Yusupova Qaraqalpaqsha: Totı (Tájibay qızı) Yusupova (pasportta ), Russha: Tu‌ti Tajibaevna Yusu‌pova; (1880-jıl 1-iyul -2015-jıl 28-mart ) en` uzaq o`mir kórgen Ózbekstanlı hayal. 134 jas, 270 ku`n jasında ol dúnyadaǵı eń uzaq o`mir ko`rgen adam ha`m onıń jası házirde tán alıng`an dawager Jeanne Louise Calment jasınan 12 jasqa asqan. Ol sol awılda tuwılıp qaytıs bolg`an, biraq tórt mámlekette: Xiywa xanlıg`ı, Xorezm Xalıq Sovet Respublikası, Sovet Birlespesi hám ǵárezsiz Ózbekstanda jasaǵan.

Dáslepkı jıllar

Ákesinin` atı Ta`jibay, anasinın` atı ese Uljan edi. Onıń úkesi de bolǵan^[1]. Yusupova 9 jastan baslap shańarag`ına tiyisli fermada isley baslaydı. 1898-jılda turmısqa shıǵadı. 1940 -jılda oniń kúyewi qaytıs boladi. Ol eki perzenti menen tul qaladı^[2].

Birinshi jáhán urısı waqtında meniń eki perzentim bar edi“, dedi ol.

Men sol dáwirlerdiń qıyınshılıqların basdan keshirdim. Bunda kollektivlestiriw dáwirin de jaqsı esleymen. Ne deymen, xalqımız júdá kóp azap shekti… Biraq, men hesh qashan qorqpag`anman. Men atız aydaw, salma qazıw, paxta teriw yamasa tógin satıw menen gúmira boldım. Mudam isledim, mudam hárekette edim. Sol sebepli de shıpakerge barıwdiń qájeti bolmag`an^[3].

Onıń perzentleri Snejana (1984-jılda qaytis bolg`an) hám Jamal (1956 -jılda qaytis bolg`an ). Ekewi de odan aldın qaytis boladi.

Keyingi jillari

Ol aqlıqları menen jasap, televizor tamasha etiwdi unatadı.Onıń aytıwına qarag`anda, uzaq jas kóriwdiń sırı hadal, miynetsu`yer hám járdemshi bolıw. 2008-jılda Ózbekstanda 100 jastan asqanı ushın „Shuhrat“ medalı menen sıylıqlang`an. Reuters onıń jasın 2009 -jılda Ózbekstan Liberal-demokratiyalıq partiyasınıń jergilikli baslıǵı Sapar Hakimov To`rtku`l, Qaraqalpaqstan, mámleket ǵárezsizligi ushın jobalar sheńberinde júz jıllıqlardı úyreniw waqtinda anıqlag`anin xabar etdi. Eger onıń jası tuwrı bolsa, ol 1997-jıl 122 jasta qaytıs bolg`an fransuz hayal Jan Kalmandan on jas úlken bolar edi. 2010 -jılda ol haqqında „Úsh ásir gu`wası“ (russha Svidetel'nitsa trex vekov) hújjetli filmi súwretke alındı^[4].

,,Totı -Momo“ atı menen ataqlı To`rtku`l qalasında tereń húrmetke iye bolǵan. Uzaq jollar, toy hám basqada ilajlar Ramazan ya`ki Qurban hayttan aldıńǵı kúnlerde bárháma onıń aldına kelip, duwa soraymız,- deydi awıl baslıǵı Ikram Bekniyozov. „Bıyılǵı jıllar dawamında rawajlanǵan dástúr. Awılıńızda dúnyadaǵı eń uzaq jasag`an adam bolǵang`a qarag`anda kem ushıraytuǵın jag`day bolıwı múmkin emes^[5]“. Taǵı bir awıllasımız Gulba`ha`r Umarovtın` aytıwına qaraǵanda, "Bul úy qonaqlarǵa tolı. Adamlar tek Mamanı kóriwdi, ol menen so`ylesiwdi, uzaq jas kòriw sırların úyreniwdi qáleydi. Ziyaratqa Jáhán densawlıqtı saqlaw shólkemi wákilleride keldi. Onıń turmısı dawamında 100 den artıq áwladları bar edi. „Men aqlıqlar, quwlıqlar hám shawlıqlarımdı joǵalttım, - dedi ol 2015-jıldıń mart ayında óliminen aldın. " Men jaysha aytaman: „Olar saw bolsın! “ Geyde olardıń isimlerın aljastırıp jiberemen, tiykarǵısı, olar saw bolsa jetkilikli^[6]".

Qaytis bolıwı

Yusupova 2015-jıl 28-martta, sol waqıttaǵı tastıyıqlanǵan eń uzaq jasag`an adam Misao Okavadan tórt kún aldın qaytis bolg`an.Keyin onıń tuwılg`anlik haqqindag`i gúwalıǵı hám pasportın ózi jasap qaytis bolg`an Qaraqalpaqstan Respublikası Ministrler Keńesi Baslıǵı Baxadir Yangibaev qatań dálil dep járiyaladı.

Derekler:

Siltemeler:

1.http://www.tvn24.pl/12691,1583750,0,1,ma-128-lat--troche-niedoslyszy,
2.http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/asia-pacific/7857591.stm

[1] 1.http://www.gazeta.uz/2015/03/10/tuti-momo

[2] 2.http://www.samanyoluhaber.com/haber-135522.html

[3] 1http://www.gazeta.uz/2015/03/10/tuti-mama

[4] 4https://web.archive.org/web/20160304003714/http://russian.people.com.cn/31519/7153728.html

[5] 1http://www.gazeta.uz/2015/03/10/tuti-momo

[6] 1http://www.gazeta.uz/2015/03/10/tuti-momo

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]